VEI 3.3 Kruisingen 2022

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

3.3 Kruisingen

Leerdoelen bij Thema 3 Erfelijkheid

Je kunt omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is.

Je kunt beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen.

Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype betekenen.

Je kunt een kruisingsschema opstellen.

Je kunt bij een gegeven kruising genotypen en fenotypen van ouders en/of nakomelingen afleiden.

Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben, welk allel dominant is en welk allel recessief.

Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Je kunt omschrijven wanneer organismen tot één soort behoren.

Je kunt beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt en hoe geslachtelijke voortplanting, mutatie en natuurlijke selectie bijdragen aan het ontstaan van nieuwe rassen en soorten.

Je kunt toelichten wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie.

Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en de samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap.

Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven. (SE)

Je kunt beschrijven dat katten informatie over de vachtkleur doorgeven via de geslachtschromosomen.

Je kunt methoden beschrijven om organismen te klonen en uitleggen wat de functie van klonen is.

Begrippen bij 3.3 Kruisingen

generatie       De nakomelingen van hetzelfde ouderpaar.

kruisen            Twee organismen die met elkaar nakomelingen                                    krijgen.

kruisingsschema       Tabel met alle mogelijke combinaties van                                                  allelen bij een kruising.

Genen in je DNA

Karyogram of 

chromosomenportret

'Kracht' van de genen

• Dominant allel (hoofdletter, bijv. A). Met een dominant gen

      krijg je altijd de eigenschap, dus bij genotype  Aa en AA

• Recessief allel (kleine letter, a). Dit komt alleen aan                                                      bod als er géén dominant gen aanwezig is,                                                                  dus bij  genotype aa
• AA en aa homozygoot
• Aa heterozygoot

Het genotype voor Bart zijn haarkleur is Aa. a is voor blond haar en A voor bruin haar. Wat is Bart zijn fenotype?

1. Blond
2. Bruin

Genenparen

Homozygoot = Twee zelfde eigenschappen (homo = zelfde).

Heterozygoot = Twee verschillende eigenschappen (hetero = verschillend)

a = gen voor blond haar

A = gen voor bruin haar

a          a                      A          a

Kruising tussen haarkleur bruin en blond 

 welk fenotype heeft de F1?

1. Bruin A en blond a
2. Man homozygoot bruin
3. Vrouw blond
4.  dus: Man AA

                   vrouw aa

5. A1 = 

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Intermediair fenotype

Intermediair fenotype

Let op de schrijfwijze! 

A_r = rood
A_w = wit

Heterozygoot A_r + A_w = roze fenotype

Kruisingen, belangrijke begrippen

• Kruisen: als 2 dieren/planten met elkaar nakomelingen krijgen.
• Er ontstaan nieuwe genotypen.
• Generatie P zijn de ouders, degenen die met elkaar gekruist worden.
• F1 zijn de kinderen van deze ouders (P)
• F2 zijn de kinderen van die kinderen, van F1

Kruisingsschema

• om te voorspellen welk fenotype de nakomelingen van een kruising krijgen
• in een kruisingsschema zet je alle mogelijke combinaties van allelen bij één kruising.

Stappen voor een kruisingsschema

1. Bedenk wat de fenotypen en genotypen van de ouders (P) zijn 
2. Bedenk welke allelen in de geslachtscellen kunnen zitten
3. Stel vast welkgenotype en welk fenotype de nakomelingen kunnen hebben (F1)
4. Stel vast welkgenotype en welk fenotype de nakomelingen in de F2 kunnen hebben

Voorbeeld labradors

homozygoot zwartharig x geelharig

1. zwarte vacht = A    gele vacht = a                                                            zwarte hond = ?     gele hond = ?    Welke genotypen ouders? 

Voorbeeld labradors

homozygoot zwartharig x geelharig

1. zwarte vacht = A    gele vacht = a                                                            zwarte hond = AA  gele hond = aa   
2. Geslachtscellen van beide honden? 

Voorbeeld labradors

homozygoot zwartharig x geelharig

1. zwarte vacht = A    gele vacht = a                                                            zwarte hond = AA  gele hond = aa   
2. zwarte hond: A        Gele hond: a
3. 
   

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Dus alle nakomelingen in de F1 hebben genotype Aa en het fenotype is..............?

Voorbeeld labradors

homozygoot zwartharig x geelharig

1. zwarte vacht = A    gele vacht = a                                                            zwarte hond = AA  gele hond = aa   
2. zwarte hond: A        Gele hond: a
3. 
   

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Dus alle nakomelingen in de F1 hebben genotype Aa en het fenotype is..Zwart............?

Kruising van de F1

4. allelen F1: A en a

     Kruising Aa x Aa

	A	a
A
a

Kruising van de F1

4. allelen F1: A en a

     Kruising Aa x Aa

Genotypen F2:  50% Aa,  25% AA, 25% aa

Fenotypen kans op zwarte honden is  ????

                        kans op gele honden is ?????

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Oefenen: Kruisingsschema nr. 1

Het gen voor een normale sinaasappel is dominant over het gen voor navelsinaasappel

a. Een sinaasappel heeft genotype Bb. Is het dan een normale sinaasappel of een                    navelsinaasappel?

b. Geef het genotype van een navelsinaasappel

c. Een homozygote gewone sinaasappel wordt gekruist met een navelsinaasappel. 

    Hoe zien de genotypen van de nakomelingen er uit?

d. Je gaat de nakomelingen onderling weer kruisen.

     Hoeveel % van de nakomelingen zijn gewone sinaasappelen?

Opdracht 1

Sinaasappel

Opdracht 1

Sinaasappel

Verhoudingen 

Genotypen                          

P: Aa x aa                                                   Genotypen verhouding:  .... : ...

                                                                       Fenotypen verhouding:  .... : ... 

    

P: Aa x Aa                                                 Genotypen verhouding: .. : .. : ..                                                                       Fenotypen verhouding:  .. : ..

	A	a
a	Aa	aa
a	Aa	aa

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Verhoudingen 

Genotypen                          

P: Aa x aa                                                   Genotypen verhouding:  1 : 1

                                                                       Fenotypen verhouding:  1 : 1 

    

P: Aa x Aa                                                 Genotypen verhouding:  1 : 2 :3                                                                       Fenotypen verhouding:   3: 1

	A	a
a	Aa	aa
a	Aa	aa

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa