Thema 5 Erfelijkheid&evolutie Basistof 2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Thema 6 Erfelijkheid & Evolutie

Basisstof 1 Genotype en fenotype

Basisstof 2 Chromosomen

Basisstof 3 Genen en allelen

Basisstof 4 De evolutietheorie

Basisstof 5 Geschiedenis van het leven op aarde

Basisstof 6 DNA-technieken

Herhaling

In de vorige bassisstof heb je geleerd dat in elke lichaamscel chromosomen in de celkern zitten.

In elke cel zitten alle chromosomen die de informatie bevatten voor al je erfelijke eigenschappen (genotype). 

Chromosomen zijn lange draden die voor een groot deel uit DNA bestaan. 

Wanneer de eicel bevrucht is, zullen de cellen zich gaan delen in dochtercellen. De stukjes DNA die samen de informatie bevatten voor een eigenschap, vormen een gen. Een cel gebruikt alleen de genen die hij nodig heeft, de andere genen zijn niet actief.

Je fenotype zijn alle waarneembare eigenschappen, je genotype samen met invloeden uit het milieu = fenotype.

Basisstof 2

In deze basisstof ga je leren over chromosomen in je lichaamscellen en in geslachtscellen (eicellen en zaadcellen) en celdeling in je lichaamscellen. Bekijk de volgende video:

In het filmpje heb je het net
gezien: zijn de chromosomen
hier rechts van een jongen
of een meisje?

1. Jongen
2. Meisje

Jongen!

De chromosomen hiernaast zijn van een jongen. 

In je lichaamscellen zitten ook twee geslachtschromosomen: X en Y. 

Ben je een jongen, zoals hiernaast, dan heb je een X en een Y chromosoom. 

Een meisje heeft twee X chromosomen.

In eicellen zitten alleen X chromosomen (want die heeft de moeder) en in sommige zaadcellen zit een Y chromosoom en in andere zaadcellen een X chromosoom.

Belangrijke woorden

Chromosomen in paren

Geslachtschromosoom XX/XY

Varianten van een gen

Geslachtscellen

Meiose

Variatie in genotypen

Chromosomen

Chromosomen zijn dus lange dunne draden  en bestaan voor een groot deel uit DNA, zoals je ziet in de afbeelding links en zoals je in Basisstof 1 hebt geleerd. Alle chromosomen samen bevatten de informatie voor al jouw erfelijke eigenschappen. Dat heet ook wel jouw genotype. 

Elke lichaamscel bevat 46 chromosomen, 23 heb je gekregen van je moeder en 23 van je vader.

Chromosomenparen

Zoals je in de vorige slide kon lezen, bevat elke lichaamscel 46 chromosomen.

Voorbeelden van lichaamscellen zijn spiercellen, huidcellen, levercellen en zenuwcellen.

Een eicel van jouw moeder en een zaadcel van jouw vader hebben dus 23 chromosomen, samen wordt dat dus weer 46 chromosomen. Je chromosomen komen dus in paren voor.

Daarom hebben alle organismen dus in alle lichaamscellen een even aantal chromosomen. De hoeveelheid chromosomen heeft niets te maken met de intelligentie van een organisme :) Sommige chromosomen bevatten gewoon minder genen. 

Enkelvoudige chromosomen

Omdat een eicel of zaadcel 23 chromosomen heeft, noem je dat enkelvoudige chromosomen. 

De 46 chromosomen in al je lichaamscellen zijn 23 paar chromosomen, je hebt bijvoorbeeld van 'chromosomenpaar 1' één chromosoom van je moeder en één van je vader gekregen. 

Varianten van een gen

In de afbeelding hiernaast zijn twee chromosomen van hetzelfde paar te zien. In deze afbeelding zijn de gekleurde bandjes (met de informatie voor een erfelijke eigenschap) allemaal hetzelfde. Zie afbeelding 3 op bladzijde 105 van je boek: daar zijn sommige bandjes anders. Op die plaats verschilt de informatie van de chromosomen, je hebt bijvoorbeeld een gen voor blond haar en één voor bruin haar.

Geslachtscellen ontstaan door een speciale celdeling: Meiose, waarbij de chromosomen worden verdeeld over de dochtercellen. Deze geslachtscellen hebben 23 chromosomen. 

In deze afbeelding zie je een organisme met totaal 4 chromosomen, twee paren. In de eicel en de zaadcel zitten enkelvoudige chromosomen en enkelvoudige genen.

Variatie

De lichaamscel in het midden dus met 6 chromosomen zie je rechts. Daaromheen zie je alle mogelijke verdelingen van hoe die chromosomen in de geslachtscellen terechtkomen van die persoon terecht kunnen komen. Zie ook afbeelding 4 en 5 in je boek.

Je kunt hier aan goed zien waarom jij en je zus/broer niet helemaal of soms helemaal niet op elkaar lijken! 

Bij geslachtelijke voortplanting ontstaat dus veel variatie in de genotypen, en hebben we dus allemaal een ander fenotype. Dit komt terug in Basisstof 4.

De lichaamscel in het midden dus met 6 chromosomen zie je rechts. Daaromheen zie je alle mogelijke verdelingen van hoe die chromosomen in de geslachtscellen terechtkomen van die persoon terecht kunnen komen. Zie ook afbeelding 14 in je boek.

Je kunt hier aan goed zien waarom jij en je zus/broer niet helemaal of soms helemaal niet op elkaar lijken! 

Paarden hebben in alle lichaamscellen 64 chromosomen. Hoeveel chromosomen heeft een paard in een huidcel?

1. 16
2. 32
3. 48
4. 64

Opnieuw een vraag over het paard, met 64 chromosomen in alle lichaamscellen. Hoeveel paren chromosomen heeft een paard in zijn lichaamscellen?

1. 16
2. 32
3. 48
4. 64

De laatste vraag over het paard, met 64 chromosomen in alle lichaamscellen. Hoeveel chromosomen heeft een hengst in zijn zaadcellen?

1. 16
2. 32
3. 48
4. 64

Sleep de juiste chromosomen in de lichaamscellen.

Huiswerk

Lees Thema 5 Bassistof 2 (bladzijde 104 t/m 107) door. 

Maak de opdrachten:

- 1 t/m 9

Tot slot

Bekijk de eerste aflevering (van totaal 4) van een mysterie over een moordzaak in een familie.... 

Op de laatste slide staat de samenvatting van deze basisstof.

Samenvatting

- In lichaamscellen komen de chromosomen in paren voor, in geslachtscellen enkelvoudig.

- Genvariant: de informatie op een van de genen van een genenpaar.

- Geslachtschromosomen: het 23e chromosomenpaar: XX of XY

- Door geslachtelijke voortplanting ontstaat variatie in genotypen