De grondbeginselen

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Kenmerken van de rechtsstaat 

• Je kunt de kenmerken van een rechtsstaat benoemen.
• Je kunt uitleggen wat de trias politica inhoudt en wie welke macht heeft.
• Je kunt onderscheid maken tussen klassieke en sociale grondrechten.
• Je kunt uitleggen waarom grondrechten kunnen botsen.
• Je kent de inhoud van het legaliteitsbeginsel.

Rechtsstaat of niet? 

• Macht is verdeeld over verschillende groepen..
• Journalist wordt veroordeeld omdat hij kritisch heeft geschreven voer de regering... 
• Rechter kan niet ontslagen worden...
• Overheid voert nieuwe wetten in zodat ze iemand kunnen straffen voor iets wat hij eerder heeft gedaan.. 

Grondbeginselen (kenmerken)

• Trias politica -> onafhankelijke rechters 
• Grondrechten
• Legaliteitsbeginsel 

Trias politica 

Montesquieu
1689-1755

Scheiding der machten: 

Om misbruik te voorkomen

Checks and balances: evenwicht tussen de machten en elkaar controleren om scherp te houden

Trias Politica

Scheiding der drie machten:

1. Wetgevende macht

2. Uitvoerende macht

3. Rechterlijke macht

Trias politica

Wetgevende macht
-Parlement (1e en 2e kamer) + regering 

- Wetten maken

Uitvoerende macht

-Regering -> ambtenaren

(politie, militairen, openbaar ministerie etc.) 

- Wetten uitvoeren

Rechterlijke macht

- Onafhankelijke onpartijdige rechters

- Controleren of wetten worden nageleefd

Aan de slag! 

• Gebruik paragraaf 2.2 (Trias politica)
• Vul zelfstandig het machtenveld in, overleggen mag maar je vult je eigen formulier in!!

Grondrechten 

• Grondrechten/mensenrechten: basisrechten voor een menswaardig leven.
  
• 
  
• Onderscheid tussen klassieke en sociale grondrechten.
  

Klassieke grondrechten

• 18 klassieke grondrechten
• Deze MOET de overheid garanderen (door niet te interveniëren)
• Afdwingbaar bij de rechter

Sociale grondrechten

• 19 t/m 23 zijn sociaal
• De staat moet actief bezig zijn met welzijn en welvaart van burgers
• Niet afdwingbaar bij de rechter (want niet te garanderen).

Niet afdwingbaar bij de rechter 

Overheid moet zich actief inzetten

Overheid hoeft niet te garanderen

Afdwingbaar bij de rechter 

Overheid bemoeit zich er niet mee en 

Garandeert op die manier het grondrecht

Check

• Welke grondrecht komt terug in het nieuwsbericht?
• Gaat het hier om een klassiek of sociaal grondrecht?

Botsende grondrechten

Vooral bij de volgende grondrechten:

• Vrijheid van meningsuiting (7)
• Verbod op discriminatie (1)
• Vrijheid van godsdienst (6)

Opdracht: botsende grondrechten

Welke grondrechten botsen?

Welke vinden jullie hier het belangrijkst?

Binnen de scholengemeenschap Gomarus waren er speciale regels om om te gaan met homoseksuele leerlingen en docenten. Zo moesten de docenten de homoseksualiteit van leerlingen bij het bestuur melden en konden er consequenties volgen. De scholengemeenschap staat bekend om zijn reformatorische achtergrond waar de bijbel en het geloof centraal staan. 

Ten tijden van corona had de overheid het idee om mensen enkel toegang te geven tot horecazaken als mensen een vaccinatiebewijs konden laten zien. De overheid hoopte op deze manier het aantal besmettingen terug te dringen. 

Klassieke en sociale grondrechten

Schrijf bij elke afbeelding (1,2,3) op of het gaat om een klassiek of een sociaal grondrecht

1.

2.

3.

Legaliteitsbeginsel

Vrijheid mag alleen ingeperkt worden als de rechtmatigheid van die beperking is vastgelegd in wetten en regels die door het parlement zijn aangenomen. Ofwel:

1. Burgers en de overheid hebben zich aan vastgelegde wetten te houden
2. Hiervoor moeten de wetten aan bepaalde kwaliteiten voldoen

Hoe is dat geregeld?

Strafbaarheidsbeginsel: Artikel 1, lid 1 (WvS): iets is alleen strafbaar als dat in de wet staat 

Strafmaat: per delict is de 

maximale straf vastgelegd

Ne bis in idem-regel: je mag niet twee keer

vervolgd worden voor hetzelfde delict 

0

Wat vinden jullie?

Iemand van 14 moet minder streng gestraft worden dan een volwassene

De officier van justitie

• Je kunt uitleggen wat de rol van de officier van justitie is
• Je kunt benoemen welke opties de officier van justitie heeft om een zaak af te handelen, en beredeneren wanneer welke optie wordt gekozen
• Je kent de verschillende stappen in het strafproces

www.npostart.nl

Het strafproces 

Opsporing + aanhouding	Officier van justitie & politie
Vervolging	Officier van justitie
Berechting	Rechter
Hoger beroep/ cassatie	Gerechtshof/ de hoge raad
Uitvoering van de straf	Ministerie van rechtsbescherming

Vervolging? 

• Seponeren: afzien van verdere rechtsvervolging

Kleine delicten, te weinig bewijs, al genoeg gestraft

• Schikken: transactie of strafbeschikking

Lichte misdrijven, overtredingen / schuld staat vast!

• Vervolgen: zaak komt voor de rechter

Schikking geweigerd, zwaar misdrijf

Overtredingen

• Minder ernstige strafbare feiten
• Worden vaak met boete afgedaan

Vissen zonder pas, zwartrijden, wildplassen

Misdrijven

• Ernstige strafbare feiten
• Taakstraf of gevangenisstraf mogelijk (strafblad)
  

Mishandeling, drugshandel, diefstal, moord 

De rol van de officier van justitie

Lees in twee-tallen de zaken door

Schrijf de beslissing van de OvJ op en beredeneer waarom deze keuze wordt gemaakt

Dit bespreken we met 10 minuten klassikaal!

www.ad.nl

Welke 3 opties heeft de OVJ in het strafproces? Licht kort toe.

Rechtbanken 

Rechtbanken

politie meervoudig

Gerechtshoven

Hoge raad

Geheel nieuwe behandeling

Schending wetten/regels 

Hoger beroep

In cassatie

Wanneer ben je schuldig?

• Gaat het om een strafbaar feit?
• Is bewezen dat de verdachte het gedaan heeft?
• Is de verdachte strafbaar?
  

3x ja = schuldig

01:48

Wat is een strafuitsluitingsgrond?

Weet iemand al een voorbeeld te noemen van een strafuitsluitingsgrond? 

Strafuitsluitingsgronden

Rechtvaardigingsgronden

Het gepleegde feit is door bijzondere omstandigheden niet meer strafbaar. (noodweer, overmacht-noodtoestand, ambtelijk bevel)

Schulduitsluitingsgronden

Het feit is wel strafbaar, maar de dader heeft geen schuld. (psychische overmacht, noodweer-exces, ontoerekeningsvatbaarheid, afwezigheid van schuld) 

H4: De rechtszaak

Je kent de verschillende rechters die een uitspraak kunnen doen.

Je kent de verschillende stappen uit de rechtszaak en weet wie welke taak heeft. 

Rechtbanken 

Rechtbanken

politie meervoudig

Gerechtshoven

Hoge raad

Geheel nieuwe behandeling

Schending wetten/regels 

Hoger beroep

In cassatie

Wie is wie?

1. Verdachte
2. Rechter
3. Advocaat
4. Getuige(n)
5. Pers
6. Publiek
7. Officier van Justitie
8. Griffier

Wie zit waar? 

1. Rechter – 2. griffier – 3. verdachte – 4. advocaat – 5. officier van justitie- 6. slachtoffer – 7. getuige – 8. parketpolitie – 9. bode – 10. pers

7 stappen in een rechtszaak

1:  Opening                              

2: Tenlastelegging (aanklacht)    -ovj                          
3: Onderzoek         

4: Requisitoir       

5: Pleidooi              

6: Laatste woord verdachte    

7. Vonnis                       

tussen 9.11 en 13.48 doorspoelen

Aan de slag 

Vat samen, let daarbij op de leerdoelen uit de studiewijzer!