7.1 Veilig werken met stoffen

• Scheikunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

7.1 Veilig werken met stoffen

Deze les

• Inleiding op veiligheid
• Uitleg gehaltes
  
• Lezen 7.1 + maken 9, 10, 12, 13, 14

(Bio)chemische wapens: feit of fictie?

Wat is het verschil tussen security en safety?

Security vs. safety

(Bio)security: keep bad people away from bad bugs

(Bio)safety: keep bad bugs away from bad people

Twee uitvindingen met goede bedoelingen...

Dynamiet:

bedoeld voor de mijnbouw

Sarin (zenuwgas):

bedoeld als pesticide

Verdrag biologische (1972) en chemische wapens (1993)

• Wereldwijd verbod op de ontwikkeling, de productie en het aanleggen van voorraden van bacteriologische (biologische) en toxinewapens. 
  

• Wereldweid verbod op het gebruik en het in voorraad hebben van chemische wapens.
  

• Controle door 'Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons' (OPCW)
  

GHS-systeem

• Wereldwijd systeem om gevaren en risico's van stoffen weer te geven.
• Zie Binas tabellen 97B en 97E. 

Giftige stoffen 

“Poison is in everything, and no thing is without poison. The dosage makes it either a poison or a remedy.”

Uitspraak Paracelsus, zweedse arts (1493-1541)

LD-50 

• LD-50 is maat voor acute giftigheid (lethal dose)
• Dit is de dosis waarbij de helft van de proefdieren overlijdt, uitgedrukt in mg per kg lichaamsgewicht.


• Binas 95 voetnoot 2

Bij een relatief giftige stof, is de LD-50 dan (relatief) hoog of juist laag?

1. Hoog
2. Laag
3. Geen idee

Voorbeeld: botulinetoxine

• Meest potente gif dat bekend is.
• Neurotoxisch: eiwit legt zenuwcellen tijdelijk stil.
• LD-50 = 0,2 ng per kg
• Wordt in zeer lage doseringen toch 

gebruikt als cosmetisch hulpmiddel.

Voorbeeld: atropine

• Wordt verkregen uit de dodelijkste bessen van de wolfskers (Atropa belladonna).




• ± 10 bessen zijn dodelijk voor een mens.
• Werd gebruik om pupillen te verwijden, wat vroeger als schoonheid (belladonna) werd gezien.
• In moderne geneeskunde o.a. gebruikt bij hartritmestoornissen.

ADI-waarde

• Aanvaardbare dagelijkse inname (acceptable daily intake)
• Binas 95
• Aantal mg per dag per kg lichaamsgewicht dat een persoon binnen mag krijgen zonder gezondheidseffecten.
• Voor medicijnen en additieven in voedingsmiddelen.

Massa% en volume%

Massa% = (massa deel) / (massa totaal) * 100%

Volume% = (volume deel) / (volume totaal) * 100%

• Soms moet je met de dichtheid rekenen om beide waarden naar volume/massa om te rekenen.
  
• Dichtheid in Binas 8 - 12
• Let op dezelfde eenheid boven en onder de breuk!

Gehaltes

• Geeft aan hoeveel stof aanwezig is in een mengsel.
  
• Kan in verschillende eenheden worden uitgedrukt: g/L of:

procent % (100e deel)

promille (0/00)= 1000e deel

ppm = 106e deel (parts per million = miljoenste)

ppb = 109e deel (parts per billion = miljardste)

Gehaltes

• Altijd uitrekenen door: deel/geheel * factor
• eenheid deel en geheel moet gelijk zijn
• factor kan 100 (%), 1000 (promille), 106 of 109 zijn.

TGG

• Tijd Gewogen Gemiddelde
• Vroeger: MAC-waarde (maximaal aanvaardbare hoeveelheid)
• Geeft aan hoeveel van een bepaalde stof aanwezig mag zijn in een ruimte, zonder schadelijke gezondheidseffecten.
• Binas 97A (kolom 2+3, in mg/m³)

Voorbeeld rekenopgave

Zoek de TGG op van chloor en reken dit om naar volume-ppm.

TGG = 1,5 mg/m3 (dus er mag 1,5 mg chloor in 1 m3 ruimte zijn).

V-ppm = volume deel / volume totaal * 106

massa deel = 1,5 mg chloor (omrekenen met dichtheid naar volume)

dichtheid chloor = 3,21 kg/m3 (= g/L).

volume chloor = 1,5*10-3 g / 3,21 g/L = 4,67*10^-4 L

volume totaal = 1 m3 lucht (de ruimte) = 1000 L

V-ppm = 4,67*10-4 L / 1000 L * 106 = 0,47 ppm

Aan de slag

• Lezen 7.1
• Maken 9, 10, 12, 13, 14