9.4 Ziekte, afweer en donatie 9.6 HAVO 2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

9.4 en 9.6    HAVO 2

9.4 - ziektes en afweer

9.6 - bloed en orgaandonatie

Wat gaan we doen vandaag?

- Het 'biologische momentje' van de dag
- Uitleg paragraaf 9.4 + 9.6

- Wat doen jullie volgende week? HGM afwezig

Het 'biologische momentje' van de dag...

Meningokokken:

• Bacterie, de meningokok.
  
• Oproep tot inenten.
  
• Gevolgen kunnen zijn: bloedvergiftiging,
    hersenvliesontsteking.
  
• Verspreiding door hoesten, niezen, zoenen.
  
• Kinderen rond 2 jaar, pubers, of ouderen 50+.
  

Noem een ziekteverwekker
(mag meer dan 1)

Soorten ziekteverwekkers:

• Virussen, bijv. griepvirus of Ebola.
    - Vermeerdert zich door injectie genetisch materiaal in gezonde lichaamscel.
    - Ziek door: cel gaat kapot, kan functie niet meer uitvoeren. 
• Bacteriën, bijv. salmonella.
    - Vermeerderen zich door deling,
    - Ziek door: geven giftige stoffen af.   
• Schimmels, bijv. voetschimmel.
  
• Zie bron 2 blz. 86 KK!
• Parasiet: hecht zich aan "gastheer" en gebruikt deze (schade).     
   bijv. Wormen (lintworm), eencellige (malaria) of geleedpotigen (luizen, teken.

Waarom kan je tegen een virus geen medicijnen nemen dat je geneest van het virus, zoals antibiotica bij een bacterie?

1. Virus is te klein.
2. Virus is geen organisme.
3. Virussen zijn met te veel.
4. Virus heeft een complexe bouw.

Bacterie:

Virus:

Verloop: 

• Besmetting: ziekteverwekker aanwezig maar nog niet (voldoende) vermenigvuldigd.
  
• Infectie: vermenigvuldigen van ziekteverwekker in je lichaam (soms ontsteking tot gevolg).
  
• Incubatietijd = vermeerdertijd tot je symptomen krijgt. 
• Infectieziekten - verzamelnaam voor ziekten veroorzaakt door bacterie of virus.
• Zie bron 3 + 4 blz. 86/87 KK!

Ontsteking: Doel: verwijderen
veroorzaker en schade
herstellen (etter/pus).

Wat zijn antigenen?

1. Herkenningseitwitten aan de buitenkant van cellen
2. Witte bloedcellen die antistoffen maken
3. Witte bloedcellen die ziekteverwekkers opruimen
4. Lichaamseigen stoffen

Welke kleur heeft hier de antigeen?

1. Geel
2. Oranje
3. Blauw

Afweer: 

• Afweer: (uitschakelen ziekteverwekker) door witte bloedcel(len).
  
  
  
• Antigenen: Herkenningseiwitten buitenkant van eigen cellen (= lichaamseigen) of ziekteverwekkers (= lichaamsvreemd).
  
  
  
• Antistoffen: passende stof op antigeen.
   - koppelen ziekteverwekkers aan elkaar.
  
   - ziekteverwekker beter herkenbaar vreetcel. 

• Zie bron 7 en 8 blz. 88 KK!

3 typen witte bloedcellen: 

• Vreetcellen: opeten ziekteverwekker (pus/etter).
    - Proces = facocyteren. Bron 6 blz. 87 KK!
  
  
• Antistofcellen: antistoffen aanmaken voor antigenen (zijn specifiek)
    - is actieve immuniteit (lichaam werkt zelf).
  
  
• Geheugencellen: herkennen ziekteverwekkers,
    snellere aanmaak antistoffen = immuun
  
  
• Bron 6, 7 en 8 blz. 88 KK!
  

Wat is een vaccinatie?

1. het inspuiten van de ziekte verwekker
2. het inspuiten van antistoffen
3. het inspuiten van medicatie
4. het inspuiten van dode of verzwakte ziekte verwekkers

Wat is een vaccinatie?

1. Natuurlijke immuniteit
2. Kunstmatige immuniteit

Immuniteit:

• - Natuurlijk (ziek geweest).
    - Kunstmatig (via inenting/vaccinatie)
  
  
• Vaccin = dode/zwakke ziekteverwekkers. 
  
  
• Serum injectie (als je ziek bent):
   - antistoffen inspuiten = passieve immuniteit.
• Bron 12 blz. 89 KK!  

Koorts:

• Hypothalamus – thermostaat van je lichaam – regelt temperatuur.
  
• Hypothalamus krijgt info temperatuur vanuit impulsen temperatuurzintuigen. 
• Bijstellen wanneer nodig:
    - afkoelen (bloedvaten wijder – zweten)
    - opwarmen (bloedvaten nauwer – rillen – kippenvel)
• Ziek? Witte bloedcellen geven stofjes af –hypothalamus reageert door lichaamstemp hoger
    te maken =  koorts.
• Hogere temp. = betere werking witte bloedcellen (afweer).
• Te hoge temp. dodelijk vanwege afbraak enzymen.
  
• Paracetamol verlaagt koorts (langer ziek).
  

Orgaandonatie

In sommige gevallen moet je afweer voorkomen...

Orgaandonatie en bloedtransfusie (9.6)

Het 'biologische momentje' van de dag...

Hoeveel komt je bloedgroep voor?

In NL: 47% van de Nederlanders heeft bloedgroep 0. Daarna komt bloedgroep A met ongeveer 42%, bloedgroep B met 8% en slechts 3% van de Nederlanders heeft bloedgroep AB.

Wereldwijd: AB- = 0,45% van de wereldbevolking, gevolgd door B- = 1,39%, A- = 3,52%, bloedgroep 0- = 4,33%. Daarna AB+ 5,06%. Dan B+ = 20,59%, A+ = 28,27% en het vaakst voorkomende is 0 + = 36,44%.

Bloedgroepen zijn erfelijk. 

Wat mag je (lichamelijk)
allemaal
doneren bij leven?

Orgaandonatie

• Doneren bij leven/overlijden. (Heartbeating of Non-heartbeating bij overlijden).
• Criteria:
    - jonger dan 81 jaar. evt. nieren nog wel mogelijk.
    - < 24 uur overleden.
    - geen infectieziekte of chemo tijdens overlijden.
• Weefseldonatie: huid, hoornvliezen, botweefsel (merg),
    peesweefsel, hartkleppen, bloedvaten.
  
• Orgaandonatie: hart, longen, lever, dunne darm, alvleesklier en nieren.
  
• Overige donatie: Nieren, bloed, weefsel (bijv. beenmerg), moedermelk en sperma.
  
• Weefselbank: bewerken, bewaren en aanbieden van weefsels.

Zou jij je organen/weefsels willen doneren na je overlijden?

1. Ja
2. Nee
3. Mogen anderen beslissen
4. Wel wat, maar niet alles

Doneren: 

• Nieuwe donor wet: Bij geen keuze 'geen bezwaar'. Registeren mag vanaf je 12e.
  
• Transplantatie:
  

 1. Donorherkenning: persoon geschikte donor?

2. Donorregister raadplegen.

3. Donatie beslissen: nabestaanden vragen

4. Donorevaluatie en Donorbehandeling: welke patiënt welk orgaan?

5. Donoroperatie: O.K. of mortuarium

6. Nazorg: nabestaanden + patiënt (medicatie).

• Transplantatie afhankelijk van: bloedgroep, overeenkomst weefseltype.
  
• Activeren immuunsysteem voorkomen (afstoting verkleinen). Afweerremmers slikken (minder antistoffen aanmaken)

Bloedgroepen:

• Celmembranen bevatten antigenen 
    (bloedfactoren).
• Antigeen A en antigeen B.
  
• Antistoffen bevinden zich in het
   bloedplasma.
• Het bloedplasma bevat antistoffen tegen 
   de antigenen die niet op de rode
   bloedcellen voorkomen.
• Er zijn vier bloedgroepen: A, B, AB, en 0(nul).

Wie krijgt van wie? 

• AB = universele ontvanger.
  
• 0 = universele donor.
  
  
  
• Match donor - ontvanger.
  
  
  
• Foute donor? Klontering bloed = verstoppingen.
  

       - Rode bloedcellen knappen in bloedvaten kapot.

       - Hemoglobine komt in het bloedplasma terecht.

       - Kan hersenen/nieren beschadigen.

En wat krijg je dan?

• Bloed vrijwillig verkregen van een donor via bloedbank Sanquin (getest).
  
  
  
• Wat te gebruiken:
  

        - rode bloedcellen;

           (hemoglobine bij ongeval of bloedarmoede)

        - bloedplasma;

           (brandwonden of hemofilie = bloedstolling)

        - bloedplaatjes;

           (leukemie - tekort aan bloedplaatjes leidt tot bloedingen)

Einde

Volgende week HGM afwezig:

Werken aan boekje 'vaccineren kun je leren'

Alleen de opdrachten maken die bij die les staan als HW! 

* Vragenuurtje PW op di 29-03-22 7e uur (vrijwillig)