4V 2.5 DNA en de celcyclus

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

2.5 DNA en de celcyclus

Doel en begrippen 2.5

2.5 DNA en de celcyclus

- Je beschrijft de celcylus van een gewone celdeling met daarin de verschillende fasen.

- Je beschrijft de regulatie van de fasen van de celcyclus en legt uit hoe, als dat verkeerd gaat, cellen zich tot tumoren kunnen ontwikkelen en kunnen leiden tot kanker.

- Je beschrijft enkele behandelingen tegen tumoren en hun werking.

Levenscyclus van een cel

BINAS 76A

Wat gebeurt er met het DNA tijdens celcyclus?

Als de cel een nieuwe deling gaat voorbereiden wordt in de S-fase (van de interfase) het DNA verdubbeld.

Hierbij worden beide helften van de dubbele helix aangevuld met een complementaire streng (2 en 3)

Beide DNA moleculen blijven bij het centromeer aan elkaar verbonden (4)

In de M-fase vindt de celdeling plaats. Hierbij ontstaan 2 dochtercellen met identiek DNA. Hoe dit precies werkt bespreken we in periode 3.

Filmpje celcyclus

Wil je meer uitleg over de celcyclus? Bekijk het filmpje op de volgende dia. (6 min)

Controle celdeling

G1 fase: P53-eiwit gemaakt door een tumorsupressor-gen

Controle op DNA schade, celgrootte, voedingsstoffen.

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Controle celdeling

G2 fase: 

Controle op juiste replicatie van het DNA en celgrootte

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Controle celdeling

M fase (metafase): 

Controle op juiste vorming spoelfiguur, elke chromatide is bij het centromeer verbonden met elk spoelfiguur

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Tumor

Door fouten in de genen die betrokken zijn bij (de controle van) de celdeling kan ongecontroleerde celdeling ontstaan: een tumor.

Kanker is een kwaadaardig tumor, een tumor die gemetastaseerd is (uitgezaaid).

Uitzaaiïngen zijn tumorcellen die loslaten en via het bloed/ lymfe in een ander orgaan doorgroeien.

Kanker- behandelingen

Chirurgie: verwijderen van de tumor

Bestraling: vernietigen van de tumor door radioactieve straling

Chemotherapie: cytostatica (geneesmiddel dat de celdeling remt) voorkomen celdeling, ook van tumorcellen. Andere stoffen voorkomen bloedvatvorming bij de tumor.

Immunotherapie: stimulering van het afweersysteem om zelf tumorcellen op te ruimen.

Filmpje kanker

Bekijk het filmpje over kanker en de behandeling op de volgende dia (2min)

Wat is de juiste volgorde van celcyclus?

1. G1 - G2 - S - M
2. S - G1 - G2 - M
3. G1 - S - G2 - M
4. M - S - G2 - G1

In welke fase van de celcyclus wordt het DNA gekopieerd?

1. Tijdens de G1-fase.
2. Tijdens de S-fase.
3. Tijdens de G2-fase.
4. Tijdens de M-fase (mitose).

In een bepaalde cel is de hoeveelheid DNA in de G1 fase p, Hoeveel DNA is er in één kern na de celdeling?

1. 2p
2. p
3. 1/2p

Op welk moment in de celcyclus vindt plasmagroei plaats?

1. Voor de kerndeling
2. na de celdeling
3. Na de kerndeling maar voor de celdeling

In welke fase van celcyclus deelt het DNA zich?

1. G1
2. G2
3. M
4. S

76A - Tijdens welk van de volgende fasen van de celcyclus vindt geen controle plaats?

1. G1
2. S
3. G2
4. M

Er bestaan goedaardige en kwaadaardige (kanker) gezwellen. Dit zijn gevolgen van mutaties in genen die betrokken zijn bij de celdeling) Dit heeft als gevolg dat de cellen zich ongeremd gaan delen. Er zijn verschillen tussen deze twee soorten gezwellen. Sleep de eigenschappen naar de juiste plek. 

Goedaardig gezwel

Kwaadaardig gezwel

Groeit langzaam

Groeit snel

Er vindt uitzaaiing plaats

Er vindt geen uitzaaiing plaats

Een ander woord voor kankergezwel is:

Voorbeeld van chemische schadelijke stoffen zijn sigarettenrook en asbest. Dit is een voorbeeld van:

Mensen die ziek worden door een kankergezwel
hebben:

Tumor

Mutagene invloeden

Kanker

Leg in detail uit hoe een darmkankercel in de longen terecht kan komen. Welke eigenschap moet de darmkankercel hebben?