De Gouden Eeuw

Staatkundig gezien nam de Republiek een volstrekt unieke positie in in het Europa van de zeventiende eeuw. Alleen al het feit dat het een republiek was, en dus geen vorst als koning of keizer had, maakte de Nederlanden bijzonder. 

Voor leerlingen zal dit veel minder vreemd overkomen, want hoewel ze in een koninkrijk leven, zijn de meeste landen die ze kennen een republiek. Het is wel goed om met hen te kijken naar de voor- en nadelen van beide bestuursvormen. Niet alleen toen, maar ook nu. Dergelijke onderwerpen en vraagstukken komen later, bijvoorbeeld in het examenjaar, nog regelmatig terug. Van tijd tot tijd een beetje herhalen is nog niet zo slecht.

Daarnaast speelde in Nederland de adel een ondergeschikte rol: het waren de rijke burgers die het hier voor het zeggen hadden. De oorzaak hiervoor ligt al in de middeleeuwen, waar de steden een steeds grotere rol gingen spelen in het bestuur.

Het is voor leerlingen een lastig stuk Gouden Eeuw met: Staten-Generaal, Gewestelijke Staten, raadspensionarissen, stadhouders en regenten. Soms is even teruggaan gewoon noodzaak.

De politieke moord op de gebroeders de Witt vinden leerlingen fascinerend, al is de term politieke moord misschien was lastig. Overigens is een definitie van een politieke moord: een moord op hoge staatsambtenaren of andere prominente personen door één persoon of een samenzwering van meerdere personen. Grijp eventueel terug op de moord op Caesar.

Onderwerpen:

Personen:

De Gouden Bocht, de nogal gezette Gerard Bicker en een prachtig nieuw stadhuis. Het kon niet op met de rijkdom! Als je uitgaat van deze voorbeelden lijkt de Gouden Eeuw economische vooruitgang voor iedere inwoner van de Republiek te hebben gebracht. En dat is natuurlijk volstrekte nonsens. Verreweg de meesten hadden het in de Gouden Eeuw niet veel beter dan in de eeuwen die er aan vooraf gingen.

Zeker in grote delen in het oosten en noorden van de Republiek, waar de gewassen veel minder voor de handel geschikt waren, was het boerenbestaan, al dan niet aangevuld met huisnijverheid, keihard. Deze verschillen tussen de regio’s zijn overigens in het huidige Nederland nog steeds zichtbaar. 

Met de bevolkingsgroei in de zeventiende eeuw was ook in de steden het verschil tussen arm en rijk zichtbaar, al hadden de stadsbesturen, daarvoor passende maatregelen getroffen: tuchthuizen. En voor degenen die boodschap toen nog niet hadden begrepen was het pompen of verzuipen.

Onderwerpen:

Personen:

Door de rijkdom konden was er voor kunstenaars een gunstig klimaat ontstaan waarin veel geld kon worden verdiend, bijvoorbeeld met het schilderen van portretten van de regenten en hun families. Deze financiële impuls zorgde voor schilderijen, maar ook andere kunst, van grote kwaliteit. Net zoals dat tijdens de renaissance in Florence was gebeurd. Schilders als Rembrandt van Rijn en Frans Hals waren in die tijd bekende Nederlanders die goud geld verdienden met de verkoop van hun schilderijen. 

Door de relatieve tolerantie en godsdienstvrijheid in de Republiek konden, uit andere delen van Europa gevluchte, wetenschappers en filosofen meestal ongestoord hun kennis verder formuleren en uitdragen. Een filosoof als de Joodse Baruch Spinoza zou in Portugal, het land van herkomst van zijn familie, nooit de vrijheid hebben gehad om te kunnen schrijven. 

Dat kritiek ook niet altijd werd gewaardeerd blijkt wel uit de arrestatie van Hugo de Groot, nadat hij de zijde van de ‘verkeerde partij’ had gekozen, tijdens de ruzie tussen Van Oldenbarnevelt en Prins Maurits.

Deze les laat een aantal herkenbare voorbeelden van de kunst en de wetenschap zien, waaronder de Nachtwacht en de Atlas Major. Het is zeker geen volledige weergave. Uiteraard kan deze les worden aangevuld met meer en zelfgekozen voorbeelden.

Onderwerpen:

Personen: