XKA 3.3: Kruisingen M3 2022

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Thema 3: Erfelijkheid en evolutie

?

?

Hoe kan het dat twee zwarte honden een witte pup kunnen krijgen?

Planning

• Start van de les
  
• Uitleg §3.3
  
• Opdracht klassikaal
• Vragen LessonUp
• Pauze
• Twee voorbeelden klassikaal
• Opdrachten stencil 

Basisstof 3: Kruisingen

Leerdoelen bij Thema 3 Erfelijkheid

Je kunt omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is.

Je kunt beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen.

Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype betekenen.

Je kunt een kruisingsschema opstellen.

Je kunt bij een gegeven kruising genotypen en fenotypen van ouders en/of nakomelingen afleiden.

Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben, welk allel dominant is en welk allel recessief.

Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Je kunt omschrijven wanneer organismen tot één soort behoren.

Je kunt beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt en hoe geslachtelijke voortplanting, mutatie en natuurlijke selectie bijdragen aan het ontstaan van nieuwe rassen en soorten.

Je kunt toelichten wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie.

Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en de samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap.

Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven. (SE)

Je kunt beschrijven dat katten informatie over de vachtkleur doorgeven via de geslachtschromosomen.

Je kunt methoden beschrijven om organismen te klonen en uitleggen wat de functie van klonen is.

Begrippen bij 3.3 Kruisingen

generatie       De nakomelingen van hetzelfde ouderpaar.

kruisen            Twee organismen die met elkaar nakomelingen                                    krijgen.

kruisingsschema       Tabel met alle mogelijke combinaties van                                                  allelen bij een kruising.

Genenparen

Homozygoot = Twee zelfde eigenschappen (homo = zelfde).

Heterozygoot = Twee verschillende eigenschappen. 

a = gen voor blond haar

A = gen voor bruin haar

a          a                      A          a

Intermediair fenotype

Intermediair fenotype

Let op de schrijfwijze! 

A_r = rood
A_w = wit

Heterozygoot A_r + A_w = roze fenotype

Kruisingsschema

• om te voorspellen welk fenotype de nakomelingen van een kruising krijgen
• in een kruisingsschema zet je alle mogelijke combinaties van allelen bij één kruising.

Stappenplan

1.  Bedenk welk fenotypen en genotypen de ouders hebben
2. Bedenk welke allelen in de geslachtscellen voor kunnen komen (A of a of allebei?)
3. Maak een kruisingsschema
4. Stel vast welke genotype en fenotype de nakomelingen hebben (F1) 
5. De vraag nog niet beantwoord? -> begin bij stap 1
6. Stel vast welk genotype en fenotype de nakomelingen hebben (F2)

Kruising tussen haarkleur bruin (AA, man) en blond (aa, vrouw), welk fenotype heeft de F1?

1. Bruin AA en blonk aa
   
2. Man -> A of A en vrouw -> a of a
3.  ---->
4. genotype = Aa en fenotype is bruin haar

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Voorbeeld labradors

homozygoot zwartharig x geelharig

1. zwarte vacht = A    gele vacht = a                                                            zwarte hond = AA  gele hond = aa   
2. zwarte hond: A        Gele hond: a
3. 
   

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Dus alle nakomelingen in de F1 hebben genotype Aa en het fenotype is..Zwart............?

Voorbeeld labradors

homozygoot zwartharig x geelharig

1. zwarte vacht = A    gele vacht = a                                                            zwarte hond = AA  gele hond = aa   
2. zwarte hond: A        Gele hond: a
3. 
   

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Dus alle nakomelingen in de F1 hebben genotype Aa en het fenotype is..Zwart............?

Kruising van de F1

4. allelen F1: A en a

     Kruising Aa x Aa

	A	a
A
a

Kruising van de F1

4. allelen F1: A en a

     Kruising Aa x Aa

Genotypen F2:  50% Aa,  25% AA, 25% aa

Fenotypen kans op zwarte honden is  ????

                        kans op gele honden is ?????

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Men kruist een konijn met vlekken AA, met een ongevlekt aa konijn. Hoe is het genotype in F2

1. Bedenk welk fenotypen en genotypen de ouders hebben
   
2. Bedenk welke allelen in de geslachtscellen voor kunnen komen (A of a of allebei?)
   
3. Maak een kruisingsschema
   
4. Stel vast welke genotype en fenotype de nakomelingen hebben (F1) 
   
5. De vraag nog niet beantwoord? -> begin bij stap 1
   
6. Stel vast welk genotype en fenotype de nakomelingen hebben (F2)
   

Verhoudingen 

Genotypen                          

P: Aa x aa                                                   Genotypen verhouding:  .... : ...

                                                                       Fenotypen verhouding:  .... : ... 

    

P: Aa x Aa                                                 Genotypen verhouding: .. : .. : ..                                                                      

	A	a
a	Aa	aa
a	Aa	aa

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Fenotype verhouding: .. : ..

Verhoudingen 

Genotypen                          

P: Aa x aa                                                   Genotypen verhouding:  1 : 1

                                                                       Fenotypen verhouding:  1 : 1 

    

P: Aa x Aa                                                 Genotypen verhouding:  1 : 2 : 1                                                                                                                                                         

	A	a
a	Aa	aa
a	Aa	aa

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Fenotypen verhouding: 3 : 1

aa is:

1. Homozygoot
2. Homozygoot recessief
3. Homozygoot dominant
4. Heterozygoot

Aa is

1. Homozygoot recessief
2. Homozygoot Dominant
3. Heterozygoot
4. Heterozygoot Dominant

AA is

1. homozygoot recessief
2. homozygoot dominant
3. heterozygoot
4. Heterozygoot recessief

Hoe noemen we de variant van een gen dat altijd tot uiting komt in het uiterlijk als het aanwezig is?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Recessief
4. Dominant

Bij konijnen is de vachtkleur zwart (A) dominant over wit (a).
Een homozygoot zwart konijn (AA) wordt enkele malen gekruist met een wit (aa) konijn.
Hoe groot is de kans op witte konijntjes (aa)?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Opdrachten

Maak opdracht 1-5 van basisstof 3

Pauze!!

Jullie krijgen pauze tot ...

Opdracht 1

Bij cavia’s is de aanleg voor zwart haar dominant (A) over die voor wit haar (a). Twee cavia’s (heterozygoot ), worden met elkaar gekruist. Hoe groot is het percentage nakomelingen dat wit haar zal hebben?

Opdracht 2

Het allel voor krullend haar is dominant over steil haar. De moeder (homozygoot dominant) krijgt samen met de vader (homozygoot recessief) kinderen. 

Welk genotypen hebben de F2?

Welk fenotypen hebben de F2?

Wat is de verhouding genotypen en fenotypen?