Reizen op papier 1600-1800

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Verhalen over verre landen

Reisverhalen in de Gouden Eeuw

Soorten reisteksten

1. Scheepsjournaal:  bevat aantekeningen van dag tot dag, over windrichtingen en de positie van het schip. De aantekeningen werden door de kapitein bijgehouden. Het had een zakelijke functie. 

Journaal van Bontekoe (1646)

December 1618

De 28e december van het jaar onzes Heren 1618 ben ik, Willem IJsbrantsz. Bontekoe uit Hoorn, met oostenwind van Texel vertrokken als schipper van de NIEUW HOORN [...]

- De 29e zijn wij Cap Gris Nez en Dungeness gepasseerd.

- De 30e hebben wij 's avonds Portland Bill gezien; de wind was nog steeds oostelijk.

Soorten reisteksten

2. Reisdagboek: een reiziger die meeging op expeditie tekent zijn belevenissen dagelijks op. Het is een persoonlijk document, met persoonlijke interpretatie van de reis. Voor privégebruik.

Voorbeeld: Nova Zembla van Gerrit de Veer (1598; oorspronkelijke titel: Waarachtige beschrijving van de drie zeilagiën = zeiltochten).

Soorten reisteksten

3. Reisbeschrijving: in tegenstelling tot het scheepsjournaal en het reisdagboek werd de reisbeschrijving achteraf beschreven. Reisbeschrijvingen schetsen in wat grotere lijn de reis en gaan soms uitgebreid in op een - tijdelijk - verblijf van de auteur in de Oost. 

Spectaculaire avonturen worden er vaak omstandig in belicht. Verder bieden ze de lezer af en toe een stads-, streek- of landbeschrijving of weiden ze uit over vreemde volken, godsdiensten, zeden en gewoonten. Veelal werden ze achteraf geschreven.

PC Coen

Jan Huygen van Linschoten

Van Linschoten beschrijft in  Itinerario  (van voor 1596) uitvoerig koninkrijken, landen, eilanden, steden en Portugese vestigingen, de (Eur)Aziatische en Europese bevolking inclusief de heersende zeden en gewoonten, flora en fauna, en interessante produkten voor de handel. 

Zo dienden zijn geschriften niet alleen als een nauwkeurige zeemansgids, maar waren ze ook lezenswaardig voor kooplui en handelaars, terwijl geïnteresseerde lezers in het vaderland hun hart konden ophalen aan het lezen van veel wonderlijke en nieuwe zaken en spectaculaire gebeurtenissen. 

n 1621 trad Coen hard op tegen de Bandanezen die onder druk van de Engelsen hun specerijen-contract niet nakwamen. Hij reisde met een grote vloot naar de Banda-eilanden. Hoewel de bevolking vluchtte ontkwamen slechts weinigen.

I Naar schatting overleefden slechts zeshonderd van de 15.000 Bandanezen de aanval. Bekend is dat de VOC tijdens deze volkerenmoord Japanse samoerai-beulen die in dienst waren van de VOC, opdracht gaven tientallen dorpshoofden te onthoofden. Jan Pieterszoon Coen, die het monopolie op de handel in nootmuskaatnoten en foelie veilig had gesteld, kreeg door deze gebeurtenis de bijnaam: Slachter van Banda.

Jan Huygen van Linschoten

Van Linschoten beschrijft in  Itinerario  (van voor 1596) uitvoerig koninkrijken, landen, eilanden, steden en Portugese vestigingen, de (Eur)Aziatische en Europese bevolking inclusief de heersende zeden en gewoonten, flora en fauna, en interessante produkten voor de handel. Zo dienden zijn geschriften niet alleen als een nauwkeurige zeemansgids, maar waren ze ook lezenswaardig voor kooplui en handelaars, terwijl geïnteresseerde lezers in het vaderland hun hart konden ophalen aan het lezen van veel wonderlijke en nieuwe zaken en spectaculaire gebeurtenissen. 

FRAGMENT BONTEKOE

's Morgens, toen het dag werd en de zon opkwam of al opgekomen was, kwamen er drie van de inboorlingen uit het bos tevoorschijn en liepen het strand op. We stuurden er drie van onze mannen op af, die het Maleis een beetje machtig waren omdat ze al eerder in Oost-Indië waren geweest en de taal voor een deel geleerd hadden. Toen ze bij de inboorlingen kwamen, vroegen die wat voor lieden wij waren; en ze zeiden: ‘Wij zijn Hollanders, we hebben door een ongelukkige brand ons schip verloren en zijn hier gekomen om wat proviand te ruilen, als jullie dat hebben’. Ze antwoordden, dat ze kippen en rijst hadden, waar wij heel veel behoefte aan hadden.

Soorten reisteksten

4. In de achttiende eeuw werd een nieuw genre populair: het imaginaire reisverhaal. Dit type reisverhaal is grotendeels verzonnen en werd vermengd met de eigen reiservaringen van de schrijver. Doel van deze teksten was het laten zien dat er ook andere, betere samenlevingen dan de onze zijn. Typisch een kenmerk van 'De Verliching' (komen we later nog op terug; zie hoofdstuk 5 'El-ho'; 1708).

Gerrit de Veer - Nova Zembla

Lees de tekst op blz. 20 t/m 27 van 'Verre landen'.

Dit zijn fragmenten uit het reisdagboek van Gerrit de Veer. 

Waerachtighe beschryvinghe van drie seylagien, ter werelt noyt soo vreemt ghehoort

Gerrit de Veer (circa 1573-?) was de zoon van Ellert de Veer (1540-1598), een in de tweede helft van de zestiende eeuw bekende Amsterdamse notaris, historicus, boekdrukker, boekhandelaar en pamflettist. Als jonge officier – hij was ergens tussen de twintig en dertig jaar oud – nam Gerrit deel aan twee van de drie tochten die Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck ondernamen boven Scandinavië en Rusland op zoek naar de noordoostelijke doorvaart naar Azië.

Na zijn terugkomst in Nederland publiceerde De Veer in 1598 de Waerachtighe beschryvinghe van drie seylagien , ter werelt noyt soo vreemt ghehoort....

een verslag van de drie expedities gebaseerd op zijn eigen dagboek en het logboek van Barentsz. Het boek werd uitgegeven door de gerenommeerde Amsterdamse drukker en boekhandelaar Cornelisz Claesz, die tegelijk met de Nederlandse editie ook een Franse en Latijnse vertaling op de markt bracht. Het boek bleek een groot verkoopsucces. In de jaren erna verschenen een Duitse, Italiaanse en Engelse vertaling. Gedurende de hele zeventiende eeuw bleef het reisverhaal van De Veer populair.

(bron: historiek.net)

Hoe werd de periode tussen 1500 - 1800 genoemd?

1. Middeleeuwen
2. Renaissance
3. Gouden Eeuw

Welke rol speelde de renaissance in de Gouden Eeuw?

1. In de renaissance werd kunst belangrijk en daarmee ook de schrijfkunst (oprichting van de rederijkerkamers)
2. In de renaissance ging men veel meer reizen.
3. In de renaissance was men nieuwsgierig naar reizen per boot.

Wie/wat waren rederijkers?

1. Een rederijker is bezig met redelijk gedrag.
2. De rederijkers waren een groep mannen van burgerlijke en adellijke komaf die elkaar eigen werk voorlazen.

Waarom waren verre reizen voor ons land een noodzaak?