Lessenreeks Wetenschapsfilosofie

• Onthaal
• Lager onderwijs

Lessenreeks: Wetenschapsfilosofie

Wat is wetenschapsfilosofie?

Wetenschapsfilosofie = een discipline van de filosofie die zich bezighoudt met het kritisch onderzoek naar de vooronderstellingen, de methoden en de resultaten van de wetenschappen. Daarbij rekent ze behalve de natuurwetenschappen bijvoorbeeld ook de sociale wetenschappen, de psychologie en de economie tot haar studiegebied.

 

Wetenschapsfilosofie heeft zowel een normatieve als een descriptieve taak. 

• Normatief -> leidt tot de eis van filosofische of epistemologische adequaatheid - dat een wetenschapstheorie overeenkomt met filosofische ideeën
• Descriptief -> leidt tot de eis van historische adequaatheid - dat de beschrijving overeenkomt met hoe wetenschap werkelijk bedreven wordt

Op welke wijze is wetenschap in jouw leven aanwezig?

Inleiding

Wat is jouw houding tov wetenschap? Groepeer je in 4 groepen.
Kies en zet je op de juiste plaats in de klasgroep:

- positief

- negatief

- ambivalent (gespleten - zowel positief als negatief)

- onverschillig 

Beargumenteer!

1.2 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken

Positivisme -> richt zich voornamelijk op de methodologie van wetenschap en kennis

Sciëntisme -> beweert dat wetenschap het enige domein van waarheid is, en dat alles wat niet wetenschappelijk kan worden bewezen, niet waar of niet belangrijk isn (meer dogmatische houding)

Inleiding (cursus)

Er zijn veel soorten wetenschap die veel in ons leven bepalen.

Bijvoorbeeld:

- hoe de geboorte wordt voorbereid of de dood wordt vastgesteld(medische wetenschappen);

- hoe we met ons lichaam omgaan (dieettechnieken);

- hoe we ons verplaatsen (trein, auto, vliegtuig, step, e-bike…);

- hoe we onze tijd beleven en indelen (time management);

- hoe we met elkaar omgaan (sociale wetenschappen, gesprekstechnieken…)

- hoe we met criminelen omgaan (criminologie);

- hoe we topsport bedrijven (sportwetenschappen);

- hoe we oorlog voeren (gevechtstechnieken);

- …

1.2 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken

Positivisme + sciëntisme

• Wie kan zich in deze standpunten vinden? Waarom?
• Welke waarde hebben dan volgens jou de beweringen van kunstenaars, religieuze leiders of de gewone burger in vergelijk met de bewering van wetenschappers?

1.2 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken (cursus)

BELANGRIJK: de wetenschap heeft niet alleen problemen opgelost, maar ook heel wat problemen doen ontstaan. 

Wat zou men hiermee bedoelen, denk je?

• uitbreiding van wetenschappelijke kennis -> mens ongeziene macht over de natuur   
  
• neveneffecten van technieken die op wetenschap gebaseerd zijn
• ...

1.2 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken (cursus)

 Volgens sommige filosofen zijn wetenschap en techniek zelfs uitgegroeid tot een zelfstandig machtssysteem dat zich uiteindelijk kan keren tegen de mens.

-> Wat zou men hiermee kunnen bedoelen?

Ben je akkoord? Waarom wel/niet?

1.2 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken: ethisch bewustzijn!

De eerste (wetenschaps)filosofische vragen:

• Mogen wetenschappers mensen klonen als dat zou kunnen?
  
• Mogen proefdieren pijn lijden in medische experimenten?
  
• Mogen ouders de kleur ogen kiezen van hun ongeboren kinderen?
  
  
• Moet alles onvoorwaardelijk kunnen ten dienste van de wetenschap?
• Welk doel moet de wetenschapsbeoefening uiteindelijk dienen?
  
• Waarheen moet de wetenschap ons dan eigenlijk voeren?
• Wanneer is vooruitgang verbetering?

Wat is belangrijk bij wetenschap als we zo naar deze vragen kijken?

• er is een nood aan ethisch bewustzijn bij wetenschap!

1.2 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken: ethisch bewustzijn! (cursus)

Wetenschap heeft nood aan ethische begeleiding.

• Er is dus nood aan ethisch bewustzijn.
• Daarnaast is er echter ook nood aan theoretisch bewustzijn -> de afweging hoe wetenschappelijke tennis theoretisch verantwoord wordt 

Fragment: Waarom is wetenschap belangrijker dan nadenken over de zin van het leven?

Kijk naar het fragment. Wat is de eindconclusie volgens wetenschapsfilosoof Herman de Regt?

Hoe zie jij dit?

Wetenschap of niet?: astronomie

0100

Wetenschap of niet?: astrologie

-2100

Wetenschap of niet?: osteopathie

-3100

Wetenschap of niet?: farmacie

-4100

1.3 Wetenschap en pseudowetenschap (cursus)

Hoe maken we het onderscheid tussen een wetenschappelijke en een pseudowetenschappelijke uitspraak? 

= het demarcatieprobleem

Van Dale -> demarcatie = ‘afbakening, grensscheiding, grenslijn’.
We zoeken dus naar de grens tussen wetenschap en pseudowetenschap.

Lees maar even mee in de cursus!

1.3 Wetenschap en pseudowetenschap (cursus)

Lees in je cursus het artikel 'Creationisme mag voortaan onderwezen worden in Tennessee' en formuleer (per 2) een antwoord op de vraag.

Wat is volgens jou  het verschil tussen wetenschap en pseudowetenschap? (Noteer in cursus.)

Vinden jullie creation science wetenschap? Waarom wel/niet?

1.3 Wetenschap en pseudowetenschap

Het verschil tussen wetenschap en pseudowetenschap: poging tot antwoord =

VERIFICATIE (lezen in cursus):

• verificatiebeginsel voor het eerst geformuleerd door de Wiener Kreis, een groep Weense wetenschappers en filosofen met bepaalde opvattingen over wetenschap en wetenschapsfilosofie
• zij verzamelden zich tussen 1920 en 1938 rond de sleutelfiguur Moritz Schlick
• gezamenlijke afkeer voor metafysica en volgens hen betekenisloze en ‘onzinnige’ termen zoals ‘ziel’ en ‘God’ -> deze uitspraken kunnen geen aanspraak maken op waarheid.
  Alleen wetenschappelijke kennis kan waar of onwaar zijn.

1.3 Wetenschap en pseudowetenschap

De filosofen van de Wiener Kreis definiëren twee mogelijke soorten betekenisvolle, niet- onzinnige uitspraken:

- logische of zuiver wiskundige uitspraken. Dat zijn tautologische uitspraken: de waarheid van de uitspraak zit besloten in de uitspraak zelf

Voorbeeld: een cirkel is rond; vrijgezellen zijn ongehuwd; als p = r en r = q, dan p = q

- uitspraken die men kan verifiëren.

Voorbeeld: water kookt op 100°C; een boom verliest zijn bladeren in de herfst; een stermvork a trilt met 440Hz

Ga verder in de cursus voor een aantal opdrachten!

1.3 Wetenschap en pseudowetenschap

De Wiener Kreis maakt dus onderscheid tussen wetenschappelijke uitspraken en uitspraken die ‘onzin’ zijn. Uitspraken zijn onzin als ze niet tautologisch of niet verifieerbaar zijn.

 Wetenschappelijke uitspraken kunnen wel een aanspraak op waarheid doen: ze kunnen waar of onwaar zijn. Let echter wel op! Als een uitspraak verifieerbaar is, is ze wetenschappelijk (volgens de Wienier Kreis). Maar het is niet omdat ze verifieerbaar is, dat ze ook waar is. Het is perfect mogelijk dat je een bewering kunt testen die onjuist blijkt te zijn, hoewel die toch wetenschappelijk is (wegens de verifieerbaarheid). Alle tautologische uitspraken daarentegen zijn wetenschappelijk én ook waar (per definitie). 

Ga verder in de cursus voor een aantal opdrachten en wat theorie!

1.3 Wetenschap en pseudowetenschap:
1.3.3 Falsificatie: The Seekers

De theorie kan worden gefalsifieerd: er kunnen een aantal observaties worden gedaan die de theorie tegenspreken. 
DUS: de hypothese is waar tot het tegendeel is bewezen -> 'alle zwanen zijn wit' -> we kunnen niet alle zwanen ter wereld bekijken -> maaaaaar we kunnnen wel een aantal zwanen bekijken tot we een zwarte tegenkomen

Opdracht: falsifieerbare uitspraak:

• 'Het laten vallen van een object zal altijd versnellen richting de aarde'
• 'Het drinken van water vermindert altijd de dorst'
  

Opdracht: niet falsifieerbaar:

• 'God bestaat'
• 'Je zal de liefde zitten'

1.3 Wetenschap en pseudowetenschap:
1.3.3 Falsificatie: The Seekers

De theorie kan worden gefalsifieerd: er kunnen een aantal observaties worden gedaan die de theorie tegenspreken. 
MAAR dit blijkt niet zo simpel: 

- de opvatting dat er aliens zijn die de planeet wilden verwoesten, blijft behouden; 

- de theorie wordt niet verworpen door aanhangers na de ontdekking van observatiezinnen die inconsistent zijn met de theorie. Dat wordt mogelijk gemaakt doordat de aanhangers een paar hulphypotheses aannemen, bijvoorbeeld ‘de aliens schenken genade wegens het oprechte geloof van de groep’.

De theorie kan dus wel empirisch getest worden: er bestaan observatiezinnen die inconsistent zijn met de theorie, en dus kan ze gefalsifieerd worden. Toch kan de theorie zelf eigenlijk niet gefalsifieerd worden: er worden hulphypotheses verzonnen om dit te voorkomen.

1.4 Homeopathie (opdracht in cursus)

Opdracht: Voor een goede argumentatie tegen of voor een bepaalde bewering, is het noodzakelijk dat je eerst goed weet waarover je spreekt: je moet kennis van zaken hebben. 

Zoek daarom feiten over homeopathie op: wat is het precies, hoe gaat het in zijn werk?

We vertrekken van de volgende stelling: ‘Homeopathie moet vergoed worden door ziekteverzekeringen’. Bedenk argumenten voor en tegen de stelling. Integreer inzichten en begrippen uit deze module. 

Dadelijk leggen we dit samen in een kort debat.

Bekijk daarna het fragment (volgende slide). Blijf je bij je mening?

2. Klimaat, wetenschap en techniek

INLEIDING: 

• jullie worden verdeeld in groepjes van 3
• elk groepje  krijgt een stelling waarover gediscussieerd wordt:
  - Groep 1: "Klimaatverandering is een natuurlijk fenomeen en er is weinig wat we eraan kunnen doen."
  - Groep 2: "Klimaatverandering wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door menselijke activiteiten en vereist dringende actie."
  - Groep 3: "Het aanpakken van klimaatverandering zou economische groei belemmeren en moet worden uitgesteld."
  - Groep 4: "Het is de verantwoordelijkheid van ontwikkelde landen om klimaatverandering aan te pakken, ongeacht de kosten."

2. Klimaat, wetenschap en techniek

INLEIDING: 

• Jullie krijgen nu 10 minuten de tijd om een groepsstandpunt te bespreken en argumenten te bedenken die dat standpunt ondersteunen.
• Na de voorbereiding gaan we in discussie met elkaar.
• Na het debat, komt een kort klassengesprek.
  

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?

Er bestaat een grote consensus onder wetenschappers dat zowel de opwarming van de aarde werkelijk plaatsvindt als dat ze veroorzaakt wordt door menselijke activiteiten. Ondanks het overweldigende bewijs hiervan en de dringendheid om tot actie over te gaan, blijven heel wat mensen de problematiek (deels) ontkennen of hebben ze er twijfels over. Wat is hier aan de hand? Zijn deze twijfelaars of ontkenners van de klimaatverandering niet vatbaar voor wetenschappelijk bewijs? Of zijn ze niet op de hoogte van het juiste informatie?

Opdracht (in cursus): Geef enkele feiten over wat wetenschappers ons vertellen over de verandering van het klimaat/de opwarming van de aarde en wat de gevolgen ervan zijn.
 

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?

Opdracht (in cursus): Geef enkele feiten over wat wetenschappers ons vertellen over de verandering van het klimaat/de opwarming van de aarde en wat de gevolgen ervan zijn.

• Stijging van concentraties van atmosferische klimaatgassen en stijgingen van temperatuur, smelten van het poolijs / ijskappen en stijgen van het zeeniveau, bossen staan makkelijker in brand door stijgende droogte, migratie van bevolkingsgroepen als gevolg van wegvallen van watervoorzieningen en toenemende woestijnvorming, armoede als gevolg van wegvallen van landbouwopbrengsten...

www.facebook.com

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?: 
Klimaatgelover en klimaatontkenner

Klimaatgelover versus klimaatontkenner: eerst theorie cursus.

Opdracht: stellingen A1, A2, A3

• 
  

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?:

Klimaatgelover en klimaatontkenner

Opdracht: Kijk even terug naar bovenstaande tabel waarin stellingen A1 en A2 werden aangekruist. Sommige stellingen zijn afkomstig van klimaatontkenners. Maar welke ontkenningen zouden van leugenaars en welke van bulshitters kunnen komen?

• ‘Klimaatverandering is één grote grap opgezet door de Chinezen’ zou een bewering van een bullshitter kunnen zijn, bijvoorbeeld van een westerse politicus die in conflict ligt met een Chinese politicus en die die laatste daarom in een negatief daglicht wil plaatsen. 
• ‘Vulkanen produceren meer CO2 dan mensen’ zou een bewering van een leugenaar kunnen zijn. Ik wil bijvoorbeeld vliegreizen blijven maken en weet dat die schadelijk zijn voor het klimaat.]
  

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?:

Klimaatgelover en klimaatontkenner

En jij? Ben je een gelover, een twijfelaar een ontkenner of een bullshitter?

Leg uit :-)

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?:

Hebben wij voldoende vertrouwen in de wetenschappers?

Opdracht: Geef redenen waarom veel Nederlanders vertrouwen hebben in de wetenschap.

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?:

Hebben wij voldoende vertrouwen in de wetenschappers?

Opdracht: Geef redenen waarom veel Nederlanders vertrouwen hebben in de wetenschap.

• wetenschappers zoeken naar de waarheid en willen daarbij niet misleid worden
• wetenschappers houden zich bezig met dingen als theorieën, modellen, paradigma’s...
  Ze bekommeren zich niet om de dingen waar de meeste mensen naar verlangen.
• Waarschijnlijk wensen de meeste klimaatwetenschappers dat er niets aan de hand is met het klimaat. Net als andere mensen zijn zij toch ook bewoners van deze bedreigde planeet
• ...

2.2 Wat willen we weten over klimaatverandering?:

Hebben wij voldoende vertrouwen in de wetenschappers?

Opdracht: Wat is de betekenis van de stelling ‘Wetenschappers zijn ook maar mensen!’

• Wetenschappers dienen zich te houden aan codes zoals eerlijkheid, interne kritiek, respect voor waarheid, wantrouwen t.a.v. tradities, open en publieke discussie...  Dat neemt echter niet weg dat elke wetenschapper ook een mens is en zich ook NIET kan houden aan deze codes. Maar dan plaatst hij zich strikt genomen niet meer in zijn rol als wetenschapper. 
• Soms wordt de stelling ook gebruikt om erop te wijzen dat wetenschappers fouten kunnen maken.

2.3 Wat willen we doen aan het klimaatprobleem?

• Wie zie je hier?
• Wat weet je over deze persoon?
• Hoe vind je haar standpunten?

2.3 Wat willen we doen aan het klimaatprobleem?

Voor sommigen zijn wetenschappelijke gegevens soms wel, maar soms ook helemaal niet interessant. Maar iets interessant vinden, is niet hetzelfde als de drang voelen om iets te gaan doen met wat je interessant vond. Je kunt naar wetenschappelijke debatten luisteren, erover nadenken, erover discussiëren of het gewoon laten voorbij waaien. Ze hoeven je echter niet te prikkelen om iets te gaan doen. In de filosofie zeggen we dat je niet noodzakelijk aangespoord wordt om te handelen.

Het is in deze context dat je het volgende citaat van klimaatactiviste Greta Thunberg moet begrijpen: “These projections are backed up by scientific facts, concluded by all nations through the IPCC. Nearly every single major national scientific body around the world unreservedly supports the work and findings of the IPCC. Did you hear what I just said? Is my English OK? Is the microphone on? Because I’m beginning to wonder.”

2.3 Wat willen we doen aan het klimaatprobleem?

Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is een organisatie van de Verenigde Naties met als doel de risico's van klimaatverandering te evalueren. Het panel bestaat uit honderden experts uit de hele wereld, vanuit universiteiten, onderzoekscentra, ondernemingen, milieuorganisaties en andere organisaties. Het IPCC doet zelf geen onderzoek, maar evalueert onderzoek dat is gepubliceerd in aan collegiale toetsing onderworpen wetenschappelijke tijdschriften.

Zij schrijven regelmatig een evaluatierapport (zie volgende slide).

report.ipcc.ch

2.3 Wat willen we doen aan het klimaatprobleem?

Persoonlijk handelen en gemeenschappelijk handelen: volg cursus...

Opdracht: Stel je bent minister van milieu. Wat zou jij doen om het klimaatprobleem aan te pakken?

• Ga naar de volgende link http://webtool.my2050.be/index.html?levers=1111211111111/nl
• Kijk naar het filmpje 'Hoe?'.
  
• Maak nu je eigen individueel rapport door met de hefbomen te werken volgens jouw prioriteit.
• Maak daarna een korte presentatie over jouw uitkomst/scenario. Je krijgt hier 2 lesuren (maximum) voor.
• Zet deze in Google Classroom

webtool.my2050.be

2.3 Wat willen we doen aan het klimaatprobleem?

Opdracht: Kijk naar onderstaande reclame voor 

het tijdschrift Knack in de krant De Morgen. 

Hoe sluit dit artikel aan bij de visies van 

maatschappelijke groepen die vernoemd worden in 

bovenstaande tekst?

2.3 Wat willen we doen aan het klimaatprobleem?

Opdracht: 

• Heel wat media bieden verschillende perspectieven op een bepaalde problematiek. Zo wordt bijvoorbeeld zowel de mening van Greta Thunberg als die van Donald Trump als die van wetenschappers naast elkaar geplaatst in één en hetzelfde artikel, reportage of debat. De lezer moet dan zelf maar beslissen over zijn eigen mening op basis van zijn eigen achtergrond (wereldbeeld). De media lijken zich daarbij op de positie te stellen van verschillende politieke en religieus verdeelde partijen in de 16e en 17e eeuw. In meer wetenschappelijk georiënteerde artikels wordt daarentegen meestal enkel ingezoomd op de wetenschappelijke feiten die zich profileren als een universele waarheid.

Klasdebat

- Lees de situatie/stelling.

- Neem een paar minuten de tijd om wat informatie online op te zoeken of argumenten te vinden voor jouw standpunt.

- Daarna zetten we ons samen en gaan we er samen over nadenken.

Klasdebat

• Scenario 1: Een ontwikkelingsland staat voor de keuze om zijn economie te laten groeien door de uitbreiding van fossiele brandstoffen te omarmen, met als gevolg meer vervuiling en bijdrage aan klimaatverandering, of om te investeren in duurzame energiebronnen, maar dit zou de economische groei kunnen belemmeren en de levensstandaard van de bevolking in de korte termijn kunnen aantasten.

• Scenario 2: Een multinational is betrokken bij grootschalige ontbossing om plaats te maken voor landbouwgrond, wat bijdraagt aan de uitstoot van broeikasgassen en verlies van biodiversiteit. Het bedrijf beweert echter dat het creëren van werkgelegenheid en economische groei belangrijker is dan het behoud van bossen.