3.1 Leenheren, leenmannen en horigen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Tijd van monniken en ridders
(500- 1000)

Lesdoelen

• Je kunt beschrijven hoe West- Europa zich na de val van het Romeinse Rijk bestuurlijk ontwikkelde.
• Je weet wat feodale verhoudingen zijn en hoe ze ontstonden.
• Je kunt de oorzaken beschrijven van de verbrokkeling van de macht in de late 9e en 10e eeuw.
• Je kunt beschrijven door welke oorzaken West- Europa in de vroege Middeleeuwen weer een landbouwsamenleving werd.
• Je kunt het ontstaan van horigheid verkaren.
• Je kunt uitleggen dat domeinen via het hofstelsel zelfvoorzienend waren.

Het vroegmiddeleeuws koningschap

• Germaanse stammen werden aangevoerd door een krijgsheer.
• Wannneer werd je krijgsheer? Dapper of gul met oorlogsbuit.
• Romeinen gaven de krijgsheer de titel koning. Dit was een erfelijke titel, het koninkrijk werd verdeeld onder de zonen.
• Germaanse koningen probeerden het Romeinse bestuur voort te zetten. Mislukte vaak, ook vanwege gebrek aan kennis.

Karel de Grote

• Karel de Grote werd in 800 gekroond tot keizer.
• Karel de Grote nam maatregelen om het bestuur te verbeteren. Bv zendgraven en beter opgeleide dienaren.
• Mislukte omdat er te weinig opgeleide (rondreizende) dienaren waren (opgeleid is kunenn lezen en schrijven).

Feodale verhoudingen

• Germaanse koningen omringden zich met vazallen (krijgsheren).
• Vazallen stonden de koning bij met raar en daad.
• Vazallen werden beloond met oorlogsbuit en slaven.
• Karel Martel beloonde zijn vazallen daarnaast ook met grond.
• De vazal kreeg de grond slechts in leen. De grond bleef in handen van de koning.
• Vazallen bleven trouw aan de koning als deze hen maar voldoende bleef belonen.

Feodale verhoudingen

• De kleinzoon van Karel Martel, Karel de Grote, beloonde soms ook bestuurders met lenen.
• Zo ontstond er een feodaal bestuur.
• Dit feodalisme zorgde op langere termijn voor een verbrokkeling van de macht.
• Veel leenmannen zegden de trouw op aan hun leenheer, als ze vonden dat ze onrechtvaardig werden behandeld.

De deling van het rijk

• Na de dood van Karel de Grote viel het Frankische Rijk uit elkaar in 3 stukken.
• Zo versplinterde de macht, dit proces werd versneld doordat leenmannen het gebied als hun eigendom gingen beschouwen. 
• Deze gebieden (lenen) werden weer verdeeld onder hun zoons, zonder toestemming van de leenheer.

De deling van het rijk

• Dit werd mede mogelijk gemaakt door de plundertochten van Noormannen, piraten en Hongaren.
• De opvolgers van Karel de Grote waren onmachtig om iets te doen tegen de invallen.
• In de 10e eeuw waren er veel wisselingen van koningen, koningen werden niet gezien als "baas" maar eerder als gelijken.
• Rond 1000 bestond er geen rijk meer, maar waren lagere heren de baas over hun gebied, en hoefden geen verantwoording af te leggen.

Landbouwsamenleving

• Ten tijde van het Romeinse Rijk was er sprake van een landbouw-stedelijke samenleving. 
• Na de val van het Romeinse Rijk (476) werd het onveiliger en werden wegen en bruggen niet meer onderhouden.
• Hierdoor nam de handel af, maar ook de nijverheid af.
• Door oorlogen en epidemieën nam de bevolking af, steden verdwenen. Mensen gingen wonen op het platteland  en werden weer boer. Hierdoor werd West- Europa weer een landbouwsamenleving.

Boeren gebonden aan grond

• De meeste boeren hoorden bij de grond waarop ze werkten.
• Ze mochten niet zonder toestemming van hun heer verhuizen.
• Het voordeel van een pachtboer boven een slaaf is dat een pachtboer nog huur (pacht) moet betalen voor de grond. 
• Boeren zochten ook bescherming bij de heer/ klooster, de boer stond dan zijn vrijheid en grond af in ruil voor bescherming. De pacht was vaak een gedeelte van de oogst.
• Daarnaast had de horige boer herendiensten te verrichten voor zijn beschermer.

Het domein

• Het landgoed waarop horige boeren werkten heet een domein.
• Het land werd bewerkt volgens het hofstelsel. Het landgoed was verdeeld in twee delen. 
• Het vroonland bevatte de burcht/ klooster en de akkers van de heer.
• Het andere deel bevatte de grond van de horige boeren en de paar overgebleven vrije boeren.

Het domein

• Lage landbouwopbrengsten, dus ook weinig handel.
• Domeinen waren zelfvoorzienend (autarkisch). Naast voedsel moesten ook andere producten door de het domein worden geleverd.
• Er zijn wel luxe goederen gevonden tijdens archeologische opgravingen, maar die zijn vooral te linken aan de Noormannen (die op plundertochten waren) en aan de bezitters van de domeinen.

Lesdoelen

• Je kunt beschrijven hoe West- Europa zich na de val van het Romeinse Rijk bestuurlijk ontwikkelde.
• Je weet wat feodale verhoudingen zijn en hoe ze ontstonden.
• Je kunt de oorzaken beschrijven van de verbrokkeling van de macht in de late 9e en 10e eeuw.
• Je kunt beschrijven door welke oorzaken West- Europa in de vroege Middeleeuwen weer een landbouwsamenleving werd.
• Je kunt het ontstaan van horigheid verkaren.
• Je kunt uitleggen dat domeinen via het hofstelsel zelfvoorzienend waren.

0