Les 11 - Neologismen

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Les 11 - Neologismen

pg.145

woord van het jaar

We starten 2023 niet alleen met het jaaroverzicht, maar ook met het woord van het jaar

• AI = artificial intelligence
• barbiecore = modestijl geïnspireerd op Barbie
• bestaanszekerheid = een bestaan met voldoende inkomen, een woning, toegang tot onderwijs en een buffer voor onverwachte uitgaven
• crompouce = tompouce + croissant: een croissant met tompouce room erbovenop. 
• fatbike = een offroad fiets met dikke wielen
• graaiflatie = prijzen van producten worden verhoogd met het excuus dat productiekosten zijn gestegen. Producenten maken hier misbruik van. 
• hittefit = voorbereid zijn op een hittegolf
• TikTok-rijen = lang in de rij staan voor bv. een frietzaak of koekjeswinkel vanwege een populaire video op tiktok. 
• traktatiecultuur = mensen, vooral jongeren, belonen zichzelf met iets klein zoals een luxe koffie of een taartje. 
• x’en = uitwisselen (van het Engels 'to exchange')

Dit zijn allemaal nieuwe woorden

• Bespreek met je buur wat ze zouden kunnen betekenen 

1.     bullebakbaas

2.    donutfusie

3.    graaiflatie

4.    hittefit

5.    nepobaby

6.    pyjamatoerist

7.    schermapneu

8.    TikTokjustitie

9.    vreugdebier

10.    X'en

1. Bullebakbaas: een leidinggevende die ondergeschikten afblaft, kleineert en manipuleert en daardoor een onveilige werkomgeving creëert.
2. Donutfusie: een vrijwillige fusie van de gemeenten rond een centrumstad om een gedwongen fusie met die centrumstad te voorkomen. vb. Melle met Merelbeke rond Gent
3.  Graaiflatie: inflatie die wordt aangewakkerd door ondernemingen die de kostenstijging van grondstoffen, productiemiddelen en arbeid volledig of bovenmatig doorberekenen aan de consument om hun winst op peil te houden of te verhogen.
4. Hittefit: voorbereid zijn op een hittegolf of periode van relatief hoge buitentemperaturen en fysiek in staat zijn om die te doorstaan.
5. Nepobaby: iemand van wie wordt beweerd dat hij zijn baan, specifiek in de amusementswereld of de creatieve sector, heeft te danken aan zijn beroemde ouder(s) die ook in de sector werkte(n).
6. Pyjamatoerist: toerist die enige tijd ergens verblijft.
7. Schermapneu: tijdelijke ademstilstand terwijl je taken voor een beeldscherm uitvoert.
8. TikTokjustitie: het recht in eigen handen nemen door een vermeende dader van een misdrijf of overtreding via TikTok (of een ander sociaal medium) aan de digitale schandpaal te nagelen.
9. Vreugdebier: bier (in bekers) dat (voetbal)supporters vanaf de tribune op het veld gooien omdat ze blij zijn met een doelpunt.
10. X’en: gebruikmaken van het platform "X", het vroegere Twitter.

Wat werd volgens jou het 'woord van het jaar' in 2023?

bullebakbaas

donutfusie

graaiflatie

hittefit

nepobaby

pyjamatoerist

schermapneu

TikTokjustitie

vreugdebier

X'en

en de winnaar is...

Graaiflatie werd verkozen door een volwassen publiek. Ook kinderen en jongeren krijgen een woord van het jaar. 

Welke van de genomineerde woorden werd het tienerwoord van 2023?

broer

drm

heftig

hayek

rawr

Graaiflatie werd gekozen door een volwassen publiek. Het woord van het jaar bestaat ook voor tieners...

• AI = artificial intelligence
• barbiecore = modestijl geïnspireerd op Barbie
• bestaanszekerheid = een bestaan met voldoende inkomen, een woning, toegang tot onderwijs en een buffer voor onverwachte uitgaven
• crompouce = tompouce + croissant: een croissant met tompouce room erbovenop. 
• fatbike = een offroad fiets met dikke wielen
• graaiflatie = prijzen van producten worden verhoogd met het excuus dat productiekosten zijn gestegen. Producenten maken hier misbruik van. 
• hittefit = voorbereid zijn op een hittegolf
• TikTok-rijen = lang in de rij staan voor bv. een frietzaak of koekjeswinkel vanwege een populaire video op tiktok. 
• traktatiecultuur = mensen, vooral jongeren, belonen zichzelf met iets klein zoals een luxe koffie of een taartje. 
• x’en = uitwisselen (van het Engels 'to exchange')

pg.145

pg.145

• knaldrang (2021) = de intense behoefte om te feesten (na de lockdown)
• hoestschaamte (2020) = wanneer je je schaamt omdat je hoest in het openbaar. 
• SIMP (2020) = wanneer een jongen te veel moeite doet voor een meisje dat hij niet kent. Afgekort: 'Simpleton'
• bestie (2021) = beste vriendin, wordt dikwijls sarcastisch gebruikt.
• klimaatspijbelaar (2019) = een leerling die spijbelt van school om te protesteren tegen het klimaat. 
• boomer (2019) =  een ouder persoon met ouderwetse ideeën en opvattingen
• winkelhieren (2019) = bij lokale bedrijven en winkels kopen

2. Hoe kun je verklaren dat je sommige woorden niet (meer) kent?

pg.145

pg.145

1. klimaatspijbelaar / knaldrang / hoestschaamte

2. bestie / boomer

• knaldrang (2021) = de intense behoefte om te feesten (na de lockdown)
• hoestschaamte (2020) = wanneer je je schaamt omdat je hoest in het openbaar. 
• SIMP (2020) = wanneer een jongen te veel moeite doet voor een meisje dat hij niet kent. Afgekort: 'Simpleton'
• bestie (2021) = beste vriendin, wordt dikwijls sarcastisch gebruikt.
• klimaatspijbelaar (2019) = een leerling die spijbelt van school om te protesteren tegen het klimaat. 
• boomer (2019) =  een ouder persoon met ouderwetse ideeën en opvattingen
• winkelhieren (2019) = bij lokale bedrijven en winkels kopen

pg.145

-> leenwoorden

neologismen

Er ontstaan voortdurend nieuwe woorden (neologismen). Wat zouden deze woorden betekenen? 

1. Overal in de natuur worden pannenkoekenhuizen gezet
2. De tussen-n in de Nederlandse spelling komt steeds vaker voor.

1. Wanneer je bijna klaar bent met een boek uit te lezen.
2. Het verdrietige gevoel dat je krijgt wanneer je een boek uit hebt gelezen.

1. Iemand eerst negeren en nadien aan zichzelf laten twijfelen.
2. een Halloweenoptocht organiseren.

1. Iemand die mensen ontmoedigt om bepaalde producten te kopen.
2. de influencer met de meeste volgers.

1. Wanneer je naar een bepaald product op zoek bent in de supermarkt.
2. een rondleiding in de supermakt over betaalbare boodschappen.

1. Wanneer je veel berichtjes stuurt met iemand die niet je partner is.
2. Wanneer je datingapps gebruikt om vreemd te gaan.

1. een stapel ongelezen boeken waarvoor iemand beschaamd is.
2. Op herhaalde momenten beschaamd zijn over hetzelfde.

1. een gelddonatie voor kunstenaars.
2. een kort bezoekje aan een museum of theater.

Op onderzoek

pg.146

• knaldrang (2021) = de intense behoefte om te feesten (na de lockdown)
• hoestschaamte (2020) = wanneer je je schaamt omdat je hoest in het openbaar. 
• SIMP (2020) = wanneer een jongen te veel moeite doet voor een meisje dat hij niet kent. Afgekort: 'Simpleton'
• bestie (2021) = beste vriendin, wordt dikwijls sarcastisch gebruikt.
• klimaatspijbelaar (2019) = een leerling die spijbelt van school om te protesteren tegen het klimaat. 
• boomer (2019) =  een ouder persoon met ouderwetse ideeën en opvattingen
• winkelhieren (2019) = bij lokale bedrijven en winkels kopen

pg.148 

- 149

pg.150

schematiseren

pg.148 

- 149

We maken een schema van deze tekst

oriënteren + globaal lezen

Wat is mijn leesdoel?

• Belangrijkste info selecteren voor een schema

Wat is het onderwerp? 

• Het ontstaan van neologismen

belangrijkste informatie

Selecteer de belangrijkste info uit de tekst voor een schema:

• markeer de kernzin in elke alinea 
• onderstreep zinnen die extra informatie geven over de kernzin. 
• Duid relevante voorbeelden aan met een afkorting (vb.). 

alinea 1

alinea 2

alinea 3

alinea 4

alinea 5

Soorten schema's

boomschema

tijdlijn

vergelijkende tabel

mindmap

We geven het onderwerp en deelonderwerpen van deze tekst schematisch weer. Welk schema kan je best gebruiken?

1. boomschema
2. vergelijkende tabel
3. tijdlijn
4. mindmap

mindmap

Verschillende aspecten van een tekst:

tips: 

• voorzie voldoende ruimte

(zet de takken met de meeste informatie onderaan)

• plaats het onderwerp of de hoofdgedachte in het midden 
• Laat vanuit dat woord pijlen vertrekken: je kan een kleurencode afspreken voor jezelf (rood voor oorzaken, groen voor oplossingen, blauw voor voorbeelden ...)

Schematiseer de info

Neem een blad papier en maak een mindmap over neologismen o.b.v. wat je hebt aangeduid in de tekst (dit is leerstof):

• Schrijf het onderwerp in het midden en voeg takken toe voor de deelonderwerpen
• Schrijf de deelonderwerpen langs de takken
• Schrijf enkel kernwoorden, geen doorlopende tekst
  
• Voeg visuele informatie toe: verbanden a.d.h.v. symbolen, kleuren, opsommingstekens

pg.148 

Dien in op Google Classroom

Fotografeer je schema en dien het in via Google Classroom

Bekijk de rubriek voor je indient!

pg.148 

leenwoorden

samenstellingen

graaiflatie 

nepobaby 

bestie

boomer

ghostlighting

hoestschaamte

knaldrang

bullebakbaas

Benoem de twee verschillende soorten leenwoorden. Wat is het verschil tussen beide?

vreemd woord

bastaardwoord

calorie

oranje

punaise

airbag

e-mail

sigaar

toerisme

pover

catwalk

flashback

conflict

deleten

Ken je nog voorbeelden van leenwoorden?

EXIT ticket: wat heb je geleerd over neologismen?

samenstellingen en afleidingen

Neologismen ontstaan doordat twee woorden samen een nieuwe betekenis vormen. Dit noemen we samenstellingen (vb. boekenkast). Een afleiding ontstaat wanneer een grondwoord een voor- of achtervoegsel krijgt (vb. ego - egoïst - egoïstisch)

Uit welke delen bestaat de samenstelling vreugdebier?

Welke betekenis heeft het woord vreugdebier dan?

poolster

dwaalster

pool + ster

dwaal + ster

(planeet)

samenstelling :

twee delen (woorden) die ook als afzonderlijke woorden bestaan

monster

afleiding :

voorzetsel + woord

woord + achtervoegsel

samenstelling vs. afleiding

materialistisch

1. samenstelling
2. afleiding

referentiekader

1. samenstelling
2. afleiding

stoutmoedig

1. samenstelling
2. afleiding

langetermijnplanning

1. samenstelling
2. afleiding

leefwereld

1. samenstelling
2. afleiding

Wat is de juiste spelling?

1. leidingwater
2. leiding water

Wat is de juiste spelling?

1. milieuinspectie
2. milieu-inspectie

Wat is de juiste spelling?

1. non chalant
2. nonchalant

Wat is de juiste spelling?

1. paranoïde
2. parano-ide

Bookwidget spelling samenstellingen

HUISWERK

ss - oefeningen - les 11 - De spelling van samenstellingen en afleidingen

tussenstop 2 - woordenschat

pg.130-134

HUISWERK

correctiesleutel op Smartschool

• ______________

Toets les 11 

op __________

• Je kan uitleggen wat neologisme, leenwoord, vreemd woord en bastaardwoord betekenen en je kan een voorbeeld geven.

• Je weet in grote lijnen hoe neologismen ontstaan.

• Je kan samenstellingen en afleidingen herkennen en correct spellen

• Je kent de woordenschat van Tussenstop 2