Training Van leerdoelen naar succescriteria

• Communicatie
• HBO
• Beroepsopleiding
• Studiejaar 1-4

Tekst

Naam van de Trainer

Training

Leerdoelen en succescriteria

School

Datum

Wat hoop je deze training te leren?

Doelen

Aan het einde van de module:

1. Kun je uitleggen wat het verschil is tussen een leerdoel en lesdoel
2. Kun je een goed leerdoel opstellen voor je les
3. Kun je succescriteria formulieren bij je leerdoel
4. Kun je samen met leerlingen betekenis geven aan leerdoelen

Inhoud

• Waarom?
• Wat zijn (goede) leerdoelen?
• Wat zijn (goede) succes-criteria?



• Afsluiting

Waarom leerdoelen?
Wat moet het opleveren?

Waarom zou je werken met leerdoelen? Voor wie zijn leerdoelen?

Stem ook af met de school!

Waarom?

• Inzicht in wat leerlingen moeten kennen en kunnen
  
• Meer ruimte in het curriculum: keuzes
• Meer vrijheid als docent: loskomen van lesmethode
• Een betere doorlopende leerlijn onder- en bovenbouw
• Kansen voor projecten
  
• Meer eigenaarschap voor leerlingen
• Ruimte voor formatief evalueren

Goed om te benoemen: de meerwaarde van leerdoelen is niet eenduidig. Het kán zeker helpen om sturing te geven aan het leren. Het geeft aan waaróm je gaat leren. Het geeft ook docenten sturing in hun curriculum. Wat wil ik bereiken met mijn leerlingen? 

Aan de andere kant is alleen een leerdoel niet voldoende. Het zegt vaak (nog) weinig voor leerlingen. Dus hoe je leerdoelen gebruikt is veel belangrijker. En hoe je betekenis geeft aan die leerdoelen ook. Zorg dus voor context. Het starten met een leerdoel is niet per se goed onderwijs. Je kunt ook aan het einde van de les of aan het einde van een periode vertellen (of vragen!) wat leerlingen geleerd hebben.  

• Beter inzicht in welke kennis en vaardigheden jouw leerlingen moeten opdoen en daardoor ook ruimte om eigen keuzes te maken (leerdoelen)
  
• Meer invloed op vorm van je eigen onderwijs en de keuze van leermaterialen
  
• Meer vrijheid voor de individuele docent
  
• Doorlopende leerlijn onderbouw bovenbouw (backwards design principle)
  
• Meer differentiatie mogelijk in de klas (maatwerk)
  
• Beter toetsen/afsluiten mogelijk / Formatief evalueren
  
• Projectmatig werken wordt eenvoudiger
  

Voordelen (docent)

• Startpunt van het onderwijs
• Beter inzicht 
• Meer invloed
• Meer vrijheid 
• Doorlopende leerlijn
• Meer differentiatie/maatwerk
• Beter toetsen/afsluiten
• Projectmatig werken wordt eenvoudiger

Optionele sheets

Voordelen voor de docent:

• Beter inzicht in welke kennis en vaardigheden jouw leerlingen moeten opdoen en daardoor ookruimte om eigen keuzes te maken (leerdoelen)
  
• Meer invloed op vorm van je eigen onderwijs en de keuze van leermaterialen
  
• Meer vrijheid voor de individuele docent
  
• Doorlopende leerlijn onderbouw bovenbouw (backwards design principle)
  
• Meer differentiatie mogelijk in de klas (maatwerk)
  
• Beter toetsen/afsluiten mogelijk / Formatief evalueren
  
• • Projectmatig werken wordt eenvoudiger
  

Voordelen (leerling)

• Een duidelijk beeld wat ze moeten kunnen
• Meer eigenaarschap nemen over voor hun eigen leerproces
• Beter voorbereiden op toetsmomenten
• Ruimte voor eigen leerdoelen om zelf keuzes te maken in hun ontwikkeling

Voordelen voor de leerling:

• Leerlingen hebben een duidelijk beeld van welke kennis en vaardigheden ze moeten beheersen
• Kunnen meer eigenaarschap nemen over voor hun eigen leerproces
• Kunnen zich beter voorbereiden op toetsmomenten via formatief evalueren
• Kunnen ook eigen leerdoelen formuleren om zelf keuzes te maken in hun ontwikkeling

Bedenk voor jezelf:

Wat wil je leren? 

Als backup, als de eerste vraag weinig oplevert. 

Door docenten een persoonlijk leerdoel te laten formuleren, geef je de module voor hen meer betekenis en autonomie. 

Van leerstofgericht lesgeven naar leerdoelgericht lesgeven

Dit kun je toevoegen als dat een doel is van de school. Maar mag je weglaten als dat niet per se aansluit bij het 'waarom'. 

Wat is het?

• Niet de methode, maar de leerdoelen (de inhoud) staan centraal
• Keuzes vanuit de school 
  (zoals  brede / 21ste eeuwse vaardigheden)
• Afsluiting/toetsing (summatief/formatief)

Onderwijs begint bij leerdoelen; wat wil je leerlingen leren? Waarom sta je voor de klas?

Beklijven van de stof

Als je de methode als uitgangspunt neemt, loop je de kans dat je niet 'duurzaam' aan het lesgeven bent. 

Belangrijk is om herhaling in je lessen te bouwen (denk ook aan Wijze Lessen)

Brede vaardigheden

Hoe zorg je ervoor dat leerlingen de vaardigheden leren die ze nodig hebben?

Bijv. onderzoek doen, plannen, informatievaardigheden

Formatieve evaluatie 

> hoe ga je toetsen?

> hoe controleer je of leerlingen het hebben gehaald?

> mogen leerlingen falen?

• Leerdoelen zijn belangrijk omdat het sturing geeft
  
• Geeft ruimte om keuzes te maken (wat vind je belangrijk?) 
  
• Leerdoelen geven mogelijkheden om feedback te geven
• Leerdoelen bieden leerlingen perspectief waar ze naar toe werken en waarom. 

Soorten leerdoelen

Even voorkennis activeren

Eindtermen

Kerndoelen

CE

SE

Wettelijke leerdoelen voor bovenbouw VO

Wettelijke leerdoelen onderbouw VO (en PO)

Verantwoordelijkheid voor de school

Landelijke gestandaardiseerde toets

Soorten

• Vastgestelde eisen (ERK / eindtermen / kerndoelen)
  
• Leerdoelen 
  (bijv. vanuit de vaksectie, school of de methode)
• Lesdoelen
• Succescriteria
  

Lange termijn leerdoelen (over leerjaren heen, abstract, overkoepelend)

Kortere termijn leerdoelen (bijv. lessenseries) 

Lesdoelen (wat je wilt bereiken in één les)

Succescriteria

Bron: https://oabdekkers.nl/2019/03/05/formuleren-van-leerdoelen/

Leerdoel 

vs. 

Lesdoel

Voor Haagse Onderwijs Academie: Wie kan het verschil nu tussen een leerdoel en een lesdoel uitleggen? 

Generieke leerdoelen 

vs. 

Specifieke leerdoelen

Bij voorkeur generaliseer je leerdoelen zodat ze groei inzichtelijk maken op de lange termijn. Dat zijn dus generieke leerdoelen. Voor de lessen kleur je die in met onderwijsinhoud. 

Voorbeelden

Generiek: Ik kan contact maken met verschillende klanten voor het signaleren van gezondheids- en welzijnssignalen.

Onderwerpspecifiek: Ik kan contact maken met meewerkende cliënten en diens enkelvoudige gezondheids-/welzijnssignalen ontdekken.

Generiek: Ik kan een analyse maken van de oorzaken en gevolgen van een historische gebeurtenis.

Onderwerpspecifiek: Ik kan oorzaken en gevolgen beschrijven van de Beeldenstorm.

Leerdoelen

Een paar voorbeelden

Wat vind jij goede leerdoelen? En waarom?

Leerdoelen 

1. Paragraaf 2 t/m 6 van hoofdstuk 5.
   
2. Je leert over de stelling van Pythagoras.
   
3. Je moet met enkele voorbeelden kunnen uitleggen dat de Sovjet-Unie en nazi-Duitsland totalitaire dictaturen waren.
   
4. Ik kan (in het Frans) iets kopen of bestellen en naar de prijs vragen.
   
5.  De kandidaat kan de relatie tussen de bouw van hart en bloedvaten en hun functie beschrijven en de relatie tussen de bouw en werking uitleggen.
   

Handvatten

Formuleer leerdoelen:

• als wát je wilt bereiken (en niet hoe)
• als te bereiken doelen en niet als leeractiviteiten
• die passen bij jouw/jullie visie op onderwijs
• die gekoppeld zijn aan de essentie van je vak
• die een kwaliteitsindicatie geven
• in begrijpelijke taal

Onderwijs begint bij leerdoelen; wat wil je leerlingen leren? Waarom sta je voor de klas?

Beklijven van de stof

Als je de methode als uitgangspunt neemt, loop je de kans dat je niet 'duurzaam' aan het lesgeven bent. 

Belangrijk is om herhaling in je lessen te bouwen (denk ook aan Wijze Lessen)

Brede vaardigheden

Hoe zorg je ervoor dat leerlingen de vaardigheden leren die ze nodig hebben?

Bijv. onderzoek doen, plannen, informatievaardigheden

Formatieve evaluatie 

> hoe ga je toetsen?

> hoe controleer je of leerlingen het hebben gehaald?

> mogen leerlingen falen?

Concreet

• Start met 'ik kan' of 'je kunt'
• Plaats vakinhoud in het leerdoel
• Gebruik handelings-werkwoorden
• Hanteer een meetbare norm

Onderzoek haalt dit een beetje onderuit. Zie ook: https://www.youtube.com/watch?v=PRX1RwxybCs

Leerlingen doen weinig met de handelingswerkwoorden. Ook hier geldt: vooral een handvat voor jou als docent. Op werk niveau wil je dat leerlingen de stof verwerken. En hoe kun je dat toetsen? Met andere woorden: wat verwacht je van leerlingen?

Dus niet:

Je kent de onderdelen van een vulkaan

Maar wel:

Ik kan de onderdelen van een vulkaan (zoals benoemd in de begrippenlijst) aanwijzen op een doorsnede van een vulkaan.

Succescriteria

Wat zijn succescriteria?

Succescriteria zijn kwaliteitsindicatoren die horen bij een leerdoel. Het vormt dus de standaard waaraan het werk moet voldoen. Succescriteria geven aan waar je staat, en helpen in het zetten van de vervolgstap. 

Handvatten

• Je beschrijft welk gedrag leerlingen moeten laten zien 
• Je verzamelt voorbeelden van wisselende kwaliteit
  
• Je bespreekt de succescriteria sámen met leerlingen

Vooral handig om een complexer leerdoel of vaardigheid onder te verdelen in succescriteria. Dit geeft aan hoe succes eruit ziet. 

Als je leerdoelen te klein zijn, kun je er geen succescriteria bij maken. 

Voorbeeld

Leerdoel: Leerlingen schrijven een instructie voor een bekend en onbekend publiek. 

Context: een instructie Tuinkers zaaien voor hun medeleerlingen.

Aanvullend voorbeeld (Biologie, schematische tekening maken) 

• Origineel 
  
• Versie 2 (door Felmen)

Welke vind je beter? 

En waarom?

Bij voorkeur generaliseer je leerdoelen zodat ze groei inzichtelijk maken op de lange termijn. Dat zijn dus generieke leerdoelen. Voor de lessen kleur je die in met onderwijsinhoud. 

Voorbeelden

Generiek: Ik kan contact maken met verschillende klanten voor het signaleren van gezondheids- en welzijnssignalen.

Onderwerpspecifiek: Ik kan contact maken met meewerkende cliënten en diens enkelvoudige gezondheids-/welzijnssignalen ontdekken.

Generiek: Ik kan een analyse maken van de oorzaken en gevolgen van een historische gebeurtenis.

Onderwerpspecifiek: Ik kan oorzaken en gevolgen beschrijven van de Beeldenstorm.

• De instructie maakt het mogelijk om de taak/handeling uit te voeren door alle onderdelen van de instructie te beschrijven in de juiste volgorde van tijd/handeling.
  
• De stapsgewijze instructie wordt per stap bondig toegelicht.
  
• De stappen beginnen met geschikte instructiewerkwoorden, geformuleerd in de gebiedende wijs.
• De lay-out ondersteunt de leesbaarheid en de verschillende onderdelen van de
  
• instructie.
  

•  De indeling van de instructie bevat de volgende stappen in deze volgorde: doel, benodigd materiaal en stapsgewijze instructie.
  
• De stappen zijn gemarkeerd met duidelijke tijdsmarkeringen (eerst, daarna);
  
• De opsomming van stappen wordt door middel van inspring-ende bullets zichtbaar gemaakt.

• De instructie maakt het mogelijk om de taak/handeling uit te voeren door alle onderdelen van de instructie te beschrijven in de juiste volgorde van tijd/handeling.
  
• De stapsgewijze instructie wordt per stap bondig toegelicht.
  
• De stappen beginnen met geschikte instructiewerkwoorden, geformuleerd in de gebiedende wijs.
• De lay-out ondersteunt de leesbaarheid en de verschillende onderdelen van de instructie. 

•  De indeling van de instructie bevat de volgende stappen in deze volgorde: doel, benodigd materiaal en stapsgewijze instructie.
  
• De stappen zijn gemarkeerd met duidelijke tijdsmarkeringen (eerst, daarna);
  
• De opsomming van stappen wordt door middel van inspringende bullets zichtbaar gemaakt.

✅

❌ Te dichtgetimmerd

Uitleg: 

In het laatste geval betekent het dat leerlingen die de opsomming markeren met 'stap 1, stap 2 enzovoort', niet aan het criterium voldoen. Dat schiet het doel van een effectieve instructie echter voorbij, omdat het niet zozeer gaat om welke lay-out een leerling precies kiest maar om de ondersteunende functie van de lay-out.

Leerlingen moeten een neus voor kwaliteit ontwikkelen

Bij voorkeur generaliseer je leerdoelen zodat ze groei inzichtelijk maken op de lange termijn. Dat zijn dus generieke leerdoelen. Voor de lessen kleur je die in met onderwijsinhoud. 

Voorbeelden

Generiek: Ik kan contact maken met verschillende klanten voor het signaleren van gezondheids- en welzijnssignalen.

Onderwerpspecifiek: Ik kan contact maken met meewerkende cliënten en diens enkelvoudige gezondheids-/welzijnssignalen ontdekken.

Generiek: Ik kan een analyse maken van de oorzaken en gevolgen van een historische gebeurtenis.

Onderwerpspecifiek: Ik kan oorzaken en gevolgen beschrijven van de Beeldenstorm.

Praktijkopdracht

Individueel (10 minuten)

• Kies een (complex) leerdoel dat je aankomende weken gaat behandelen
• Stel succescriteria op bij dat leerdoel (het hoeft niet helemaal 'af' te zijn!)

In duo's (15 minuten) 

• Bespreek je leerdoel en bijbehorende succescriteria met een collega (± 5 minuten
• Ontvang feedback  (±2:30 minuten)
• Wissel van rol

Kies een werkvorm die bij jou als trainer past. 

Klassikale bespreking van één voorbeeld

Pauze

Leerdoelen betekenis geven 

DIT IS DE KERN!

Werken met leerdoelen gaat verder dan het leerdoel op het bord zetten. De kern is dat je leerdoelen betekenis geeft. En dat je leerlingen helpt om een neus voor kwaliteit te ontwikkelen. 

Indien er een specifieke vraag is: voeg hier voorbeelden toe die aansluiten bij de wensen van de school/vakgroep. 

Voorbeeld Aardrijkskunde

Uit: SLO

Niet per se beginnen met het leerdoel. Het is wel de basis voor je onderwijs, maar niet per se inspirerend voor leerlingen. 

Het helpt om te beginnen met een prikkelende opening, of met de actualiteit. Je kunt het leerdoel later koppelen aan je les of lesactiviteit. 

Voorbeeld Nederlands

Kerndoel: De leerling leert zich mondeling en schriftelijk begrijpelijk uit te drukken. 

Eindterm: "De kandidaat in een betoog relevante informatie verzamelen en verwerken en deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek, tekstsoort

en conventies voor geschreven taal"

Leerdoel: Ik kan een betoog schrijven over een onderwerp naar keuze voor een bekend publiek. 

Lesdoel: ik kan een goede en minder goed betoog herkennen en uitleggen waarom. 

Voorbeeld Biologie

Een schematische tekening maken:

Origineel ingeleverde opdracht 

Aangepast opdracht door trainer (Versie 2)

Voorbeeld werkvorm

• Verzamel 5 - 10 voorbeelden van uitwerking van een leerdoel 
  (bijvoorbeeld authentieke voorbeelden van een klas of bedenk ze zelf)
• Laat leerlingen in groepjes de voorbeelden op volgorde leggen van slecht naar goed
• Laat leerlingen uitleggen waarom ze dat vinden
• Bespreek klassikaal de verschillende redenen, dit vormen de succescriteria
  

Werkvorm: hoe moet het níét

• Geef zelf een live voorbeeld van hoe het niet moet. Bijvoorbeeld slecht klantcontact
  
• Laat leerlingen opschrijven wat er misgaat 
• Bespreek klassikaal wat er misgaat en waarom dat een probleem is
• Buig de 'hoe moet het niet' om naar 'hoe met het dan wél'

Je kunt ook leerlingen vragen naar ervaringen waarop het helemaal in de soep liep. Dus: wie heeft er ervaring met een spreekbeurt die helemaal in de soep liep. Waardoor kwam dat?

Voorbeeld:

Klantcontact (vmbo, praktijk)

"Ik ben klantvriendelijk en kan nieuwe klanten goed ontvangen"

Laten zien hoe het niet moet: kauwgom in, straattaal, etc. 

Dit laat dan goed zien wat slecht klantcontact is. Dit is dan makkelijker door leerlingen te vertalen naar hoe het wél moet. 

Voorbeeld Rubric

Rubrics is eigenlijk een verzameling van succescriteria en kan dus goed ingezet worden. 

Een rubric is echter niet zaligmakend, integendeel. Het geeft vaak op zichzelf nog onvoldoende informatie. Leerlingen weten namelijk niet precies wat hiermee bedoeld wordt. Zorg daarom dat leerlingen werken met voorbeelden en hierover uitleg krijgen. Daarná kan een rubric goed helpen om feedback te geven, of te ontvangen. 

Eindopdracht

Eindopdracht

• Kies een leerdoel (bij voorkeur hetzelfde leerdoel als in de eerdere opdracht)
• Scherp de succescriteria aan 
  (indien nodig)
• Voor de volgende bijeenkomst: Bedenk een opdracht waarbij leerlingen zélf succescriteria opstellen 
• Geef deze les

Hulpdocument

Klik hier om het hulpdocument te downloaden. 

Kies een werkvorm die bij jou als trainer past. 

Feedbacksessie

• Koppel (leer-)activiteiten aan het leerdoel
• Voer dit uit in de les
• Presenteer je bevindingen tijdens de Show & Tell

Kies een werkvorm die bij jou als trainer past. 

Waar ga jij mee aan de slag?

Verder lezen

• Lees dit document van SLO over leerdoelen en succescriteria


• Lees dit document over het belang van dialoog met leerlingen over leerdoelen en succescriteria
• Blog: Succescriteria bespreken 
• Blog: Leerdoelen betekenis geven
• Blog: Vijf manieren om te werken aan kwaliteitsbesef
• Boek: 'Feedback in de klas'

Vul dit gerust aan met eigen leestips

Verder leren

• Luister deze podcast (afl. 8) over leerdoelen
• Luister deze podcast (afl. 15) over Kwaliteitsbesef bijbrengen
• Luister deze podcast van A4L over Leerdoelgestuurd onderwijs
• Bekijk deze video over Learning objectives (Engels)

Bedankt