HC Steden en burgers Lage landen H. 2-deel 1

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

HC Steden en burgers in de Lage Landen 
1050-1700

Paragraaf 2:

De opkomst van Vlaanderen en Brabant in de Late Middeleeuwen.

Kenmerkende Aspecten:

14: De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

17: Begin van staatsvorming en centralisatie.

Atrecht startpunt van de stedelijke dynamiek

Atrecht is een stad helemaal in het zuiden van de Lage Landen.

• Centrale plaats in de lakennijverheid >> vonden als eerste aansluiting met handelsplaatsen in Frankrijk en Italië.
  
• Door de lakenindustrie >> veel rijke kooplieden.
  Zij versterkten hun positie door zich te organiseren in kooplieden gilden + door leningen te verstrekken aan edellieden en stadsbesturen.
  
• Ca. 1300 Atrecht wordt overvleugeld door Hanze-stad Brugge (locatie!).
  

Vlaanderen & Brabant: economisch zwaartepunt ca. 1300

Gebieden van Vlaanderen en Brabant:

• Veel verstedelijking in vergelijking met andere gebieden
• Steden maakten deel uit van groot handelsnetwerk.
•  Eind 15e eeuw leefde 40% van de bevolking in steden
• Brugge wordt in 14e/15e eeuw nieuwe handelscentrum van de Lage Landen (i.p.v. Atrecht) >> zat in handelsnetwerk van verschillende steden
• wisselbrief en koopmansbeurs

Wisselbrief

De geldwisselaar schreef op een rekening in een boek hoeveel geld hij bewaarde en voor wie. De klanten kregen een ontvangstbewijs, een wisselbrief. Die wissel kon je dus later weer omwisselen tegen je geld. Maar al snel gingen de mensen elkaar met die briefjes/ontvangstbewijzen betalen. Het geld bleef op dezelfde plek (in de ‘cassa’), maar de eigenaar van het geld veranderde telkens. 

Hiermee kreeg de ontvanger van het papier het recht om geld op te nemen bij de ‘bank’ waar de koper zijn geld in bewaring, in deposito, had gegeven. Omdat de rekeninghouders nooit allemaal tegelijk hun tegoed opnamen, was de ‘bank’ in staat om een deel van die tegoeden uit te lenen aan anderen. Hij ging dus leningen verstrekken, krediet verlenen en zo ontstonden in Italië in de late Middeleeuwen de eerste banken.  

Een wisselbrief was uiterst nuttig als een handelaar iets had gekocht op een jaarmarkt maar nog niet (alles) had betaald, bijvoorbeeld omdat het lastig of gevaarlijk was om met grote zakkken muntgeld door Europa te reizen. Een Italiaanse of Vlaamse handelaar liet dan door een ander een schuldbetekenis op papier zetten, die op een bepaalde datum – bijvoorbeeld tijdens de volgende jaarmarkt werd terugbetaald via een bankier. Zo was de ontvanger ervan verzekerd dat hij het openstaande bedrag alsnog zou krijgen.

https://historiek.net/wisselbrief-wissel-briefgeld-bank/76041/

www.google.com

Vlaanderen & Brabant: economisch zwaartepunt ca. 1300

• Antwerpen wordt in de 16e eeuw het grootste handelscentrum van West-Europa (i.pv. Brugge) >> Brabant wordt hiermee middelpunt.

• Vlaanderen en Brabant waren verantwoordelijk voor 62% van de belastingen >> Holland 13% en Overijssel minder dan 1%!

Vlaanderen & Brabant: economisch zwaartepunt

Binnen het netwerk versterkte elke stad de eigen positie en het netwerk als geheel door:

• Innovatie op allerlei gebieden:
  >> uitvindingen zoals de Kogge
  >> verbetering infastructuur + opslag van producten
  >> arbeidsverdeling + specialisatie in nijverheid/landbouw.
  
• Innovatie wordt getriggerd door schaalvergroting in netwerk van de steden:
  >> bevolkingsgroei in steden: meer produceren.
  >> door toename handel: meer wegen en havens worden aangelegd + schepen vergroot.
  

Vlaanderen & Brabant: economisch zwaartepunt

In het stedelijk netwerk hadden Antwerpen, Brugge en Amsterdam elk hun eigen positie:

Brugge: via Noordzee aansluiting op Hanze en Spanje/Italië en combinatie wisselbrief en bank tot eerste koopmansbeurs

Antwerpen  goede verbinding met Europese achterland en toegankelijk voor de nieuwe grotere zeeschepen --> handel overzeese gebieden

Amsterdam: specialisatie in graanhandel met Oostzeegebied (opkomst loop 14e eeuw maar is nog klein)

Stedelijke burgerij neemt taken van geestelijkheid over

• De steden nemen sociale zorg over van de Kerk. 

      >> Hospitalen, leprozerieën en bedeling van armen (uitvoering door                     geestelijken)

      >> zorg voor bejaarden, weduwen en wezen (door gilden)
      >> bewaken geesteszieken (taak) stadbestuur

• De steden nemen onderwijs over van de Kerk.
  >> kloosterschool overgenomen door stadsbestuur 

    >> meer aandacht voor rekenen, warenkennis en handelstechnieken
    >> scholing was in het belang van de stad

     >> gericht op jongens 7-15 jaar
    >> maar ook voor vrouwen, kleuters en volwassenen toegankelijk
    >> analfabetisme onder mannen bijna geheel verdwenen

Stedelijke burgerij neemt taken van geestelijkheid over

• Stadsbesturen gaan het algemeen belang ('bonum commune') dienen.
  >> Monopolie op gebruik geweld + strenge straffen bij overtredingen
  >> Bouw openbare gebouwen zoals stadhuis of markthal + infrastructuur (bruggen, kranen) in handen van het stadsbestuur.
  >> "In het belang van de stad" mocht het bestuur tegen regels/tradities in gaan --> soms problemen (opstanden e.d.)
  

Stedelijke burgerij neemt taken van geestelijkheid over

•  Geestelijkheid gaat zich richten op individuele geloofsbeleving

        >> Moderne Devotie = religieuze beweging die zich richt op individuele              geloofsbeleving, geuit via arbeid en bezinning door het lezen van nieuwe  

        bijbelvertalingen en boeken met christelijke leefregels (in volkstaal!). 

Kerk wisselende reactie hierop: aanvaarding maar ook angst voor ketterij

• In de stad vestigen zich bedelorden en begijnhoven 

     >> Begijnhof: lekenvrouwen wonen in hofjes (verzameling kleine 

     woningen) samen onder toezicht van een priester. Vrijere regels dan in     

     klooster.

      >> bedelorde: religieuze orde die geen bezit wil, in armoede en leeft,    

     afhankelijk van bedelen of schenkingen (bijv. Augustijnen, Dominicanen)