4.2 Staten ontstaan

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

4.2 Staten ontstaan

steden en staten

1000 - 1500 

Lesdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de staatsvorming van Frankrijk ontstond en welke rol steden hierbij speelden.
• Je begrijpt waarom de groei van steden gevolgen had voor de verhoudingen tussen koningen, edelen en burgers.
• Je kunt beschrijven hoe door de opkomst van staten de macht van de adel en het belang van het feodalisme afnam.
• Je kunt uitleggen waarom standen en steden streefden naar particularisme en waarom de koning streefde naar centralisatie.
• Je kunt uitleggen waarom de staatsvorming van Bourgondië mislukte.

Staatvorming van Frankrijk 

Staatsvorming

• Filips II was aan het einde van 12e eeuw  druk bezig met de staatsvorming van Frankrijk. Als een leenman overleed, dan leende hij het land niet meer uit. Hierdoor kreeg hij meer inkomsten
• Filips II kreeg bij zijn huwelijk Zuid- Vlaanderen als bruidsschat. In Noord- Vlaanderen maakte hij een familielid tot graaf. 
• Filips II versterkte de band met de rijke Vlaamse steden door ze stadsrechten te geven. In ruil daarvoor kreeg hij meer belastingen en trouwe volgelingen met de steden die hij stadsrechten had gegeven.

het streven van een vorst naar een aaneengesloten grondgebied met een goed functionerend bestuur

Huwelijkspolitiek - vaak worden familieleden uitgehuwelijkt om de macht van de familie te behouden of liever nog te vergroten. 

Oorkonde met de stadsrechten van Utrecht uit 1122. Met stadsrechten kregen steden meer zelfstandigheid; ze mochten zelf hun stad besturen, zelf rechtspreken in hun stad, zelf tol heffen. Maar voor deze rechten moest wel extra belasting worden betaald.

De Honderdjarige Oorlog

• In de 13e eeuw probeerden koningen om de macht van de edelen te verkleinen.
• Edelen begonnen oorlogen om te voorkomen dat de koning meer macht kreeg
• Engeland was de vijand van Frankrijk, de Engelse koning bezat grote gebieden in Frankrijk. Toen de Franse koning kinderloos stierf, brak er een strijd uit om de macht;  Engelse koning vond dat hij recht had op de Franse troon. 
• Gevolg:  100-jarige Oorlog (1337-1453)

De Honderdjarige Oorlog

• De Franse bevolking heeft het zwaar en de Franse koning verliest veel macht
• Maar Jeanne d'Arc zorgde voor een verandering. Zij hoorde stemmen van God en krijgt een rol in de legerleiding. 
• Olv Jeanne d'Arc wonnen de Fransen weer veldslagen

0

Een nieuw Frankrijk

• De oorlog kostte een vermogen, hierdoor moest de Franse koning een nieuw belastingstelsel opzetten.
• Het belastingstelsel werd bedacht door ambtenaren
• Ambtenaren (burgers met een opleiding) bedenken belastingen en wetten die gelden voor heel Frankrijk 
• Centralisatie: vorsten willen hun land regeren vanuit een centraal punt
• Uniformering: vorsten willen dat in het gehele land dezelfde wetten en regels gelden

Bourgondië

1363: Jan de Goede (Franse koning) gaf Bourgondië aan zoon (4e) Filips de Stoute (= dapper).

Hij werd een vazal van de Franse koning.

De hertogen van Bourgondië kregen meer gebied in handen. Zij wilden een eigen staat stichten los van Frankrijk.

Jan II de Goede

Hij was de zoon van Filips VI van Valois en Johanna van Bourgondië.

Koning van Frankrijk  1350-1364.

Jan II stond onder zijn tijdgenoten in aanzien, omdat hij zich uitermate met de erecode van de ridderlijkheid vereenzelvigde. Tegelijkertijd was hij een volkomen onbekwaam legeraanvoerder, bestuurder en politicus. Zijn regering is dan ook rampzalig verlopen[1].

Bourgondië

Steden, graven & hertogen streefden naar zelfstandigheid.

Koningen wilde dit inperken. Hoe?:

1. Uniformeren van wetgeving

2. Centraliseren van bestuur

Bij hertogdom Bourgondië (Frankrijk) lukte dit niet.

Filips de Stoute

 Vazal van de Franse koning, kreeg Bourgondië in leen.

Gewesten van de Nederlanden in handen, door:

1. Huwelijken

2. Erfenissen

3. Oorlog

Filips de Stoute

Filips II de Stoute (1342 -1404) was hertog van Bourgondië, stamvader van de Bourgondische hertogelijke dynastie. Zijn bijnaam "de Stoute" moet begrepen worden als stoutmoedig, dapper, en slaat dus niet op ondeugendheid. Hij was de vierde zoon van Jan II van Frankrijk (1319-1364), koning van Frankrijk en Bonne van Luxemburg (1315-1349), dochter van de graaf van Luxemburg.

Reeds als kind onderscheidde Filips zich door zijn heldhaftig karakter. Zijn bijnaam dankte hij aan zijn moedig optreden tijdens de Frans (huis Valois) Engelse (huis Plantagenet) Honderdjarige Oorlog over de troon van Frankrijk. Tijdens de Slag bij Poitiers in 1356 stond hij als 14-jarige knaap aan de zijde van zijn vader en wist hem door zijn alertheid en raadgevingen zelfs het leven te redden. Niettemin moest het Franse leger het onderspit delven en werd Filips samen met zijn vader krijgsgevangen gemaakt door de Engelsen.[1] Toen hij hoorde hoe een Engelse edelman zich laatdunkend uitliet over de koning van Frankrijk, verkocht hij deze spontaan een slag in het gezicht. Vader en zoon verbleven verder als gevangenen van koning Eduard III te Londen, totdat in 1360 het Verdrag van Brétigny werd ondertekend.

Als jongste zoon van Jan II van Frankrijk kwam Filips niet in aanmerking voor de troonopvolging in Frankrijk. Toch kreeg hij in 1363, als bedanking voor Filips steun in de Slag bij Poitiers, van zijn vader het hertogdom Bourgondië (met hoofdstad Dijon). Die gift was nogal uitzonderlijk, omdat ze geen apanage was, en dus niet terugkwam bij een gebrek aan mannelijke erfgenamen. Het was in volle eigendom geschonken aan zijn jongste zoon, die daarmee dus zijn eigen dynastie begon. Jaren later, in 1477 na het overlijden van Karel de Stoute bij de Slag bij Nancy, probeerde Lodewijk XI Bourgondië weer toe te voegen aan het Franse koninkrijk onder de claim dat het wel een 'apanage' was geweest, en het hertogdom dus terug kwam aan de Franse koning. Dit aangezien Maria van Bourgondië als vrouw was uitgesloten als erfgenaam.

Vanaf zijn aanstelling te Dijon koesterde Filips ambitieuze plannen om zijn gebied uit te breiden.

Het Bourgondische hof

Franse hof evenaren > veel geld aan uitgeven.

1. Boeken

2. Kunst

3. Uitbreiding kastelen + mooier maken

Kunstenaars naar het hof.

'

Gevolg: Het hof werd het culturele centrum van de Lage Landen.

Het Bourgondische hof

In welvarende steden waren al veel kunstenaars: Opdrachten voor kerken en rijke burgers.

Schilderkunst hoog: Vlaamse primitieven verenigden gotiek en de Renaissance.

Meer oog voor menselijke gevoelens & verhoudingen vh lichaam

Filips de Goede

Hertog Bourgondië van 1419 - 1467

Landsheer van:

• Het graafschap Vlaanderen
• Het hertogdom Brabant
• Het graafschap Namen
•  Het hertogdom Limburg 

Belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de Nederlanden. 

 Hij is de stichter van de Orde van het Gulden Vlies = ridderorde.

Filips de Goede

Uniformeerde de rechtspraak en de wetgeving + centraliseerde het bestuur:

1. Centrale rekenkamer Brussel
   
2. Grote Raad van Mechelen (= hoogste rechtsorgaan van de Bourgondisch Nederlanden.

1464: Staten-Generaal voor alle Bourg. gewesten. 

1. Afgevaardigden van de gewestelijke staten
2. Hertog hoefde niet apart te onderhandelen  over beden
3. Belastingen + bestuurlijke & juridische bepalingen golden voor grotere gebieden.

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Parlement van Mechelen - bedenkt wetten  voor heel Bourgondië en doet  aan rechtspraak, ingesteld door Karel de Stoute
• Parlement houdt geen rekening met privileges van steden en gewesten 
• Gevolg: veel verzet tegen uniformering, de hoge belastingen en vele oorlogen.
• Particularisme versus centralisatie en uniformering.
• Na de dood van Karel de Stoute ontstonden er in veel steden en gewesten een opstand. 

Karel de Stoute

Karel gesneuveld....

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Karels opvolgster, Maria van Bourgondië, maakt een deel van de  centralisatiemaatregelen ongedaan om te rust te herstellen
• Maria van Bourgondië trouwde met Maximiliaan van Oostenrijk. Bourgondië wordt deel van het Habsburgse rijk
• De staatsvorming van Bourgondië was mislukt.

Maria van Bourgondië

Maximiliaan van Oostenrijk