Basisstof 4, geslachtschromosomen.

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

basisstof 4: geslachtschromosomen

H4

Thema 3

Genetica

Twee erwtenplanten heterozygoot voor gele erwten wordt gekruist. Gele erwten is dominant over groene erwten. Hoe groot is de kans op een groene erwtenplant?

Hoe pak je dit aan? 

- Betekenis van de allelen 

- Genotype van ouders 

- Kruisingstabel opstellen

-Verhouding tussen genotypen noteren

- Verhouding tussen fenotypen noteren

Twee erwtenplanten heterozygoot voor gele erwten wordt gekruist. Gele erwten is dominant over groene erwten. Hoe groot is de kans op een groene erwtenplant?

Hoe pak je dit aan? 

- Betekenis van de allelen 

- Genotype van ouders 

- Kruisingstabel opstellen

-Verhouding tussen genotypen noteren

- Verhouding tussen fenotypen noteren

Groen - 

Geel - 

Twee erwtenplanten heterozygoot voor gele erwten wordt gekruist. Gele erwten is dominant over groene erwten. Hoe groot is de kans op een groene erwtenplant?

Hoe pak je dit aan? 

- Betekenis van de allelen 

- Genotype van ouders 

- Kruisingstabel opstellen

-Verhouding tussen genotypen noteren

- Verhouding tussen fenotypen

Groen - a

Geel - A

Twee erwtenplanten heterozygoot voor gele erwten wordt gekruist. Gele erwten is dominant over groene erwten. Hoe groot is de kans op een groene erwtenplant?

Hoe pak je dit aan? 

- Betekenis van de allelen 

- Genotype van ouders 

- Kruisingstabel opstellen

-Verhouding tussen genotypen noteren

- Verhouding tussen fenotypen

Groen - a

Geel - A

P: Aa x Aa

Twee erwtenplanten heterozygoot voor gele erwten wordt gekruist. Gele erwten is dominant over groene erwten. Hoe groot is de kans op een groene erwtenplant?

Hoe pak je dit aan? 

- Betekenis van de allelen 

- Genotype van ouders 

- Kruisingstabel opstellen

-Verhouding tussen genotypen noteren

- Verhouding tussen fenotypen

Groen - a

Geel - A

P: Aa x Aa

Twee erwtenplanten heterozygoot voor gele erwten wordt gekruist. Gele erwten is dominant over groene erwten. Hoe groot is de kans op een groene erwtenplant?

Hoe pak je dit aan? 

- Betekenis van de allelen 

- Genotype van ouders 

- Kruisingstabel opstellen

-Verhouding tussen genotypen noteren

- Verhouding tussen fenotypen

Groen - a

Geel - A

P: Aa x Aa

verhouding genotypen = AA : Aa : aa      Verhouding fenotypen geel : groen

                                       1 : 2  : 1                                             3 : 1

overerving in een stamboom

Verwerken basisstof 3

Opdracht 21 t/m 39

We werken hier nu 15 minuten aan.

Je krijgt dit niet af, dat is niet erg.

Het is belangrijk dat je vragen stelt als je er niet uit komt.

Leerdoelen BS4

Je kent het onderscheid tussen autosomen en geslachtschromosomen

Je kunt uitleggen hoe geslachtschromosomen het geslacht bepalen

Je kunt de overervingswetten toepassen op X-chromosomale overervingen

Bestudeer dit karyogram.

Welk(e) conclusies kan je trekken?

22 paar normale chromosomen

- autosomen

1 paar geslachtschromosomen

- [46,XX] --> meisje/vrouw

- [46,XY] --> jongen/man

Op het X-chromosoom liggen veel meer genen dan op Y-chromosoom.

Enkele ziekten en afwijkingen die gelinkt zijn aan het X-chromosoom:

- kleurenblindheid

- hemofilie

- spierdystrofie van Duchenne

Belangrijk gen op het Y-chromosoom is het SRY-gen

Indien SRY-gen aanwezig dan ontwikkelt een zoogdier-embryo zich tot mannelijk

De genen voor de eiwitten in de kegeltjes op het netvlies die het de mens mogelijk maken om onderscheid te maken tussen rood en groen liggen op het X-chromosoom.

Hoeveel allelen van dit gen heeft een vrouw? Noteer alleen een cijfer.

De genen voor de eiwitten in de kegeltjes op het netvlies die het de mens mogelijk maken om onderscheid te maken tussen rood en groen liggen op het X-chromosoom.

Hoeveel allelen van dit gen heeft een man? Noteer alleen een cijfer.

Omdat er nu verschil zal zijn tussen het AANTAL allelen bij mannen en vrouwen wordt bij X-chromosomale kruisingen een andere notatiewijze gebruikt.

XX voor vrouwen

XY voor mannen

Bij het X-chromosoom wordt vervolgens de allelen in superscript genoteerd. 

Werk uit op papier en upload je uitwerkingen:

Een heterozygote, kleurenziende vrouw heeft kinderen samen met een kleurenblinde man. Deze vorm van kleurenblindheid is geslachtsgebonden en erft recessief over. Upload het kruisingsschema van deze kruising.

Bestudeer je kruisingsschema en beantwoord de volgende vraag:

Hoe groot is de kans dat een kind kleurenblind is?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Bestudeer je kruisingsschema en beantwoord de volgende vraag:

Hoe groot is de kans dat een dochter kleurenblind is?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Bestudeer je kruisingsschema en beantwoord de volgende vraag:

Hoe groot is de kans dat een zoon kleurenblind is?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Herkennen van geslachtsgebondenheid (X-chromosoom)

Mannen hebben maar 1 allel

bij ZONEN komt allel ALTIJD bij moeder vandaan

een allel dat VADERS hebben, hebben zijn DOCHTERS ook altijd.

Als de eigenschap recessief is, geldt het volgende:

- ZIEKE DOCHTER = ZIEKE VADER

- ZIEKE MOEDER = ZIEKE ZOONS

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Ja  

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee
  
• Er zijn moeders met de eigenschap met zoons zonder de eigenschap

	X a	Y -
X a	X a X a	X a Y -
X a	X a X a	X a Y -

	X A	Y -
X a	X A X a	X a Y -
X a	X A X a	X a Y -

Tip 1: Bij een eigenschap die X-chromosomaal, recessief overerft, hebben alle zoons van een moeder met de eigenschap ook de eigenschap.

Zij krijgen hun enige X-chromosoom van hun homozygoot recessieve moeder

X

O

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

• Nee
  
• Er zijn moeders met de eigenschap met zoons zonder de eigenschap

	X a	Y -
X a	X a X a	X a Y -
X a	X a X a	X a Y -

Tip 2: Bij een eigenschap die X-chromosomaal, recessief overerft, heeft een dochter met de eigenschap een vader die ook de eigenschap heeft.

Homozygoot recessieve dochters erven gegarandeerd een recessief allel van de vader. Aangezien de vader maar een allel heeft, heeft hij dus de eigenschap.

	X a	Y -
X A	X A X a	X A Y -
X a	X a X a	X a Y -

Hiernaast staat een stamboom. De personen die met grijs aangegeven zijn, hebben een

ziekte. De rode personen zijn gezond. De ziekte wordt veroorzaakt door één gen dat X-chromosomaal is. Vrouw 7 is in verwachting van kind 11. De baby blijkt een meisje te zijn. Hoe groot is de kans dat meisje 11 de ziekte heeft?

Bij Drosophila (fruitvliegjes) komt onder andere het allel ‘vleugels zonder dwarsaders’ voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met
een mannetje met normale vleugels. De F1-individuen die hieruit ontstaan, worden onderling
gekruist en er ontstaan een F2.
Hoeveel % van de vrouwtjes uit de F2 heeft vleugels zonder dwarsaders?

Leerdoelen

Je kent het onderscheid tussen autosomen en geslachtschromosomen

Je kunt uitleggen hoe geslachtschromosomen het geslacht bepalen

Je kunt de overervingswetten toepassen op X-chromosomale overervingen

Huiswerk

Maak alle opgaven in deze lessonup en de opgaven op BVJ online:

- Basisstof 4: 40 t/m 53