H2 SE Training

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo
• Leerjaar 3

SE Training

Nederland als industriële samenleving

Noem drie kenmerken van de industriële samenleving die je in de bron ziet

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

A

Grote economische verschillen

Leerdoel:

Je kunt uitleggen waarom België eerder industrialiseerde dan Nederland

Begrippen:

Industriële revolutie

Industriële revolutie
= Grote verandering in de 18e en 19e eeuw in West-Europa door de komst van fabrieken en machines

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

A

Grote economische verschillen

Belgie:

Rond 1800:

• Textielfabrieken
• Stoommachines
• Steenkool en ijzererst in de grond
• 1830: Snel tempo meer spoorwegen

Nederland:

Rond 1800:

• Landbouw
• Handel
• Nauwelijks industrie

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

A

Grote economische verschillen

Oorzaken uitblijven industrie NL

Ondernemers hadden geïnvesteerd in windmolens en watermolens. Overstappen op stoom was duus

Rond 1800 nog geen steenkool beschikbaar.

Pas in 1900 steenkolenmijnen in Limburg

Tot 1860 weinig spoorwegen. Aanvoer steenkool uit BE was daarom duur

Weinig vraag naar producten ivm hoge belastingen

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

A

Grote economische verschillen

Koning Willem 1 had plannen

België en Nederland kunnen elkaar goed aanvullen

Landbouw

Handel

Industrie

1830

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

B

Industrie in Nederland

Leerdoel:

Je kunt uitleggen wanneer en waardoor de industrialisatie in Nederland op gang kwam

Begrippen:

Infrastructuur

Afzetgebied

Infrastructuur

• Aanleg kanalen
• Aanleg spoorwegen (1839 Amsterdam-Haarlem)

1830:

• Eerste textielfabrieken in Twente

Veel huisnijverheid

Lage lonen

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

B

Industrie in Nederland

Oorzaken groei industrialisatie

Regering investeerde meer in de infrastructuur

Door winst Nederlands-Indië kon de belasting omlaag en groeide de vraag naar nieuwe producten

De kolonie was een belangrijk afzetgebied voor katoenen stoffen

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

C

Ondernemers en arbeiders

Leerdoel:

Je kunt de arbeidsomstandigheden en woonomstandigheden van ondernemers en arbeiders in de 19e eeuw beschrijven

Begrippen:

Arbeidsomstandigheden

Arbeidsdeling

Verstedelijking

Ondernemers

Arbeiders

Fabriekseigenaar

Grote huizen

Rand van de stad

Werken in de fabriek

Grootste groep

Slechte omstandigheden

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

C

Ondernemers en arbeiders

Arbeidsomstandigheden

Lage lonen

Vrouwen en kinderen waren goedkoopste

14 uur per dag, 6 dagen per week

Werk was slecht voor de gezondheid

Daarnaast was het ook zeer onveilig

Door arbeidsdeling was het werk eentonig

Je was afhankelijk van de fabriekseigenaar

Er waren geen wetten die je beschermde

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

C

Ondernemers en arbeiders

Woonomstandigheden

• Op loopafstand van de fabriek
• Zo ontstonden steden: verstedelijking
• Donkere kleine woningen, dicht op elkaar
• Dag en nacht rook van de fabriek
• Geen stromend water
• Geen riolering
• Slechte hygiëne

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

Leerdoel:

Je kunt uitleggen waarom arbeiders weinig macht hadden en hoe zij toch hun positie probeerden te verbeteren.

1860:

Alleen rijke mannen die een bepaalde hoeveelheid belasting betaalden, die mochten stemmen.

Arbeiders dus niet!!

Begrippen:

liberalen

vakbonden

algemeen kiesrecht

 

socialisten

confessionelen

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

1860:

Parlement zijn liberalen: zoveel mogelijk vrijheid voor burgers en bedrijven. 

• Niet te veel wetten en regels rondom arbeidsomstandigheden

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

Arbeiders willen hun leefomstandigheden verbeteren:

• minimum loon
• 8-urige werkdag

Oprichting vakbonden: organiseren demonstraties en stakingen.

Elke beroepsgroep eigen vakbond, rond 1900 gaan deze vakbonden samenwerken

Probleem: het lukt vakbonden niet om de problemen op te lossen.

Wat lost de problemen dan wel op?
Algemeen kiesrecht!

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

Algemeen kiesrecht

Arbeiders stemmen op mensen die arbeiders willen helpen

Deze mensen kunnen in het parlement komen

Nieuwe wetten om arbeiders te beschermen

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

Maar op wie moeten ze dan stemmen? 

• Socialisten: Overheid moet regels maken om geld en bezit eerlijker te verdelen. 

• Confessionelen: katholieken en protestanten.
  Wilden het leven van arbeiders verbeteren en voorkomen dat ze op socialisten zouden stemmen

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

B

Nieuwe wetten

Leerdoel:

Je kunt uitleggen door welke nieuwe wetten de situatie van de arbeiders eind 19e eeuw sterk verbeterde.

Liberalen zien noodzaak om omstandigheden arbeiders te veranderen:

• Arbeiders lukten het niet zelf om verandering in te zetten
• Bang voor rellen of grote opstanden
• Bang voor macht arbeiders (vakbonden, politieke partijen)

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

B

Nieuwe wetten

1874: Kinderwetje van Van Houten: kinderen onder 12 jaar mogen niet in een fabriek werken

1889: Arbeidswet: verbod op lange dagen, gevaarlijk werk, nachtwerk voor vrouwen en kinderen 

1901: Leerplichtwet: Kinderen moeten van 6 tot 12 jaar naar school

1919: Nieuwe arbeidswet: maximaal 8 uur per dag, 45 uur per week

Een leerling beweert dat het Kinderwetje van Van Houten niet erg belangrijk was.

Geef een argument vóór deze bewering en een argument tegen.

Doe het zo:

Vóór: … (geef argument).

Tegen: … (geef argument).

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

B

Nieuwe wetten

Arbeiders wilden nog 1 ding: algemeen kiesrecht.

1917: Mannen vanaf 25 jaar mogen stemmen

1919: Vrouwen vanaf 25 jaar mogen stemmen

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

C

Een modern land

Leerdoel:

Je kunt een aantal kenmerken noemen van het moderne Nederland rond 1920

Economische groei:

• Nieuwe uitvindingen op gebied van elektronica, bewerking van olie en chemische stoffen ➜ nieuwe bedrijven die auto's, gloeilampen, radio's, benzine en kunstmest maken
• Vanaf 1920: grote groei haven Rotterdam ➜ Doorvoerhaven naar Duitse Ruhrgebied

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

C

Een modern land

Bevolking, transport en communicatie:

• Door betere voeding, hygiene en ziekenzorg stijgt bevolking tot 8 miljoen in 1930
• Aantal mensen in de industrie groeit door, net als verstedelijking
• 1890: groot netwerk aan spoorwegen en kanalen
• 1900: eerste auto's
• 1920: veel mensen een radio in huis
• 1924: eerste vliegtuig naar Nederlands-Indië

Crisis en oorlog

• 1929: internationale crisis
• Handel nam enorm af
• 1940: Tweede Wereldoorlog

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie zich na 1945 herstelde

Situatie 1945:

• Fabrieken verwoest
• Spoorwegen en bruggen verwoest
• Grote schade transportsector
• Handel lag grotendeels stil
• Regering kon probleem niet oplossen: er was geen geld

Het land moet opnieuw opgebouwd worden: wederopbouw

Begrippen:

wederopbouw

Europese Economische Gemeenschap (EEG)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Wederopbouw ging snel door 2 oorzaken:

• Regering, werkgevers en vakbonden spreken af loon laag te houden
  Hierdoor prijs van producten laag ➜ stijging export
  
  
• Vanaf 1948: Economische steun uit Amerika: Marshallplan
  - Geldleningen
  - Grondstoffen
  - Goederen
  - Levensmiddelen  

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Samenwerking moet wantrouwen voorkomen.

1957: oprichting Europese Economische Gemeenschap (EEG)

• Nederland
• Duitsland
• Frankrijk
• België
• Italië
• Luxemburg

Afspraak:

• Geen belasting heffen op goederen

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

Leerdoel:

Je kunt een aantal gevolgen noemen van de economische groei in Nederland vanaf 1950

Vanaf 1950:

• Groei economie
• Nog geen mogelijkheid om lonen te verhogen

Reactie vakbonden

• Dit is ok.
• Want: invoering uitkering bij arbeidsongeschiktheid, pensioen

1963:

• Lonen mogen weer omhoog, stijgt enorm
• Vijfdaagse werkweek

Begrippen:

welvaart

consumptiemaatschappij

gastarbeiders

 

migratie

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

In Nederland neemt welvaart toe: het gaat enomisch goed

Consumptiemaatschappij: vele luxeproducten kunnen gekocht worden

• koelkast
• auto
• televisie

Daarnaast meer vrije tijd om te sporten of vakantie  

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

1952: nagenoeg geen werkloosheid

Tekort aan arbeidskrachten:

• Mijnen
• Scheepsbouw
• Textielindustrie

Gevolg: gastarbeiders werven 

• Eerst Italië en Spanje, daarna Marokko en Turkije

Gunstige voorwaarden:

• Contracten onbeperkt verlengen
• Hele gezinnen zouden over moeten kunnen komen

1970:

• Regels rond migratie strenger: Eenmaal terug naar eigen land kom je moeilijk weer terug
• Gezinnen worden definitief naar Nederland gehaald

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

C

De economie verandert

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie vanaf de jaren 1970 veranderde

Er komt een einde aan de groei:

• 1973: stijgende olieprijzen
• Hoge lonen ➜ hoge prijzen ➜ minder export

Jaren 1980:

• Veel mensen raken hun baan kwijt
• Om productie winstgevend te maken moet loon naar beneden
  - kortere werkweek
  - lager loon
  - investeren in automatisering: productie door machines
  - fabrieken verplaatsen naar lage-lonen-landen: voorbeeld van globalisering 

Begrippen:

automatisering

globalisering

Europese Unie (EU)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

C

De economie verandert

1990: Stijging economie en daarmee ook de welvaart.

1993: Nieuwe samenwerking in vorm van Europese Unie (EU)

Samenwerking op gebied van:

• economie
• migratie
• milieu
• criminaliteit
• etc....

Burgers mogen binnen de EU werken waar ze willen. Bedrijven werven personeel in heel EU 

Handel wordt makkelijker door de invoering van 1 munt: euro

In de jaren 1960 werd Nederland een consumptiemaatschappij.

Hieronder staan vier begrippen:

1. Loonafspraken.
2. Luxegoederen.
3. Verstedelijking.
4. Welvaart.

Welke twee begrippen passen bij een consumptiemaatschappij?

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

A

Nederland opbouwen

Vanaf late middeleeuwen verandering van landschap

• bossen verdwijnen en worden landbouwgrond
• Dijken moesten overstromingen stoppen

Vanaf de komst fabrieken milieu aangetast:

• milieuvervuiling
• bevolkingsgroei
• toename welvaart
• Uitstoot broeikasgassen

Leerdoel:

Je kunt uitleggen welke gevolgen industrialisatie had voor de natuur, het klimaat en de leefomgeving van mensen

Begrippen:

milieu

klimaatverandering

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

A

Nederland opbouwen

Milieuvervuiling

• industrie en verkeer stoten fijnstof uit
• fabrieken loosden afval in rivieren, sloten en zeeën
• boeren vervuilden bodem met kunstmest en landbouwgif

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

A

Nederland opbouwen

Milieuvervuiling

• industrie en verkeer stoten fijnstof uit
• fabrieken loosden afval in rivieren, sloten en zeeën
• boeren vervuilden bodem met kunstmest en landbouwgif

Bevolkingsgroei

• 1800: 1 miljard; 2020 8 miljard
• Hierdoor meer voedsel en producten nodig
• Veel natuur moet plaats maken voor landbouwgrond, wegen, huizen, bedrijven.

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

A

Nederland opbouwen

Milieuvervuiling

• industrie en verkeer stoten fijnstof uit
• fabrieken loosden afval in rivieren, sloten en zeeën
• boeren vervuilden bodem met kunstmest en landbouwgif

Bevolkingsgroei

• 1800: 1 miljard; 2020 8 miljard
• Hierdoor meer voedsel en producten nodig
• Veel natuur moet plaats maken voor landbouwgrond, wegen, huizen, bedrijven.

Toename welvaart

• Mensen konden meer spullen kopen
• Hiervoor veel grondstoffen nodig

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

A

Nederland opbouwen

Milieuvervuiling

• industrie en verkeer stoten fijnstof uit
• fabrieken loosden afval in rivieren, sloten en zeeën
• boeren vervuilden bodem met kunstmest en landbouwgif

Bevolkingsgroei

• 1800: 1 miljard; 2020 8 miljard
• Hierdoor meer voedsel en producten nodig
• Veel natuur moet plaats maken voor landbouwgrond, wegen, huizen, bedrijven.

Toename welvaart

• Mensen konden meer spullen kopen
• Hiervoor veel grondstoffen nodig

Uitstoot broeikasgassen

• Door verbranding steenkool of benzine
• Gevolg: klimaatverandering

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

B

Bescherming van natuur en milieu

1900: burgers komen in actie om de natuur te beschermen

• Amsterdam wilde afval lozen in Naardermeer
• Natuurliefhebbers kwamen in protest
• Gevolg: oprichting Natuurmonumenten
• Zij komen voor 155.000 gulden het Naardermeer

Leerdoel:

Je kunt het ontstaan van milieuorganisaties beschrijven

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

B

Bescherming van natuur en milieu

1960: Wetenschap gaat zich ermee bemoeien

• Nadelige gevolgen van landbouwgif
• Artsen waarschuwen voor ongezonde leefomgeving

1972: Rapport Club van Rome

Waarschuwing:

• Einde economische groei door uitputting natuur 
  ⇛ aardolie
  ⇛ hardhout
  ⇛ vis 
• Door groeiende productie raakt milieu erg vervuild
  ⇛ grote delen aarde worden onleefbaar

• geleerden
• politici
• eigenaren grote bedrijven
• 
  

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

B

Bescherming van natuur en milieu

Initiatieven burgers

• Milieudefensie
  ⇛ voert actie om milieu te beschermen
  ⇛ maakt overheid duidelijk dat er actie ondernomen moet worden
•  Greenpeace
  ⇛ Landen moeten samenwerken
  

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

C

Reactie van de politiek

1970

Eerste milieubeleid Nederland

• Niet zomaar afval lozen door fabrieken
• Vervuilde lucht uitstoten

1983

Grondwet: Recht op gezonde leefomgeving

Maar ook:

• Ciris in de jaren 80
• Economie moet groeien
• Ten kosten van het milieu

Leerdoel:

Je kunt uitleggen wat politici hebben gedaan om milieuproblemen op te lossen

Begrippen:

milieubeleid

duurzaamheid

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

C

Reactie van de politiek

Pas na 1990 meer aandacht voor klimaatverandering

• An inconvenient truth
  ⇛ De aarde warmt op
  ⇛ De zeespiegel stijgt  

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

C

Reactie van de politiek

Pas na 1990 meer aandacht voor klimaatverandering

• An inconvenient truth
  ⇛ De aarde warmt op
  ⇛ De zeespiegel stijgt  

1997

Landen maken afspraken

• Uitstoot broeikasgassen verminderen

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

C

Reactie van de politiek

Pas na 1990 meer aandacht voor klimaatverandering

• An inconvenient truth
  ⇛ De aarde warmt op
  ⇛ De zeespiegel stijgt  

1997

Landen maken afspraken

• Uitstoot broeikasgassen verminderen

Parijs 2015

• 200 landen spreken af: aarde maximaal 2 graden opwarmen

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

C

Reactie van de politiek

Pas na 1990 meer aandacht voor klimaatverandering

• An inconvenient truth
  ⇛ De aarde warmt op
  ⇛ De zeespiegel stijgt  

1997

Landen maken afspraken

• Uitstoot broeikasgassen verminderen

Parijs 2015

• 200 landen spreken af: aarde maximaal 2 graden opwarmen

Glasgow 2021

• Afbouw steenkoolgebruik
• Afbouw subsidies fossieke brandstoffen

§2.4

Milieuproblemen

BASIS

C

Reactie van de politiek

Duurzaam omgaan met de natuur

• Bomen kappen is nieuwe bomen planten
• Minder grondstoffen gebruiken
• Minder afval produceren
• Meer recyclen
• Minder uitstoot broeikasgassen
• Windmolens, zonnepanelen

Kritiek op duurzaamheid:

• Niet iedereen gelooft dat klimaatverandering wordt veroorzaakt door de mens
• Wie gaat alle maatregelen betalen?
• Angst dat andere landen niet meedoen