Literaire bouwstenen

Literaire bouwstenen

Literaire bouwstenen

• Tijd (Wanneer?) en ruimte (Waar?)
• Personages:
  - hoofdpersonage: belangrijkste personage, het verhaal draait rond hem/haar
  - tegenspeler: heeft een grote impact op het hoofdpersonage en 'zet het verhaal in gang' door een probleem of conflict
  - nevenpersonages: minder belangrijk, bijrollen; ze helpen het hoofdpersonage of werken hem/haar tegen

 

TIJD

-     historische tijd: wanneer speelt het verhaal zich af?

 -    verteltempo: wat is de verhouding tussen verteltijd en de               vertelde tijd 

-    chronologie: in welke tijdsvolgorde spelen de gebeurtenissen zich af?               

-    verhaalbegin en - einde:  waar in de vertelde tijd begint en eindigt het verhaal?

Titel

Een titel geeft informatie over het verhaal. Het houdt verband met de gebeurtenissen, de hoofdpersoon, het thema en/of het motief.

Motief

 Dit is een herhaaldelijk terugkerend iets in een boek of verhaal. Het kan een lied, een emotie of een kleur zijn, maar ook een concrete gebeurtenis, zoals een sterfgeval, vluchten of onbereikbare liefde. 

Motieven zorgen ervoor dat een verhaal een eenheid wordt.

Vaak zijn er meerdere motieven in een boek of verhaal aan te wijzen.

Ik-perspectief

• Je ziet alles door de ogen van de verteller;
• Geschreven in de ik-vorm;
• Leert de ik-persoon heel goed kennen;
• Komt niet te weten wat andere personages voelen of denken.

Ik-perspectief

Een ijskoude rilling was langs mijn ruggengraat omhoog gekropen. Op de gastenlijst komen voor het Feest is moeilijker dan geblinddoekt je rijexamen halen. Het verhaal gaat dat ze je van tevoren screenen, al heeft niemand een idee wie die ‘ze’ zijn en hoe dat screenen in zijn werk gaat. Hadden ze me de afgelopen weken in de gaten gehouden? Was ik al die tijd zonder dat ik het doorhad bekeken en afgeluisterd?
                                                (Uit: Zes seconden – Daniëlle Bakhuis)

Personaal perspectief

• Je ziet alles door de ogen van één persoon;
• Geschreven in de hij- of zij-vorm;
• Leert de hoofdpersoon goed kennen.

Personaal perspectief

Gieles probeerde zich een schuddende aarde voor te stellen. Een schuddend dak was hem niet vreemd. Als ‘s nachts zware vrachtkisten opstegen, bonkte het dak als een oude centrifuge. Gieles zapte weg van de aardbeving naar Animal Planet. Een vlooiende bonobo en haar jong zaten onder een boom. Zijn vriend Toon vertoonde overeenkomsten met apen.
                                           (Uit: Glijvlucht – Anne-Gine Goemans)

Alwetend perspectief

• De verteller is iemand die alles weet van alle personages;
• Geschreven in de hij- en zij-vorm;
• Komt te weten wat alle personages zien, horen, voelen en denken;

• Verteller weet wat er is gebeurd en wat nog gaat gebeuren.

Alwetend perspectief

Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad, op de eerste verdieping van het huis Schilderskade 66, de held van deze geschiedenis, Frits van Egters, ontwaakte.
                                                                (Uit: De avonden – Gerard Reve)

Welke is onjuist?
Een personaal perspectief

1. is onbetrouwbaar
2. heeft een verteller die afwezig is in het verhaal
3. vertelt vanuit hij/zij
4. staat in de ik-vorm

Tijd in literatuur

Verteltijd/vertelde tijd 

15 minuten om een hoofdstuk te lezen. 

Het boek heeft 236 pagina's. 

Het verhaal bestrijkt een periode van 10 jaar. 

Historische tijd

De tijd wanneer het verhaal zich afspeelt. 

De middeleeuwen 

De Tweede Wereldoorlog 

2020 

De toekomst 

Thema en motief

• Thema is iets anders dan genre!
• Thema: diepere bedoeling van een tekst
• Motieven: verhaalelementen die steeds terugkeren
  

Ruimte

• Waar speelt het verhaal zich allemaal af?
• Sfeer oproepen
• Thema ondersteunen
• Opbouw van het verhaal

Onderbrekingen in de chronologie 

Flash forward: episode in het verhaal in de toekomst 

Flash Back : episode in het verhaal in het verleden 

Vooruitverwijzing: korte verwijzing naar wat komt in het verhaal 

Terugverwijzing: korte verwijzing naar wat in het verleden zich heeft afgespeeld. 

Chronologie 

Chronologie = in de normale tijdsvolgorde, van vroeger tot nu tot later. 

Onchronologisch = 

niet in de normale tijdsvolgorde, met tijdsprongen 

Chronologie 

Chronologie = in de normale tijdsvolgorde, van vroeger tot nu tot later. 

Onchronologisch = 

niet in de normale tijdsvolgorde, met tijdsprongen 

Alwetend perspectief

• De verteller is iemand die alles weet van alle personages;
• Geschreven in de hij- en zij-vorm;
• Komt te weten wat alle personages zien, horen, voelen en denken;

• Verteller weet wat er is gebeurd en wat nog gaat gebeuren.

Alwetend perspectief

Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad, op de eerste verdieping van het huis Schilderskade 66, de held van deze geschiedenis, Frits van Egters, ontwaakte.
                                                                (Uit: De avonden – Gerard Reve)

Personaal perspectief

Gieles probeerde zich een schuddende aarde voor te stellen. Een schuddend dak was hem niet vreemd. Als ‘s nachts zware vrachtkisten opstegen, bonkte het dak als een oude centrifuge. Gieles zapte weg van de aardbeving naar Animal Planet. Een vlooiende bonobo en haar jong zaten onder een boom. Zijn vriend Toon vertoonde overeenkomsten met apen.
                                           (Uit: Glijvlucht – Anne-Gine Goemans)

Personaal perspectief

• Je ziet alles door de ogen van één persoon;
• Geschreven in de hij- of zij-vorm;
• Leert de hoofdpersoon goed kennen.

Genre

Een genre is een verhaalsoort.

Detective : oplossen van misdaad

Griezelverhaal : enge dingen en vreemde wezens

Psychologisch thriller : nadruk op personages, we volgen hun gedachten en gevoel

Science fiction : vaak in toekomst /ruimte

Opbouwschema fictie

Beginsituatie

Ontstaan van het probleem

Steeds meer moeilijkheden

Dieptepunt

Langzame verbetering

Slot

PERSONAGES

1. Hoofdpersonen
2. Bijpersonen  (helper - tegenstander)
3. figuranten

Eigenschappen van personages

Personages hebben eigenschappen, net als echte mensen. Aan de hand van deze eigenschappen kun je het karakter van personages beschrijven.

Voorbeelden van eigenschappen:
Betrouwbaar, verlegen, meeloper, driftig, zenuwachtig, spontaan, lui, slim, brutaal, arrogant, kalm, heldhaftig, lief etc.

Wat hoort allemaal bij 'tijd' (1)

1. de tijd waarin het verhaal zich afspeelt, bijv. de middeleeuwen
2. vertelde tijd: hoeveel tijd er in het verhaal voorbijgaat, bijv. een paar dagen, een jaar, één dag
3. Verteltijd: het aantal blz. dat de schrijver nodig heeft om het verhaal te vertellen

Wat hoort allemaal bij 'tijd' (2)

1. Chronologisch: de gebeurtenissen worden verteld in de volgorde waarin ze gebeurd zijn
2. Terugverwijzing: een personage denkt aan of zegt iets over wat vroeger/eerder gebeurde. Vaak in een paar woorden/zinnen.
3. Vooruitwijzing: er wordt iets gezegd over wat later zal gebeuren of wat personage hoopt of waar hij bang voor is

Wat hoort allemaal bij tijd (3)

1. Flashback: het hele verhaal gaat zelf terug in de tijd. Dit wordt uitgebreider beschreven. De volgorde van de gebeurtenissen wordt echt onderbroken.
2. Flashforward: hetzelfde, maar dan vooruit in de tijd
3. Bij Flashbacks en flashformwards is een verhaal niet-chronologisch.

FUNCTIE: spanning / meer info over het personage

Thema en moraal

• Thema: in een paar zeggen waar het verhaal over gaat, bijv. eenzaamheid, door het vuur gaan voor je vrienden
• Moraal: een wijze les, bijv. oordeel niet te snel over iemand