3hv Fictie 5 Over gedichten

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

3hv

Fictie

§ 5 Gedichten

startopdracht

Lees de volgende zinnen en onderstreep de klanken die herhaald worden:

• Lieve Lot loopt langs lange lanen.
• De zon zakt zachtjes achter de zee.
• Morgen horen honden hoge tonen.
• De bomen dromen in de vroege ochtend.

Bespreek kort (in duo’s):

Welke zinnen bevatten alliteratie?

Welke zinnen bevatten assonantie?

Lees deze korte versregels en let op waar de zinnen afbreken:

De wind fluistert zacht

door de takken van de bomen

Ik droom van een wereld

waar woorden zweven zonder einde

Bespreek in tweetallen:

Hoe verandert de betekenis of sfeer door de afbreking?

Wat zou er gebeuren als de regels niet werden afgebroken?

Schrijf zelf een korte zin en breek die af op een spannende of onverwachte manier.

Bijvoorbeeld: De regen valt / zonder einde op de lege / straten van de stad.

havo

vwo

Leerdoelen

• Je kunt gedichten met een vaste en een vrije vorm herkennen.
• Je kunt enjambement, alliteratie en assonantie herkennen.
• Je kunt alliteratie en assonantie toepassen.

startopdracht = voorkennis toepassen

Uitleg indien nodig:  vaste vorm. en vrij vers, alliteratie, assonantie en enjambement

In duo's verwerkingsopdracht

Opdracht afgerond? opdrachten in je boek

Afsluiting

vaste vorm: gedichten hebben een bepaalde strofeverdeling en een bepaald rijmschema. Haiku, limerick, sonnet

Vaste vorm 

De woorden worden als volgt verdeeld:

• de eerste dichtregel: één woord
• de tweede regel: twee woorden
  
• de derde regel: drie woorden
  
• de vierde regel: vier woorden
  
• de vijfde regel: één woord, dat het gedicht samenvat

Stilte

Zo gevaarlijk

Alleen één mens

Een tweede ontbreekt nog

Ongezellig

vrije vorm: 

gedichten zonder vaste vorm

Vrij vers

Remco Campert

Zondag

Zondag had ik me voorgesteld

in de hangmat door te brengen

tussen de stevige stammen van de bomen

dicht boven de aarde

en van de hemel ver genoeg verwijderd

om me een mens op zijn plaats te voelen.

Maar het regende.

In een gedicht breekt een dichter zinnen soms op grammaticaal onlogische plaatsen af. Dit noem je enjambement. Hierdoor kan de dichter spanning opbouwen of de betekenis van een woord benadrukken, doordat het door de zinsafbreking aan het eind of begin van een versregel komt te staan.

Enjambement

GEBROKEN TAAL

'Dat is een grote schelm,' sprak onze schout van Piet,

die in de boeien zat. 'Nee, heerschap,' zij hij, 'niet

zo groot een schelm als gij' (hier hoestte hij met enen

en snoot en spuwde eens) 'mij lichtelijk mocht menen.'

Constantijn Huygens (1596 - 1687)

Een dichter kan ook met rijm nadruk leggen op bepaalde woorden. Dat kan met eindrijm, maar ook met alliteratie (beginrijm) (weekdier - wezen; kamer - kaal). 

Alliteratie 

• Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan.
  
• Drie dikke drilboren drillen door drie dikke deuren.
  
• Heerlijk, helder Heineken.

assonantie (klinkerrijm) 

(reis - eindelijk; kamer - kaal).

Het gaat om de klank van het woord.

Assonantie

ALS DE DOOD - Tim Hofman,

uit: Gedichten van de broer van Roos, Amsterdam, Meulenhoff, 2016

Ik zeg haar zeg bedaar nu maar

het is van gebaard naar opgebaard

dat wat ons het eindeloos bespaart

maakt het zijn de moeite waard

verwerkingsopdrachten

havo

Doel: Je past alliteratie, assonantie en enjambement toe in een korte tekst.

vwo

Doel: Je past de begrippen toe en denkt na over hun effect in poëzie.

Ben je klaar

maar nog niet met gedichten

pak je exemplaar

en kom tot nieuwe inzichten

Welke dichtvorm is in onderstaand gedicht gebruikt?

Corona stilte

Verdringt het minst dringende

Een tijd voor inkeer

(Herman Van Rompuy)

Leerdoelen

• Je kunt gedichten met een vaste en een vrije vorm herkennen.
• Je kunt enjambement, alliteratie en assonantie herkennen.
• Je kunt alliteratie en assonantie toepassen.

Vergelijking (impliciet) → Zijn gevoel wordt vergeleken met het hebben van een extra hart, wat het effect van haar glimlach op hem benadrukt.

Hyperbool → Een extra hart krijgen is een overdreven manier om intense emoties te beschrijven.

Reflectie

Kies een vraag en noteer een antwoord.

Begripsvraag:

Wat is het verschil tussen alliteratie en assonantie? Kun je beide stijlvormen in één zin combineren?

Toepassingsvraag:

Hoe zou je een saai stukje tekst levendiger maken door alliteratie, assonantie en enjambement toe te passen? Geef een concreet voorbeeld.

Persoonlijke reflectie

Heb je ooit een liedtekst, gedicht of quote gelezen waarin een van deze stijlvormen jou echt opviel of raakte? Wat maakte het zo sterk?

Kritische vraag

Sommige dichters gebruiken bewust geen enjambement en schrijven heel strak in regels. Wat zou een reden kunnen zijn om juist géén enjambement te gebruiken? Heeft dit een ander effect op de lezer?