3.1 Genotype en fenotype

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

onderwerpen:

Fenotype en genotype

Chromosomen

Genen

Invloed van milieufactorenen modificaties

leerdoelen:

• Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is en uitleggen hoe het fenotype tot stand komt.
• Je kunt de verschillen tussen autosomen en geslachtschromosomen benoemen.
• Je kunt omschrijven hoe de DNA-sequentie en de genexpressie erfelijke eigenschappen kunnen bepalen.

planning:

1. Oriëntatie Thema3
2. theorie bs1
3. opdr 1- 15 bvj 3.1

Oriëntatie: een vader met honderden donorkinderen.

1. Lees blz 186 en maak bijbehorende opdrachten.
2. Tijd over? Maak de voorkennistoets.

leerdoelen:

• Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is en uitleggen hoe het fenotype tot stand komt.
• Je kunt de verschillen tussen autosomen en geslachtschromosomen benoemen.
• Je kunt omschrijven hoe de DNA-sequentie en de genexpressie erfelijke eigenschappen kunnen bepalen.

planning:

1. Oriëntatie Thema3
2. theorie bs1
3. opdr 1- 15 bvj 3.1

Genetica 

Heleboel definities:

• Chromosoom, karyogram autosoom, etc. 
• DNA, nucleotide, C, G, A en T
• Gen, allel, locus
• Hetero- en homozygoot
• Dominant en recessief
• Genotype, fenotype
• Mutatie, modificatie
• Kruisingen, P, F1, F2 
• Speciale overervering

Kruisingen          &     stambomen

En hierna naar evolutie

De basis

• Chromosomen komen in ons lichaam voor in paren
  
• Van ieder paar heb je één chromosoom gekregen van je vader, en de ander van je moeder. In totaal is de helft van je genotype dus van je vader (en de andere helft van je moeder)
  
• Op ieder chromosoom liggen vele genen

Genetica BS 1: Fenotype en genotype

Fenotype en genotype

• Genotype: de erfelijke informatie over een bepaalde eigenschap van een individu
  
• Fenotype: alle waarneembare kenmerken van een individu. 

• Fenotype = genotype + milieufactoren

Licht, lucht, vochtigheid, temperatuur, voeding, ziekten, opvoeding, etc.

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Genotype: de informatie voor erfelijke eigenschappen van een individu

De informatie voor erfelijke eigenschappen ligt op de chromosomen -> erfelijke eigenschappen worden doorgegeven van ouders naar nakomeling via chromosomen in de zaadcel en eicel (die versmelten)

Aangeboren afwijking / aandoening

• Ontstaan in baarmoeder
• Bijv. door schadelijke stoffen of ziekteverwekkers.
• Bijv. door een fout in het aantal chromosomen in de cellen (zie afbeelding).
• Bijv. door een fout in de structuur van één chromosoom.

Erfelijke ziekten

Erfelijke ziekte / aandoening: 

een aangeboren aandoening die genetisch via de ouders wordt doorgegeven

Fenotypische modificatie

Modificatie van het fenotype:

• Verandering fenotype
• Genetisch materiaal verandert niet
• Wordt niet doorgegeven

Waarom kan je op basis van iemands genotype niet altijd zeggen wat het fenotype is van deze persoon?

2n op een rij

22 paar/homologe autosomen

1 paar geslachtschromosomen

In formule:

Karyotype: [46,XY]

Karyogram

Hoeveel homologe chromosomen heeft een man? En hoeveel heeft een vrouw?

1. man 46, vrouw 46
2. man 23 en vrouw 23
3. man 22 en vrouw 23
4. man 23 en vrouw 22

Autosomen  & geslachtschromosomen

Locus

(11q15.5)

{

Homologe
chromosomen

karyogram

Chromosomen

Chromosomen bestaan uit opgerold chromatine.

Chromatine bestaat uit strengen DNA, gewikkeld rond histonen (balvormige eiwitten).

DNA structuur

https:

Uit welke basen bestaat DNA?

1. TGNA
2. CGVT
3. TCGA
4. DNA

Genen

• Gen: honderden nucleotiden met vaste volgorde (= DNA sequentie)
• Deel van een chromosoom dat de info bevat voor één of meer erfelijke eigenschappen of een deel van een erfelijke eigenschap. Vaak is bij één eigenschap meer dan één gen betrokken.
• Allel: variatie in volgorde van gen voor dezelfde eigenschap (blond en bruin haar)
  

Genen en allelen

Genregulatie

= Het aan- en uitzetten van een gen

genexpressie = als genen worden aangezet en ze komen ook tot uiting

inactivatie = genen staan uit

Voorbeeld: in bepaalde cellen van je hoofdhuid staan de genen aan die zorgen voor haargroei. In de levercellen staan deze genen uit.

welke genen zullen in een iriscel van je oog niet tot expressie komen?

1. genen voor de verbrandingsenzymen
2. genen voor pigmenteiwitten
3. genen voor verteringseiwitten
4. genen voor celdelingseiwitten

verwerken

Maak nu opdrachten 1 t/m 15

Gebruik de theorie op blz 188-191.

leerdoelen:

• Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is en uitleggen hoe het fenotype tot stand komt.
• Je kunt de verschillen tussen autosomen en geslachtschromosomen benoemen.
• Je kunt omschrijven hoe de DNA-sequentie en de genexpressie erfelijke eigenschappen kunnen bepalen.

planning:

1. oriëntatie Thema3
2. theorie bs1
3. opdr 1- 15 bvj 3.1

genotype

fenotype

karyogram

modificatie

gen

allel

aangeboren afwijking

Klinefelter syndroom

AaBb

erfelijke eigenschap

een variatie binnen een gen, bv. krullend haar

Is een hazelip een voorbeeld van een aangeboren of van erfelijke aandoening? En kleurenblindheid?

1. beide zijn aangeboren
2. beide zijn erfelijk
3. hazelip is aangeboren, kleurenblindheid is erfelijk
4. hazelip is erfelijk, kleurenblindheid is aangeboren

Welk van de volgende uitspraken over de oorzaak van het syndroom van Klinefelter is onjuist? (zie context)

1. non-disjunctie van geslachtschromosomen in geslachtscellen tijdens meiose-I
2. non-disjunctie van geslachtschromosomen in embryonale cellen
3. non-disjunctie van geslachtschromosomen in geslachtscellen tijdens meiose-II
4. non-disjunctie van geslachtschromosomen in geslachtscellen tijdens mitose

Huiswerk

afmaken opdrachten bs1 t/m 17