Th 8 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Thema 8 Gedrag

BS 1 Wat is gedrag?

Alles wat je doet is gedrag. Gedrag bestaat uit een groot aantal handelingen. Gedragsketen: serie handelingen in vaste volgorde.

Ethogram: Beschrijvingen van handelingen van het dier met bijbehorende afkortingen.

Protocol: Een opsomming van handelingen

       die een dier in een bepaalde tijd

       heeft uitgevoerd.

 

Gedrag is...

1. Een reactie van een mens
2. Het waarnemen van een prikkel
3. Alles wat een mens of dier doet
4. Een respons

Wat is GEEN gedrag.

1. Leerling slaapt in de les.
2. Een vleesetende plant vangt een vlieg
3. Hond rolt in het gras.
4. Vogel zit stil op een tak.

Is dit een ethogram
en/of een protocol?

1. Zowel een ethogram als een protocol
2. Ethogram
3. Protocol
4. Geen van beiden

Wat is het verschil tussen een protocol en een ethogram?

1. Een protocol maak je gedurende een bepaalde tijd, een ethogram niet
2. In een protocol komen afkortingen voor, in een ethogram niet
3. In een protocol staan beschrijvingen van handelingen, in een ethogram niet

BS 2 Oorzaken gedrag

Prikkel: Invloed vanuit het milieu op een organisme

Respons: een reactie van een organisme op een prikkel.

Inwendige prikkel: een prikkel ontstaat in het lichaam zelf (honger). Wordt vaak motivatie genoemd. Het is een reden voor een dier om een bepaald gedrag te tonen.

Uitwendige prikkel: Invloed vanuit milieu die de zintuigen kunnen waarnemen.

 

Gedrag komt tot stand door een combinatie van uitwendige en inwendige prikkels.

Sleutelprikkels: een prikkel die altijd een bepaald gedrag veroorzaakt (mits er motivatie is)

Supranormale prikkels: een prikkel die een sterkere respons veroorzaakt dan de sleutelprikkel.

Bijv. een scholekster die gaat pas broeden als er spikkels op de eieren zitten. (Sleutelprikkel)

Ze zullen altijd het grootste gespikkelde ei kiezen om uit te broeden (supranormale prikkel) zelfs als dat niet hun eigen ei is. 

Wat is de oorzaak voor de verandering in je gedrag?

1. Door prikkels van buitenaf
2. Door prikkels van binnenaf
3. Een mening die is veranderd na een gebeurtenis

Prikkel of respons?

Prikkel

Respons

Je gaat een stukje wandelen. 

Je voelt dat het buiten warm is.

je ziet de zon.

Je doet je jas uit.

Supranormale prikkel

Respons

Sleutelprikkel

Uitwendige prikkel

Inwendige prikkel

Motivatie

Geluid

Honger

Maak het schema compleet

Prikkels

Drempelwaarde bereikt

Motivatie

Respons (gedrag)

Bs 3 Aangeboren en aangeleerd gedrag

Erfelijke factoren: gedrag dat dieren laten zien wat ze niet geleerd hebben.

                                  Ook wel instinct of aangeboren gedrag genoemd.

Gedrag dat geleerd is, aangeleerd gedrag.

Inprenting: dieren leren alleen iets in een korte periode van hun leven. De gevoelige periode, bijv. herkenning van hun ouders.

 

Trial and error: ook wel proefondervindelijk leren 

genoemd.

Conditionering: aanleren van bepaald gedrag door 

herhaling en met een beloning of straf.

 

Gewenning: reactie op een bepaalde prikkel afleren door de prikkel vaak te herhalen. 

Korte (gevoelige) periode waarin een bepaald gedrag wordt geleerd.

1. Gewenning
2. Trial and error
3. Conditionering
4. Inprenting

Imitatie is

1. Dieren leren door gedrag van soortgenoten na te bootsen
2. Dieren wordt geleerd bepaald gedrag (op commando) uit te voeren
3. Door een andere dan de oorspronkelijke prikkel wordt een bepaalde reflex veroorzaakt
4. Proefondervindelijk leren en ervaring opdoen

Trail and Error is:

1. Dieren leren door gedrag van soortgenoten na te bootsen
2. Dieren wordt geleerd bepaald gedrag (op commando) uit te voeren
3. Door een andere dan de oorspronkelijke prikkel wordt een bepaalde reflex veroorzaakt
4. Proefondervindelijk leren en ervaring opdoen

Trial and error

Aangeboren gedrag

Inprenting

Conditionering

Korte periode waarin bepaald gedrag wordt geleerd

Boukje wordt gevolgd door haar nest jonge eendjes

Wordt veroorzaakt door erfelijke factoren

Jong dier dat meteen tepel opzoekt voor melk

Kameleon eet giftige kever, wordt ziek en eet volgende keer geen kever

Leren door ontdekking, succes en falen

Hond leren pootje te geven doormiddel van beloning.

BS 4 Sociaal gedrag

Sociaal gedrag: gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar, waarbij signalen

worden overgebracht. Gedrag van het ene individu zijn prikkels voor het andere individu. (Signalen) Geluid, houding, kleur, geur of

gebaar. 

Paringsgedrag (Balts): zijn verschillende 

handelingen, die signalen afgeven die 

soort specifiek zijn, ter motivatie voor 

paring.

 

       

Territorium gedrag: een bepaald gebied waarin een individu of groep leeft, zal ook beschermd worden door individu of groep. 
Bij een indringer zal er dreiggedrag te zien zijn. Kenmerken van: aanvalsgedrag                                                                                                                                       vluchtgedrag

                              

 

Dieren kunnen bij dreiggedrag ook imponeergedrag vertoont worden. 

Alles rondom wat, wanneer en hoe ze eten valt onder voedingsgedrag. 

Het gedrag waarbij een dier zichzelf verzorgd wordt verzorgingsgedrag genoemd. 

Broedzorg: gedrag waarbij 1 of beide ouders zorgen voor hun jongen of eieren. Bij dit gedrag laten de ouders voedings- en verzorgingsgedrag zien. 

Er zijn diersoorten die een paar vormen voor het leven, niet alle soorten doen dat. 

Wat is sociaal gedrag?

1. Gedrag van soorten ten opzichte van elkaar
2. Gedrag van een individu ten opzichte van zichzelf
3. Gedrag van individuen ten opzichte van andere diersoorten
4. Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar

Wat is sociaal gedrag?

1. een leeuw die een gnoe opeet
2. een kat die sist naar een hond
3. een leeuw die vecht met een andere leeuw
4. een man die zijn hond leert pootjes geven

Aangeboren

Gedrag

Aangeleerd
Gedrag

Territorium
gedrag 

Sociaal
gedrag 

Definitie	Begrip
Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar
Gedrag waarbij mannetjes en vrouwtjes elkaar lokken en het hof maken
De volgorde binnen een populatie van meest tot minst dominante individu
Gedrag waarbij een bepaald gebied wordt verdedigt tegen indringers
Prikkels bij gedrag
Het maken van geluiden of achterlaten van geursporen om duidelijk te maken hoe groot het territorium is
Signaalgedrag dat dient om de agressie van het dominante dier te doen afnemen

Sociaal gedrag

Signalen

Rangorde

Aanvalsgedrag

Baltsgedrag

Afbakenen

Verzoeningsgedrag

Voedingsgedrag

Verzorgingsgedrag

Sociaal gedrag

Gras eten

Wortels opgraven

Drinken

Slapen

Besnuffelen

Groep waarschuwen

Vlooien

Liggen

Bs 5 Taakverdeling binnen groepen. 

Rangorde: de plaats van een dier in een groep, voorkomt conflicten bijv. over voedsel. 

Pikorde: dit is de rangorde bij hennen(vrouwtjes kip)

Kippen die anderen pikken

Kippen die gepikt worden

Taakverdeling: Als dieren in groepen samenleven, vertonen sommige dieren in de groep ander gedrag dan andere dieren.

 

Wat laat dit plaatje zien?

1. Taakverdeling
2. Dominant gedrag
3. Rangorde
4. Baltsgedrag

Wat laat dit plaatje zien?

1. Taakverdeling
2. Dominant gedrag
3. Rangorde
4. Baltsgedrag

Onderdanig

Dominant

Leider van de groep

Sterkste dier

Bovenaan in rangorde

Lager in rangorde

Zwakker dier

Welk gedrag hoort waar?

Baltsgedrag

Territoriumgedrag

Broedzorg

Rangorde

In het wild vormen wolven hechte families; in gevangenschap zijn er vaak gevechten om de rangorde te bepalen.

In tabel 1 staan de uitkomsten van een aantal gevechten tussen vijf wolven en hoe vaak ze van elkaar hebben gewonnen en verloren.

Wat is de rangorde van deze vijf wolven? Zet de letters A, B, C, D en E in de juiste volgorde. Zet de meest dominante wolf vooraan.

Meest dominant 

1

2

3

4

Minst dominant

5

A

B

C

D

E

Aangeboren gedag = erfelijke factoren (genen) bepalen gedrag. 

Dit wordt bij dieren vaak instinct genoemd

Aangeleerd gedrag = gedrag ontstaan door leren.

Bij mensen speelt leren een belangrijkere rol dan bij dieren. 

Bs 6 Gedrag bij mensen. 

Aangeboren vs aangeleerd gedrag

Aangeboren

• Zuigreflex
• Gezichtsuitdrukkingen. 

Aangeleerd

Geluidjes, oogcontact en lichamelijk contact zorgt voor sociale ontwikkeling

Communicatie

• Is bij mensen ver ontwikkeld. 
• Uitgebreide taal. 
• Ook muziek, schrijven, film gelaatsuitdrukkingen. 
• Gebaren en gezichtsuitdrukkingen

• Taal is niet voor alle mensen hetzelfde
• Gebaren kunnen ook verschillen per cultuur.

Normen en waarden

Waarden: een opvatting/ideeën over wat belangrijk is. Bijvoorbeeld: eerlijkheid.

Normen: gedragsregels die gebaseerd zijn op waarden. 

Bijvoorbeeld: niet stelen, niet liegen, niet spieken.

Soms botsen normen, bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting en geen discriminatie.

Normen en waarden

Deze veranderen met de tijd. 

Dingen die eerst verboden waren, worden nu meestal gewoon geaccepteerd. 

Bijvoorbeeld samenwonen zonder getrouwd te zijn

Rolgedrag en rolpatroon

Gedrag dat bij een bepaalde rol hoort = rolpatroon

Overeenkomsten	Verschillen
- Beide worden bepaald door erfelijke factoren en aangeleerd gedrag - Beide zijn gevoelig voor sleutelprikkels en supranormale prikkels - Beide vertonen territoriumgedrag, imponeergedrag en dreiggedrag	- Het gedrag bij mensen wordt sterker bepaald door leerprocessen - Mensen kunnen hun gedrag beter beoordelen aan de hand van normen en waarden

Menselijk en dierlijk gedrag