H5 Massacultuur - Sterren, jongerencultuur, subculturen

• Kunst Algemeen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Massacultuur
Sterren & idolen, jongerencultuur, subculturen

Vandaag:

Programma:

• Stukje herhaling Massacultuur (ontstaan Masssacultuur, verschil Modernisme/Postmodernisme)
•  Sterrendom, Jeugdcultuur, Subculturen

Massacultuur 1950-2024  

        

middeleeuwen	500-1500	Cultuur van de Kerk	HAVO	VWO
renaissance / barok	15e/16e/17e eeuw IT/FR	Hofcultuur
Hollands barok/classicisme	17e eeuw	Burgerlijke cultuur
romantiek/impressionisme	18e eeuw	Romantiek en Realisme		VWO
modernisme	1900-1950	Cultuur van het Moderne	HAVO	VWO
massacultuur	1950-2024	Massacultuur	HAVO	VWO

EXAMENONDERWERPEN: 2025

Opkomst massacultuur

Cultuur wordt voor grote groepen mensen bereikbaar, dankzij:

• groeiende welvaart
  
• meer vrije tijd
  
• groter gemak door technische vernieuwingen in huishouden als         

     wasmachines, stofzuigers, etc.

• technische ontwikkelingen waardoor kunst/cultuur dichtbij is: tv, radio,

     platenspelers, bioscopen

Tijdens de massacultuur verdwijnen 'traditionele' opdrachtgevers of gebruikers van de kunsten.
Wie zijn die 'traditionele' opdrachtgevers/gebruikers?

Wat is volgens jullie het belangrijkste verschil tussen modernisme en postmodernisme?

Modernisme

Verzamelnaam voor verschillende stromingen begin van de 20e eeuw.

• Afzetten tegen klassieke en traditionele kunst & tradities.
  
• Genieten van volledige artistieke vrijheid (autonomie)
  

uitleg filmpje

https://schooltv.nl/video/postmodernisme-minder-regels-meer-lucht/

    

video clip

https://www.youtube.com/watch?v=EVBsypHzF3U

meer voorbeelden

https://artsandculture.google.com/entity/postmodernisme/m05wkc?categoryId=art-movement

Modernisme  /  Postmodernisme

geloof in vooruitgang/ vernieuwingsdrang en originaliteit --> BREKEN MET VERLEDEN	teruggrijpen naar verleden, doorgaan op wat al bestaat, stijlcitaten
kent vaste stromingen/ gedeelde theorie	individuele uiting kunstenaar
abstractie / geen inhoud/ niet verhalend Less is more	ornament / inhoud / herkenbaarheid Fantasy is more/ Less is a bore
hoge-lage kunst gescheiden	eclectisch (stijlenmix) en vervaging scheiding hoge en lage kunst
serieus	humoristisch of ironisch

Voor dit massapubliek komen ook idolen voor de massa.
Kunst voor de massa is andere kunst dan kunst voor ‘elite’
    > traditionele opdrachtgevers als koning/keizer, kerk, adel zijn in de
       20e eeuw in westerse landen niet meer van belang. Zij hebben   
       andere voorkeuren dan gewone burgers. Bourgeoisie / goede
       burgerij heeft ook andere voorkeuren dan massa.

Tegelijkertijd komt er voor het eerst een jongerencultuur. Niet meer de volwassenen bepalen cultuur, maar de jongeren, met daarbinnen subculturen met eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal.

• Voor dit (massa)publiek komen ook idolen voor de massa
  
  
• Kunst voor de massa is andere kunst dan kunst voor ‘elite’

     > traditionele opdrachtgevers als koning/keizer, kerk, adel zijn in de 20e eeuw in westerse landen niet meer van belang. Zij hebben andere voorkeuren dan gewone burgers.
        Bourgeoisie / gegoede burgerij heeft ook andere voorkeuren dan massa.

• Tegelijkertijd komt er voor het eerst een jongerencultuur
• Niet meer de volwassenen bepalen cultuur, maar de jongeren, met

     daarbinnen subculturen met eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal.

Sterren & idolen

• Idolen voor de massa.

• Vanaf jaren ’50 veel sterren toevallig ontdekt
  (bijv. Marilyn Monroe, Elvis Presley) 

     Nu worden sterren ook 'gemaakt' - Iedereen kan een ster worden – bijv. The Voice, Idols.
     Je hoeft niet bijzonder talent te hebben - bijv. Real Life Shows
Voorwaarden om een ster te worden:

• Gewone mensen kunnen zich identificeren met idolen: ‘Girl/boy next door’
• Mythe vorming (bijv. vroege / onduidelijke dood) Kurt Cobain, Jim Morrison, James Dean
• Bespelen media – altijd in de aandacht blijven
• Vernieuwend zijn (bijv. Beyoncé)
  

Voor dit massapubliek komen ook idolen voor de massa.
Kunst voor de massa is andere kunst dan kunst voor ‘elite’
    > traditionele opdrachtgevers als koning/keizer, kerk, adel zijn in de
       20e eeuw in westerse landen niet meer van belang. Zij hebben   
       andere voorkeuren dan gewone burgers. Bourgeoisie / goede
       burgerij heeft ook andere voorkeuren dan massa.

Tegelijkertijd komt er voor het eerst een jongerencultuur. Niet meer de volwassenen bepalen cultuur, maar de jongeren, met daarbinnen subculturen met eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal.

Ook mensen ‘achter de schermen’ worden supersterren (zoals modeontwerpers, choreografen, regisseurs en ook kunstenaars)

Beroemde filmregisseurs gaan soms kleine rol in hun eigen films spelen:

Alfred Hitchcock, Walt Disney, Quentin Tarantino

Ook beeldend kunstenaars – avant garde kunstenaars worden supersterren.
Zij maken daar ook graag gebruik van om hun werk onder de aandacht te brengen, extra media aandacht te krijgen. Werken ook aan hun imago.
Er is hier altijd een spanningsveld tussen kunsten en commercie. Maar door het vervagen van de grenzen tussen kunst en kitsch / hoge kunst en lage kunst verandert ook dit spanningsveld. Voorbeelden: Andy Warhol, Jackson Pollock, Willem de Kooning, Jeff Koons

Sterren & idolen - verwijzingen

• Latere sterren verwijzen graag en vaak naar eerdere sterren:
  
• Zo kunnen ze laten zien dat ze op de hoogte zijn van de geschiedenis van de kunsten (= ook postmodern kenmerk)
  
• Iets van het succes van de voorganger straalt af op de ster
  
• Doordat het publiek er al mee bekend is, herkent het publiek het ook gemakkelijker
  
• Ze halen er weer publiciteit mee
• In de massacultuur en postmodernisme zijn verwijzingen juist een kenmerk van deze stromingen. Dit zie je terug bijvoorbeeld in verwijzingen in talloze films naar scènes uit eerdere films.

Forever (2003) by Ai Weiwei

Vandaag én volgende week:

Lesdoelen:

• Na deze les ken je de belangrijkste sub/jeugdculturen
• Na deze les kun je de relatie leggen met de kenmerken van de Massacultuur (waarom ontstaan ze in die context)
•  We oefenen met enkele (oude) examenvragen over jeugd- en subculturen.

JEUGDCULTUREN DOOR DE JAREN HEEN

JEUGDCULTUUR/ JONGERENCULTUUR = CULTUUR VAN GROEP JONGEREN DIE ZICH AFZETTEN TEGEN DE BESTAANDE MANIER VAN LEVEN

(onderscheiden zich door: kleding, muziek, taal,
waarden en normen en (soms) politieke ideeën)

JONG ZIJN TOT DE 

JAREN '50

Voor en direct na de tweede wereldoorlog:

• Hard werken, laag loon, weinig vrije tijd

Vrije tijd bestond uit:

spelletjes, lezen, radio, kerk, familiebezoek

Nog wat feitjes uit die jaren:

1. Roken was heel gewoon, vrijwel iedereen rookte
2. Moeders waren de hele dag thuis
3. 48 urige werkweek (dus ook op zaterdag!)
4. 1 x per week douchen
5. Hele week in dezelfde kleding, weekend nette kleding
6. Jongeren droegen dezelfde kleding als volwassenen (alleen in een kleinere maat)
   

De 'wringer' (om de natte was uit te wringen)

Jeugdcultuur (vanaf '50)

• Films van James Dean en Marlon Brando gaan ook over jeugd-/jongerencultuur.
• Jeugdcultuur wordt vanaf de jaren ’50 leidende cultuur.
• Voorheen bestond er geen aparte jeugdcultuur, toen waren jongeren een soort jonge volwassenen.
  
• Nu krijgen jongeren eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal
  
• Tegelijkertijd gaan jongeren zich afzetten tegen oudere generaties
  
• Dit komt allemaal terug in films als:
   Rebel without a cause, The wild one, Easy Rider
  

Subculturen

• Binnen de jongerencultuur ontstaan subculturen
  
• Onderdeel van de algemene cultuur, maar met eigen kenmerk, hebben eigen basis:
  - regionaal
  - economisch
  - politiek
  - sociaal
• Kenmerken maken subcultuur duidelijk anders dan de grotere ‘cultuur' eromheen
• óf: er is geen algemeen heersende cultuur – alles is subcultuur

Geef een voorbeeld van een subcultuur

NOZEMS

• EIND JAREN '50
  
• WERKENDE JONGEREN UIT DE STAD
• VRIJHEID
• GEEN VERANTWOORDELIJKHEID MAAR LOL!
  
• BROMMERS, VETKUIVEN, LEREN JACKS, SPIJKERBROEKEN
• MEISJES: PETTICOATS, HOOG OPGESTOKEN KAPSELS
  

PROVO'S

• MIDDEN JAREN '60
• HOGER OPGELEID, AMSTERDAM
  
• PROVOCEERDEN OUDERS, LERAREN,   
   POLITIE
• MILIEUBEWUST, POLITIEK
• JONGENS LANG HAAR, MEISJES MINIROKJES
• filmpje provo's
  

HIPPIES

• EIND JAREN '60 UIT AMERIKA
• FLOWER POWER/LOVE & PEACE (make love not war)
• LIEF ZIJN VOOR ELKAAR
• TEGEN: MILIEUVERVUILING, VIETNAMOORLOG, CONSUMPTIEMAATSCHAPPIJ
• WILDEN NIET BURGELIJK ZIJN
• VRIJE SEKS, HASJ, POPFESTIVALS
•  2E HANDS KLEDING , VEEL KLEUREN, BLOEMEN, KRALENKETTINGEN
  

Hippie kleding: 2e hands/ veel kleurig/ laagjes over elkaar (vooral niet burgerlijk/ netjes)

vredelievend

PUNK

• Opkomst ‘70
• Basis: politiek georiënteerd 
• Verbonden met kraakbeweging 
• Anti-autoritaire houding 
• Protestmuziek – geen gebruik technische bijzonderheden rockmuziek - Simpele muziek
   (vaak niet meer dan 3 akkoorden) 
• 'Agressieve'/ Opvallende kleding en haar (gescheurde kleding, veiligheidsspelden als sieraden, 
   hanenkam/ mohawk) 

Hanenkam, piercings, studs/halsband

Punkers

Agressieve uitstraling/ schoppen tegen de maatschappij

Voor dit massapubliek komen ook idolen voor de massa.
Kunst voor de massa is andere kunst dan kunst voor ‘elite’
    > traditionele opdrachtgevers als koning/keizer, kerk, adel zijn in de
       20e eeuw in westerse landen niet meer van belang. Zij hebben   
       andere voorkeuren dan gewone burgers. Bourgeoisie / goede
       burgerij heeft ook andere voorkeuren dan massa.

Tegelijkertijd komt er voor het eerst een jongerencultuur. Niet meer de volwassenen bepalen cultuur, maar de jongeren, met daarbinnen subculturen met eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal.

OEFENVRAGEN TOETS/EXAMEN - 

VRAAG 1
In het Engeland van de jaren zeventig ontstond de punkbeweging. Groepen jongeren keerden zich op een agressieve manier af van de samenleving. Op afbeelding 1 zie je punkers, afbeelding 2 toont een T-shirt dat gedragen werd door Johnny Rotten, de zanger van de Engelse punkgroep Sex Pistols. 

De uitdrukking ‘no illusion’ is kenmerkend voor de punkbeweging.

Leg uit wat ‘no illusion’ inhoudt. Bespreek daarna op welke manier het T-shirt op afbeelding 2 ‘no illusion’ verbeeldt.

Cynisme, no illusion: de stroming waarbij men er vanuit ging dat ze geen invloed hebben op de mens, de maatschappij en de politiek. Ze aanvaarden de onvermijdelijke realiteit en zijn negatief over de toekomst van de mens.

Uiting van het ongenoegen tegenover de maatschappij. Ze wilden zich losmaken van de massa, het individu staat centraal.

EIND JAREN 70 (weerspiegeling van de onvrede van de Britse jeugd)

SLECHTE ECONOMIE, VEEL WERKLOOSHEID, BEZUINIGINGEN

HEKEL AAN MAATSCHAPPIJ, POLITIE , LEGER EN RIJKE MENSEN

TELEURGESTELD, WEINIG VERTROUWEN IN DE TOEKOMST

KRAAKBEWEGING, GEWELD

AGRESSIEF (ook uiterlijk): HANEKAM, FIETSKETTINGEN, STUDS, PIERCINGS, VEILIGHEIDSSPLEDEN, GESCHEURDE KLEDING, ZWART

Voor dit massapubliek komen ook idolen voor de massa.
Kunst voor de massa is andere kunst dan kunst voor ‘elite’
    > traditionele opdrachtgevers als koning/keizer, kerk, adel zijn in de
       20e eeuw in westerse landen niet meer van belang. Zij hebben   
       andere voorkeuren dan gewone burgers. Bourgeoisie / goede
       burgerij heeft ook andere voorkeuren dan massa.

Tegelijkertijd komt er voor het eerst een jongerencultuur. Niet meer de volwassenen bepalen cultuur, maar de jongeren, met daarbinnen subculturen met eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal.

VRAAG 2

Op afbeelding 3 en 4 zie je Susan Janet Ballion, bekend als Siouxsie Sioux, bandleidster van de punkgroep Siouxsie and the Banshees, die populair was in de jaren '70. 

Het was vanzelfsprekend voor vrouwen zoals Siouxsie om zich binnen de punkbeweging af te zetten tegen het conventionele vrouwbeeld dat in de jaren zeventig dominant was.

Bespreek twee manieren waarop punkvrouwen
zich afzetten tegen dat traditionele beeld (uit de jaren '70).
Geef daarbij steeds een voorbeeld aan de hand van de afbeelding.

Punkvrouwen hebben zich opvallend anders gekleed en gestyled dan wat traditioneel als vrouwelijk werd beschouwd. Ze kozen vaak voor kort haar, kleurrijke en excentrieke kleding, en piercings en tatoeages. Deze uiterlijke veranderingen waren bedoeld om de stereotiepe vrouwelijke esthetiek uit te dagen en te laten zien dat vrouwen hun uiterlijk niet hoefden te conformeren aan traditionele schoonheidsnormen. Deze radicale stijl en uiterlijke expressie waren een manier om zich af te zetten tegen de traditionele vrouwelijke rol.

Voor dit massapubliek komen ook idolen voor de massa.
Kunst voor de massa is andere kunst dan kunst voor ‘elite’
    > traditionele opdrachtgevers als koning/keizer, kerk, adel zijn in de
       20e eeuw in westerse landen niet meer van belang. Zij hebben   
       andere voorkeuren dan gewone burgers. Bourgeoisie / goede
       burgerij heeft ook andere voorkeuren dan massa.

Tegelijkertijd komt er voor het eerst een jongerencultuur. Niet meer de volwassenen bepalen cultuur, maar de jongeren, met daarbinnen subculturen met eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal.

VRAAG 3

Ongeveer in dezelfde tijd dat in Europa de punkbeweging opkwam, kwam in de Verenigde

Staten de rapmuziek en hiphop op. Hoewel de punk sterk verschilt van de hiphop, vertonen

maatschappelijke oorsprong, doel en verschijningsvorm van beide bewegingen grote

overeenkomsten.

Noem aan de hand van maatschappelijke oorsprong, doel en verschijningsvorm

overeenkomsten tussen de punk en de rap/hiphop en licht je antwoord toe. (3p)

Fragment 1:

Siouxsie and the Banshees, Suburban Relapse, 1978

HIP HOP

• ontstaan in de jaren 70 in the Bronx (New York)/ stem van de achterstandswijken
• muziek en dance stijl
• RAP, BREAKDANCE/ BATTLES, GRAFFITY
• JOGGINGBROEKEN, TRAININGSPAKKEN, PET/ MUTS
• BLING-BLING
• GEVANGENISSTIJL: oa schoenen zonder veters

Hip hop artiesten

Break dance

Noem (aan de hand van maatschappelijke oorsprong, doel en verschijningsvorm)
overeenkomsten tussen de punk en de rap/hiphop en licht je antwoord toe. (3p)

• maatschappelijke oorsprong: Beide stromingen ontstonden bij kansarme jongeren: arme,

werkloze jongeren in Engeland en arme, zwarte jongeren in de VS 

• doel: Beide stromingen zijn een protestbeweging: de punk tegen de burgerij en de politiek,

de rap/hiphop tegen de overheersende blanke cultuur 1

• verschijningsvorm: Beide stromingen zijn subculturen geworden doordat er een eigen stijl

werd ontwikkeld in muziek, songteksten, beeldende kunst, mode/kleding

Voor dit massapubliek komen ook idolen voor de massa.
Kunst voor de massa is andere kunst dan kunst voor ‘elite’
    > traditionele opdrachtgevers als koning/keizer, kerk, adel zijn in de
       20e eeuw in westerse landen niet meer van belang. Zij hebben   
       andere voorkeuren dan gewone burgers. Bourgeoisie / goede
       burgerij heeft ook andere voorkeuren dan massa.

Tegelijkertijd komt er voor het eerst een jongerencultuur. Niet meer de volwassenen bepalen cultuur, maar de jongeren, met daarbinnen subculturen met eigen muziek / kleding / concerten / festivals / taal.

VRAAG 4

In het videofragment zie je een gedeelte uit de videoclip It’s like that van de groep Run

DMC en Jason Nevins.

De maatschappelijke achtergrond van hiphop/rap-cultuur manifesteert zich duidelijk in de

muziek en de dans.

Geef aan welke maatschappelijke achtergrond dat is en leg uit hoe deze in de dans op

het videofragment tot uitdrukking komt.

De maatschappelijke achtergrond zijn rivaliserende groepen / agressie in getto’s (1 p.)

▬ In de hiphop cultuur is dat gesublimeerd in spelvorm, te zien aan (één van de volgende): (1 p.)

• Er is onderlinge rivaliteit doordat de ene groep de andere uitdaagt / wil aftroeven met

ingewikkelde/virtuoze bewegingen / De dans is een soort gesublimeerde vorm van vechten.

• De dansers gebruiken bewegingen die typisch op straat gebruikt worden / die verwijzen

naar straatcultuur. 

De maatschappelijke achtergrond van hiphop/rap-cultuur manifesteert zich duidelijk in de

muziek en de dans.

Geef aan welke maatschappelijke achtergrond dat is en leg uit hoe deze in de dans op

het videofragment tot uitdrukking komt.

Antwoord

De maatschappelijke achtergrond zijn rivaliserende groepen / agressie in getto’s (1 p.)

▬ In de hiphop cultuur is dat gesublimeerd in spelvorm, te zien aan (één van de volgende): (1 p.)

• Er is onderlinge rivaliteit doordat de ene groep de andere uitdaagt / wil aftroeven met

ingewikkelde/virtuoze bewegingen / De dans is een soort gesublimeerde vorm van vechten.

• De dansers gebruiken bewegingen die typisch op straat gebruikt worden / die verwijzen

naar straatcultuur. 

Hippies

Punk

Rock&Roll

Disco

Dance & House

Vragen?
Heb je het idee dat je nu meer weet van jongerencultuur en subculturen (binnen de massacultuur)?

Evaluatie: Hebben we de doelen bereikt?

1. Na deze les ken je de belangrijkste sub/jeugdculturen

Noem er 5

2. Na deze les kun je de relatie leggen met de kenmerken van de Massacultuur (waarom ontstaan ze in die context)

Noem 3 kenmerken van de Massacultuur die direct met (het ontstaan van) sub/jeugdculturen te maken hebben

Amerikaans vrijheidsideaal: jongeren zetten zich af tegen de gevestigde orde en tegen de generatie van hun ouders

verzet tegen oppervlakkige consumptiemij

dmv massamedia en -communicatie kon een subgroep vorm krijgen (muziek, film, dans, mode)

Volgende week: LEZEN!

Als je dit nog niet gedaan had: 

Lees voor volgende week Hoofdstuk 9 Massacultuur, in de Bespiegeling,  helemaal uit!