Beeldende kunst - Cultuur van de Kerk

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Leerdoelen

1. Je kan de verschillen in de vormgeving beschrijven tussen Romaanse en (vroege, hoge, late) Gotische schilderkunst;

2. Je kan de verschillen in de vormgeving beschrijven tussen Romaanse en (vroege, hoge, late) Gotische beeldhouwkunst;

3. Je kan uitleggen wat de functies zijn van kunst in de middeleeuwen;

4. Je kan de Bijbelse onderwerpen herkennen in de voorstellingen van beelden/schilderijen: schepping, zondeval, (aankondiging/ annunciatie van) Jezus geboorte, laatste avondmaal, kruisiging en opstanding van Christus, Hemelvaart, Pinksteren en Het Laatste Oordeel.

5. Je weet wie de opdrachtgevers waren voor de ‘kunstenaars’ in de middeleeuwen;

6. Je kan verschillende voorwerpen benoemen die voor de kerk werden gemaakt en uitleggen welke materialen hiervoor werden gebruikt en waarom;

7. Je kan de positie van de middeleeuwse kunstenaar beschrijven.

Verhalen uit de Bijbel

Zoek de leerling met hetzelfde bijbelverhaal

Analyseren kunstwerk

Voorstelling: Wat wordt er afgebeeld? 

> Wat zie je allemaal op het schilderij/in het beeld? 

(mensen, dieren, gebaren, voorwerpen, elementen in de achtergrond zoals gebouwen, landschap)

Vergelijk de twee bijbelverhalen:

'Schrijf zoveel mogelijk overeenkomsten in de voorstelling op.'

Romaanse schilderkunst

- Vorm: vooral muurschilderingen/fresco's ter decoratie van de kerk en illustraties in boeken (in scriptoria gemaakt door monniken).

- Figuren sterk vereenvoudigd/gestileerd, niet realistisch of natuurgetrouw (onjuiste anatomie, proporties kloppen niet, geen gezichtsuitdrukking)

- Figuren zijn schematisch/lineair van karakter (ze lijken op elkaar en zijn herkenbaar aan symbolen), lijnen zoals haren of plooien hebben een decoratieve functie, vlakken opgevuld met kleuren hierdoor geen/nauwelijks ruimte illusie. 

- Functies: didactisch (verbeelding van Bijbelverhalen), eerbetoon aan God, ter decoratie/versiering.

Gotische schilderkunst

Vroege gotiek:

- Weinig ruimteweergave, vaak gouden achtergrond.

- Wel iets plasticiteit.

Hoog gotiek:

- Meer realisme en details (zware plooival).

- Ruimte wordt beter weergegeven, bv. een landschap als achtergrond.

Late gotiek:

- Grote aandacht voor details (zware plooival).

- Gebrekkig lijnperspectief.

- Stereotype weergave van figuren/scènes en symbolisch kleurgebruik (wit=zuiver, blauw=hemels, goud=goddelijk)

- Redelijke anatomie.

Romaanse beeldhouwkunst

- Belangrijke heilige (bijvoorbeeld Jezus)  groter en centraler in compositie.

- Heiligen sterk vereenvoudigd/gestileerd, niet realistisch of natuurgetrouw (onjuiste anatomie, geen gezichtsuitdrukking)

- Heiligen lijken veel op elkaar, zijn vooral herkenbaar aan symbolen die ze vasthouden.

- Op of aan kerken geplaatst (in timpaan/boogveld, portaal, kapitelen).

- Functies: didactisch (verbeelding van Bijbelverhalen), eerbetoon aan God, ter decoratie/versiering.

pilaarfiguren in zuil

los van zuil, meer vrijstaand

emotieloos

meer emoties zoals lachen of lijden

statisch, strak, bewegingloos

dynamischer, houding losser

plooien ter decoratie

lossere plooien

vroeg gotiek

late gotiek

Gotische beeldhouwkunst

- In vroege gotiek stijve pilaarbeelden, later komen ze meer los van de wand (S-houding/contrapost).

- Anatomie is vrij goed weergegeven (steeds meer emotie in gezichtsuitdrukkingen).

- Plooival in kleding is realistischer weergegeven (bij Gotiek vaak zware, hoekige plooival).

- Ook gedetailleerde houten beschilderde beelden met een goede stofuitdrukking.

- Grote altaarstukken (meerluiken met verschillende voorstellingen) met kostbaar beeldhouwwerk waarvan luiken gesloten kunnen worden.

Analyseren kunstwerk

Voorstelling: Wat wordt er afgebeeld? 

> Wat zie je allemaal op het schilderij/in het beeld? 

(mensen, dieren, gebaren, voorwerpen, elementen in de achtergrond zoals gebouwen, landschap)

Vormgeving: Hoe wordt de voorstelling afgebeeld?

> Beschrijf: Vorm, Licht, Compositie (ordening), Ruimte, Kleur (VLORK)

> (Materiaal, techniek, hanteringswijze)

Noem twee aspecten van de voorstelling
waaruit blijkt dat Johannes een schrijver is.

Noem drie verbindingen tussen de figuur Johannes
en de rand eromheen.

Het evangelie is een deel van de Bijbel en daarmee een heilig boek.
In de voorstelling wordt Johannes bij het schrijven van dit evangelie
geïnspireerd door de Heilige Geest.
Leg uit op hoe deze goddelijke inspiratie in de voorstelling is
verbeeld.

De boekillustratie is omstreeks 1150 gemaakt in de hoge
middeleeuwen in de Romaanse stijl.
Noem drie aspecten van de vormgeving die kenmerkend zijn voor
deze periode en stijl.

Op de afbeelding zie je het timpaan in het portaal van de Saite-Foy in Conque.
Op dit timpaan is het laatste oordeel weergegeven. Dit timpaan past binnen de
functies van de beeldende kunst in de romaanse periode.
Wat zijn de drie functies van de beeldende kunst in de middeleeuwen en
hoe past dit timpaan daarin?

Check

1. Je kan de verschillen in de vormgeving beschrijven tussen Romaanse en (vroege, hoge, late) Gotische schilderkunst;

2. Je kan de verschillen in de vormgeving beschrijven tussen Romaanse en (vroege, hoge, late) Gotische beeldhouwkunst;

3. Je kan uitleggen wat de functies zijn van kunst in de middeleeuwen;

4. Je kan de Bijbelse onderwerpen herkennen in de voorstellingen van beelden/schilderijen: schepping, zondeval, (aankondiging/ annunciatie van) Jezus geboorte, laatste avondmaal, kruisiging en opstanding van Christus, Hemelvaart, Pinksteren en Het Laatste Oordeel.

5. Je weet wie de opdrachtgevers waren voor de ‘kunstenaars’ in de middeleeuwen;

6. Je kan verschillende voorwerpen benoemen die voor de kerk werden gemaakt en uitleggen welke materialen hiervoor werden gebruikt en waarom;

7. Je kan de positie van de middeleeuwse kunstenaar beschrijven.