4.2 steden en staten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

zie bron 11: waarom verleent de Graaf dit stadsprivilege?

Wat kregen de Gentenaren er voor terug?

Waarom werd dit systeem beeindigd?
Wat gebeurt er als een heer dit met meerdere steden doet?

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

Politiek:

1. Opkomst van staten zoals Engeland en Frankrijk
2. Conflicten tussen koningen, adel en de kerk
3. Kruistochten

Economisch:

1. Geldeconomie
2. Handelseconomie: de Hanze 
3. Opkomst van steden

Cultur.eel:

1. Kruistochten
2. Uitwisseling van kennis en uitvindingen en producten tussen Europa en het Midden-Oosten
3. Gespanning verhoudingen West-Oost
4. Renaissance 

Willem van Normandië en de slag bij Hastings

• 1066 sterft Engelse koning Edward zonder ergenaam.
  
• Engelse koning was een leenman van de Franse koning.
  
• Hoogste graaf Harold eist de troon, maar hertog Willem van Normandië is neef van de Engelse koning  en Harold had de eed van trouw gezworen aan Willem.
  
• Willem van Normanidië valt Engeland binnen en verslaat Harold bij de Slag bij Hastings
  
  Gevolgen: 
  
• Willem van Normandië wordt Willem de Veroveraar, koning van Engeland
• Normandische adel en geestelijken werden beloond met stukken land, zij werden leenmannen van de Engelse koning.

Centralisatie

• Centralisatie: het streven van een koning om vanuit een hoofdstad het grondgebied centraal te regeren. 
  
  
• Overal dezelfde wetten, rechtspraak en belastingen, tegenovergesteld aan het feodalisme.
  -> van belastinggeld worden huurlegers en ambtenaren betaald. 
  
  
• Weerstand bij Engelse adel en geestelijken, hun macht nam af.

De 100-jarige oorlog

• 1337 - 1453  100-jarige oorlog
• De Engelse koning Edward III had het Franse Aquitanië in leen,  maar de Franse koning veroverde het gebied terug
• Engelse koning was ook bang voor het verliezen van de handel met Aquitanië en Vlaanderen
• Engelse koning vond dat hij recht had op de Franse troon 
  1337: Begin van de 100-jarige oorlog
  
  
• Engelsen aan de winnende hand door:
  -> Boogschutters: pijlen konden langere afstanden afleggen
  -> Uitputting van Franse legers
  -> Bondgenootschappen met machtige hertogen

Jeanne d'Arc

• Als  14-jarige hoort zij stemmen,  met 16 jaar geven stemmen haar religieuze opdrachten.
  
• Opdracht om naar de Franse koning te gaan en Frankrijk te redden. Koning stemt toe.
• Onder leiding van Jeanne d'Arc verovert het Franse leger Orléans, Fransen krijgen zelfvertrouwen.
• Op 19-jarige leeftijd veroordeeld tot brandstapel door Engelsen. 
  
  1453 wonnen Fransen de laatste grote veldslag. Einde 100-jarige oorlog

Gevolgen 100-jarige oorlog: Engeland 

• Engelse koning raakt zijn gebied in Frankrijk kwijt 
  
• Gevoelens van eenheid 

• Verzwakte economie 
• Adel krijgt meer invloed 
  
• Het Engelse parlement werd steeds belangrijker

Gevolgen 100-jarige oorlog: Frankrijk

• Franse koning vergrootte zijn grondgebied en zijn macht
  
• Gevolens van eenheid
  
• Verzwakte economie
• Koning start met centralisatie in Frankrijk
  -> permanent leger
  -> permanente belastingen

Waarom werd er bij Hastings gevochten?

1. Hij was de hoogste graaf van Engeland en had daarom recht op de troon.
2. Willem werd door de Franse koning naar Engeland gestuurd om Harold te verslaan zodat de Franse koning ook koning van Engeland werd.
3. Willem was een neef van de Engelse koning en Harold had de eed van trouw gezworen dus had Willem het meeste recht op de troon.
4. De 100-jarige oorlog werd bij Hastings uitgevochten.

Hoe probeerden koningen hun rijk te centraliseren?

1. Door al hun leenmannen gevangen te laten nemen.
2. Door overal dezelfde rechtspraak, wetten en belastingen toe te passen.
3. Door strijders en geestelijk adellijke titels te geven.
4. Door de regering van het land aan anderen toe te vertrouwen.

Wat is GEEN oorzaak voor 100-jarige oorlog

1. De Engelsen raakten een deel van het gebied in Aquitanië kwijt.
2. De Engelsen waren bang dat zij de handel met Vlaanderen en Aquitanië zouden verliezen.
3. De Engelse koning vond dat hij recht had op de Franse troon.
4. Normandische strijders en geestelijken kregen Engelse grond als beloning.

Waar ligt Bourgondie?

1. Duitsland
2. Frankrijk
3. Amerika
4. Nederland

Bourgondië

1363: Jan de Goede (Franse koning) gaf Bourgondië aan zoon (4e) Filips de Stoute (= dapper).

Hij werd een vazal van de Franse koning.

De hertogen van Bourgondië kregen meer gebied in handen. Zij wilden een eigen staat stichten los van Frankrijk.

Jan II de Goede

Hij was de zoon van Filips VI van Valois en Johanna van Bourgondië.

Koning van Frankrijk  1350-1364.

Jan II stond onder zijn tijdgenoten in aanzien, omdat hij zich uitermate met de erecode van de ridderlijkheid vereenzelvigde. Tegelijkertijd was hij een volkomen onbekwaam legeraanvoerder, bestuurder en politicus. Zijn regering is dan ook rampzalig verlopen[1].

Bourgondië

Steden, graven & hertogen streefden naar zelfstandigheid.

Koningen wilde dit inperken. Hoe?:

1. Uniformeren van wetgeving

2. Centraliseren van bestuur

Bij hertogdom Bourgondië (Frankrijk) lukte dit niet.

Filips de Stoute

 Vazal van de Franse koning, kreeg Bourgondië in leen.

Gewesten van de Nederlanden in handen, door:

1. Huwelijken

2. Erfenissen

3. Oorlog

Filips de Stoute

Filips II de Stoute (1342 -1404) was hertog van Bourgondië, stamvader van de Bourgondische hertogelijke dynastie. Zijn bijnaam "de Stoute" moet begrepen worden als stoutmoedig, dapper, en slaat dus niet op ondeugendheid. Hij was de vierde zoon van Jan II van Frankrijk (1319-1364), koning van Frankrijk en Bonne van Luxemburg (1315-1349), dochter van de graaf van Luxemburg.

Reeds als kind onderscheidde Filips zich door zijn heldhaftig karakter. Zijn bijnaam dankte hij aan zijn moedig optreden tijdens de Frans (huis Valois) Engelse (huis Plantagenet) Honderdjarige Oorlog over de troon van Frankrijk. Tijdens de Slag bij Poitiers in 1356 stond hij als 14-jarige knaap aan de zijde van zijn vader en wist hem door zijn alertheid en raadgevingen zelfs het leven te redden. Niettemin moest het Franse leger het onderspit delven en werd Filips samen met zijn vader krijgsgevangen gemaakt door de Engelsen.[1] Toen hij hoorde hoe een Engelse edelman zich laatdunkend uitliet over de koning van Frankrijk, verkocht hij deze spontaan een slag in het gezicht. Vader en zoon verbleven verder als gevangenen van koning Eduard III te Londen, totdat in 1360 het Verdrag van Brétigny werd ondertekend.

Als jongste zoon van Jan II van Frankrijk kwam Filips niet in aanmerking voor de troonopvolging in Frankrijk. Toch kreeg hij in 1363, als bedanking voor Filips steun in de Slag bij Poitiers, van zijn vader het hertogdom Bourgondië (met hoofdstad Dijon). Die gift was nogal uitzonderlijk, omdat ze geen apanage was, en dus niet terugkwam bij een gebrek aan mannelijke erfgenamen. Het was in volle eigendom geschonken aan zijn jongste zoon, die daarmee dus zijn eigen dynastie begon. Jaren later, in 1477 na het overlijden van Karel de Stoute bij de Slag bij Nancy, probeerde Lodewijk XI Bourgondië weer toe te voegen aan het Franse koninkrijk onder de claim dat het wel een 'apanage' was geweest, en het hertogdom dus terug kwam aan de Franse koning. Dit aangezien Maria van Bourgondië als vrouw was uitgesloten als erfgenaam.

Vanaf zijn aanstelling te Dijon koesterde Filips ambitieuze plannen om zijn gebied uit te breiden.

Het Bourgondische hof

Franse hof evenaren > veel geld aan uitgeven.

1. Boeken

2. Kunst

3. Uitbreiding kastelen + mooier maken

Kunstenaars naar het hof.

'

Gevolg: Het hof werd het culturele centrum van de Lage Landen.

Het Bourgondische hof

In welvarende steden waren al veel kunstenaars: Opdrachten voor kerken en rijke burgers.

Schilderkunst hoog: Vlaamse primitieven verenigden gotiek en de Renaissance.

Meer oog voor menselijke gevoelens & verhoudingen vh lichaam

Utrecht en Bourgondië

15e eeuw: Sticht verdeeld:

Adellijke  & patricische families streden om de macht

Filips de Goede (Bourgondische hertog) maakt hier gebruik van:

1455: Buitenechtelijke zoon David met geweld tot bisschop laten verkiezen.

David werd niet populair

Filips de Goede

Hertog Bourgondië van 1419 - 1467

Landsheer van:

• Het graafschap Vlaanderen
• Het hertogdom Brabant
• Het graafschap Namen
•  Het hertogdom Limburg 

Belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de Nederlanden. 

 Hij is de stichter van de Orde van het Gulden Vlies = ridderorde.

Filips de Goede

Uniformeerde de rechtspraak en de wetgeving + centraliseerde het bestuur:

1. Centrale rekenkamer Brussel
   
2. Grote Raad van Mechelen (= hoogste rechtsorgaan van de Bourgondisch Nederlanden.

1464: Staten-Generaal voor alle Bourg. gewesten. 

1. Afgevaardigden van de gewestelijke staten
2. Hertog hoefde niet apart te onderhandelen  over beden
3. Belastingen + bestuurlijke & juridische bepalingen golden voor grotere gebieden.

In de late middeleeuwen was Nederland

1. Eigendom van de Franse koning
2. Een zelfstandig koninkrijk
3. Een zelfstandige republiek
4. Eigendom van de hertog van Bourgondie

In de Staten - Generaal ...

1. Overlegde Filips de Goede met vertegenwoordigers van de gewesten over belastingen.
2. Regelde Filips de Goede de rechtspraak voor alle Nederlanden.
3. Benoemde Filips de Goede hoge geestelijken tot bisschop.
4. Gaf Filips de Goede stadsrechten aan handelsplaatsen.

De centralisatiepolitiek van Filips de Goede...

1. ...verkleinde de macht van de adel
2. ...vergrootte de macht van de adel
3. beide antwoorden zijn fout
4. beide antwoorden zijn goed

Filips de Goede past goed bij het KA staatsvorming en centralisatie. Op welke manier trachtte hij tot centralisatie te komen? Welke uitspraak is onjuist?

1. gewesten behielden veel autonomie
2. oprichting staten-generaal
3. aanstellen van ambtenaren
4. afschaffen feodalisme

Waarom voerde Filips de Goede een centralisatiepolitiek?

De studenten weten het antwoord in principe niet. Dit is een vraag waarbij ze zelf mogelijke antwoorden moeten bedenken.

Noem een voorbeeld van staatsvorming door Filips de Goede.

Staatsvorming

• Filips II werkte intensief aan de staatsvorming van Frankrijk. Als een leenman overleed, dan leende hij het land niet meer uit. Hierdoor namen zijn inkomsten toe
• Filips II kreeg bij zijn huwelijk Zuid- Vlaanderen als bruidsschat. In Noord- Vlaanderen maakte hij een familielid tot graaf.
• Filips II versterkte de band met de rijke Vlaamse steden door ze stadsrechten te geven. In ruil daarvoor kreeg hij meer belastingen en trouwe volgelingen met de steden die hij stadsrechten had gegeven.

De Honderdjarige Oorlog

• In de 13e eeuw probeerden koningen om de macht van de edelen te verkleinen.
• Edelen begonnen oorlogen om de plannen van de koningen te voorkomen.
• De grootste tegenstander van Frankrijk was Engeland, de Engelse koning bezat grote gebieden in Frankrijk. Toen de Franse koning kinderloos stierf brak er een strijd uit om de macht. Ook de Engelse koning vond dat hij aanspraak maakte op de Franse troon. Het gevolg van deze strijd was de Honderdjarige Oorlog (1337-1453)

De Honderdjarige Oorlog

• De bevolking leed zwaar onder het oorlogsgeweld en ook in militair opzicht verliep de oorlog voor de Fransen niet zo voorspoedig.
• Rond 1400 bestuurde de Franse koning alleen nog het zuid-oosten van Frankrijk.
• Zijn machtigste bondgenoot (hertog van Bourgondië) was bondgenooot geworden  van de Engelse koning.
• Jeanne d'Arc zorgde voor een ommekeer. Zij hoorde stemmen van God en adviseerde de Franse koning tot een agressievere oorlogstactiek.
• De meest rampzalige fase van de oorlog was hiermee voorbij.

Een nieuw Frankrijk

• De oorlog kostte een vermogen, hierdoor moest de Franse koning een nieuw belastingstelsel opzetten. Met dat geld kon hij dan weer de legers betalen en moderniseren.
• Het belastingstelsel werd bedacht door ambtenaren, en de koning stelde steeds meer opgeleide ambtenaren aan die wetten bedachten die voor heel Frankrijk golden. 
• Door deze centralisatie en uniformering beperkte de koning de macht van de edelen. Ook na de oorlog veranderde de koning hierin niks, immers hij had nu zelf meer macht naar zich toegetrokken.

Hertogdom Bourgondië

• De hertog van Bourgondië stond tijdens de Honderdjarige Oorlog aan de kant van de Engelse koning. De reden daarvoor was dat de hertog van Bourgondië een eigen staat wilde stichten aan de grens met Frankrijk.
• Door slimme huwelijken te sluiten en oorlogen te voeren was het grondgebied van Bourgondië al enorm uitgebreid.
• Deze veroveringsdrift van Bourgondië lokte steeds meer verzet uit, niet alleen van buurlanden maar ook van de Bourgondische gewesten zelf.
• Steeds minder edelen wilden hun leven riskeren voor oorlogen waar ze zelf weinig voordeel bij konden halen.

Hertogdom van Bourgondië

• De hertog van Bourgondië werd gedwongen om huurlegers samen te stellen.
• Voordeel was dat hij nu oorlog kon voeren zonder dat zijn edelen meewerkten aan de oorlog.
• Nadeel was dat de bevolking nu te maken kreeg met hogere belastingen en daarnaast zette de hertog steden onder druk om hem geld uit te lenen.
• Hierdoor ontstond er in de steden en in de gewesten verzet tegen de politiek van de Bourgondische hertog.

Filips de Goede

Na de nederlaag bij de slag van Gavere in 1453 moesten de Gentenaars Filips de Goede om vergiffenis smeken, in hun hemd, op hun knieën en in het Frans

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Karel de Stoute stelde een centrale raad in: het Parlement van Mechelen. Deze raad maakte wetten  voor heel Bourgondiëen deed aan rechtspraak.
• Hiermee werden de privileges van steden en gewesten genegeerd.
• Het verzet tegen deze uniformering, de hoge belastingen en vele oorlogen groeide. Dit verzet, het particularisme stond lijnrecht tegen de politiek van centralisatie en uniformering.
• Na de dood van Karel de Stoute ontstonden er in veel steden en gewesten een opstand. 

Karel de Stoute

Karel gesneuveld....

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Zijn opvolgster, Maria van Bourgondië, moest een aantal centralisatiemaatregelen terugdraaien om de opstanden tot bedaren te brengen. Dit was de enige mogelijkheid om de gebieden te behouden.
• Maria van Bourgondië trouwde met Maximiliaan van Oostenrijk. Hierdoor kwam een groot gedeelte van Bourgondië in handen van de Habsburgers. De Oostenrijkse keizerfamilie.
• De staatsvorming van Bourgondië was mislukt.

Maria van Bourgondië

Maximiliaan van Oostenrijk