Grammatica - Taalkundig Ontleden II

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Grammatica

Taalkundig Ontleden II: Werkwoorden

Overzicht:

• Zelfstandig naamwoord
  
• Lidwoord
  
• Bijvoeglijk naamwoord
  
• Bijwoord
  
• Voorzetsel
  

Overzicht voornaamwoorden:

1. Persoonlijk voornaamwoord
   
2. Bezittelijk voornaamwoord
   
3. Wederkerend voornaamwoord
   
4. Aanwijzend voornaamwoord
   
5. Betrekkelijk voornaamwoord
   
6. Vragend voornaamwoord
   
7. Onbepaald voornaamwoord
   
8. Wederkerig voornaamwoord 

'Sommige mensen houden erg van barokmuziek, andere niet.'
Wat zijn 'sommige' en 'andere'?

1. Betrekkelijk voornaamwoord
2. Bezittelijk vornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Onbepaald voornaamwoord

'De rechters wie de vraag was voorgelegd, spraken zich duidelijk uit.'
Wat is 'wie'?

1. Betrekkelijk voornaamwoord
2. Bezittelijk vornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Onbepaald voornaamwoord

'Fenna wilde naar de speeltuin, wat haar moeder een goed idee vond.'
Wat is 'wat'?

1. Betrekkelijk voornaamwoord
2. Bezittelijk vornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Onbepaald voornaamwoord

'Wij vragen ons af wat het juiste antwoord is.'
Wat is 'ons'?

1. Wederkerend voornaamwoord
2. Wederkerig voornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Bezittelijk voornaamwoord

'We hebben elkaar gisteren nog gezien.'
Wat is 'elkaar'?

1. Wederkerend voornaamwoord
2. Wederkerig voornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Bezittelijk voornaamwoord

'Laten we mekaar nou niet voor de gek houden.'
Wat is 'mekaar'?

1. Wederkerend voornaamwoord
2. Wederkerig voornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Bezittelijk voornaamwoord

'Iedereen kan leren zich te verdedigen.'
Wat is 'zich'?

1. Wederkerend voornaamwoord
2. Wederkerig voornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Bezittelijk voornaamwoord

'Ieder kind leert rekenen en schrijven.'
Wat is 'ieder'?

1. Onbepaald voornaamwoord
2. Betrekkelijk voornaamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Bezittelijk voornaamwoord

werkwoorden

Werkwoordsvormen

Werkwoorden geven aan wat iemand doet of wat er gebeurt.

Werkwoordsvormen:

• Geven de tijd aan.
• Zetten de zin in bedrijvende of lijdende vorm.
• Geven de wijs aan: aantonend, aanvoegend of gebiedend.

Werkwoordsvormen

Werkwoordsvormen geven de tijd van de zin aan.

Ik ren door het bos.

Ik rende door het bos.

Hij praat over vroeger.

Hij praatte over vroeger.

Werkwoordsvormen

Werkwoordsvormen zetten de zin in de bedrijvende of lijdende vorm.

Bedrijvend = actief, lijdend = passief.

De vrienden spelen een spel. - bedrijvend

Een spel wordt gespeeld door de vrienden. - lijdend

Werkwoordsvormen

Werkwoordsvormen geven de wijs aan.

1. Aantonende wijs - geeft feiten of handelen aan
   Ik schrijf hem. / Ik loop.
2. Aanvoegende wijs - geeft een wens aan
   Leve de koning. / Koste wat het kost.
3. Gebiedende wijs - drukt een gebod of bevel uit
   Schrijf! / Loop!

Werkwoordsvormen

Werkwoorden geven aan wat iemand doet of wat er gebeurt.

Werkwoordsvormen:

• Geven de tijd aan.
• Zetten de zin in bedrijvende of lijdende vorm.
• Geven de wijs aan: aantonend, aanvoegend of gebiedend.

Drie soorten werkwoorden

1. Zelfstandig werkwoord
2. Hulpwerkwoord
3. Koppelwerkwoord

Zelfstandig werkwoord

• Staan op zichzelf in een zin
• Kunnen niet worden weggelaten
• Altijd maar één zelfstandig werkwoord
  (vaak laatste ww in de zin)

Depay scoort doelpunten voor Oranje.

Ik ben naar de stad gelopen.

Hulpwerkwoorden

• 'Helpen' zin in tijd/vorm te zetten.
• Kunnen niet op zichzelf staan.

De prijzen van Albert Heijn zijn met 5% gestegen.

Ik heb vorige week mijn verjaardag gevierd.

Zij wil later dokter worden. 

Koppelwerkwoorden

• 'Koppelen' onderwerp aan toestand/eigenschap (aan een zelfstandig of bijvoeglijk naamwoord)
• De koppelwerkwoorden zijn: zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen 
  (of werkwoorden met dezelfde betekenis als één van die)

Jij bent een leerling.

Koppelwerkwoorden

Drie stappen om koppelwerkwoorden te herkennen:

1. Staat er een vorm van een van de koppelwerkwoorden in de zin? (zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen)
   
2. Gaat het in de zin om een ‘eigenschap’ of ‘toestand’?
   
3. Wordt er iets over het onderwerp gezegd?
   Als je alle vragen met JA kan beantwoorden zit er een koppelwerkwoord in de zin. Als er een vraag is die je met NEE moet beantwoorden, dan heb je geen koppelwerkwoord.

Koppelwerkwoorden

Die mevrouw heet mevrouw Van der Zanden.

Zijn broer scheen nogal slim.

Zij is voorzitter.

Zij is voorzitter geweest.

Het huis leek onbewoond.

Ik ben op kantoor. - geen koppelww, maar zelfstandig ww.

Telwoorden

• Hoofdtelwoorden geven een aantal aan.
• Bepaalde hoofdtelwoorden geven een precies aantal aan:
  Duizend Nieuw-Zeelanders bij stille tocht.
  
• Onbepaalde hoofdtelwoorden geven geen precies aantal aan:
  Veel Nieuw-Zeelanders bij stille tocht.

• Rangtelwoorden geven een plaats in een reeks aan.
  De duizendste beller wint.
• Rangtelwoorden kunnen ook bepaald of onbepaald (De voorste auto)

Voegwoorden

• 'voegen' de ene zin bij de andere.
  
• Nevenschikkende voegwoorden: twee hoofdzinnen:
  Er wordt minder geld uitgegeven aan onderwijs en steeds meer scholen moeten dicht.
  
• Onderschikkende voegwoorden: hoofd- en bijzin:
  Nadat Rutte zijn tekst was vergeten, riep hij om zijn adviseur.
  
  

Overzicht

• zelfstandig werkwoord
• hulpwerkwoord
• koppelwerkwoord
• telwoorden: hoofd- en rangtelwoorden
• voegwoorden: nevenschikkend en onderschikkend

'Mijn moeder is servicemedewerker bij IKEA.'
'is' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Mark was als laatste klaar.'
'laatste' is een...

1. Bepaald hoofdtelwoord
2. Onbepaald hoofdtelwoord
3. Bepaald rangtelwoord
4. Onbepaald rangtelwoord

'Ik heb de was opgehangen.'
'opgehangen' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Ik wil later dokter worden.'
'wil' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Mijn dochter schijnt nogal slim te zijn.'
'schijnt' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Er zijn drie muizen ontsnapt.'
'drie' is een...

1. Bepaald hoofdtelwoord
2. Onbepaald hoofdtelwoord
3. Bepaald rangtelwoord
4. Onbepaald rangtelwoord

'Ik heb een oliebol gegeten.'
'heb' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Ze heet Annelies.'
'heet' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Er wordt zoveel gezegd door die kinderen.'
'zoveel' is een...

1. Bepaald hoofdtelwoord
2. Onbepaald hoofdtelwoord
3. Bepaald rangtelwoord
4. Onbepaald rangtelwoord

'Ik heb dat altijd al willen kopen.'
'heb' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Ik heb dat altijd al willen kopen.'
'willen' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Ik heb dat altijd al willen kopen.'
'kopen' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Maar weinig kinderen vonden het leuk.'
'weinig' is een...

1. Bepaald hoofdtelwoord
2. Onbepaald hoofdtelwoord
3. Bepaald rangtelwoord
4. Onbepaald rangtelwoord

'Ik lees een interessant boek.'
'lees' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

'Ik leek er geen last van te hebben.'
'leek' is een...

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord
4. geen werkwoord

Aan de slag

Wat: maak opdrachten 7 t/m 10 op blz. 64-65

Hoe: maak de opdrachten samen met de persoon naast je, maar stilletjes

Hulp: overleg met elkaar, anders vinger in de lucht dan kom ik naar je toe

Tijd: 10 minuten

Klaar: maak opdracht 12 van blz. 65

Uitkomst: we kijken de opdrachten gezamenlijk na