Cursus 6 - Literatuur §4 renaissance

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Welkom H4A

Deze week:

• Kort herhalen theorie middeleeuwen
• Starten met de renaissance
• Verder met woordenschat - SO woensdag 19 februari -> lijst staat op som --> leer in delen!
• Woensdag lezen tijdens het blokuur

De LessonUp van vorige week is uitgedeeld

Even terug > middeleeuwen

Theocentrisch

• Feodaal
  
  
• Dan:
• Opkomst van de steden
• Burgers!
• Nieuwe waarden nodig

Ridderromans

• Noem twee kenmerken van voorhoofse ridderromans
• Noem twee kenmerken van hoofse ridderromans
• Noem twee kenmerken van hoofs gedrag

Ridderromans 

• voorhoofse ridderroman: Karelromans (Karel de Grote)
  - ridders trouw aan vorst -> eercultuur
  - vrouw ondergeschikte rol

• hoofse ridderroman: Arthurroman (legendarische koning Arthur)
• ridders zijn eervol, ze aanbidden de vrouw en gaan voor haar op queeste (zoektocht)

Hoofsheid

Eercultuur → aanzien en waardering is afhankelijk van je individuele gedrag

Kenmerken hoofsheid:

galant zijn, je inleven in een ander, jezelf beheersen, vrouwen zijn hoogwaardige wezens, dienstbaarheid

→ Gedragsregels die bedoeld zijn om onderlinge spanningen te voorkomen→ Beschaafde omgangsvormen

→ Belangrijkste eigenschap: zelfbeheersing

Kenmerken literatuur middeleeuwen

In de Middeleeuwen kon de meerderheid van de mensen niet lezen of schrijven.  Literatuur was voorbehouden aan de adel en de geestelijkheid. Tot het einde van de 11e eeuw werd in West-Europa alleen in het Latijn geschreven, de taal van de geleerden, dus van de geestelijkheid.

Middeleeuwse literatuur staat bekend om zijn rijm. In de middeleeuwen werden teksten vaak voorgedragen. In de middeleeuwen konden weinig mensen lezen en schrijven. Veel troubadours trokken van kasteel naar kasteel en later van stad naar stad.

Hebban olla vogola...

Een van de oudste zinnetjes in de ‘Nederlandse’ volkstaal komt ook van een monnik.   

Na al dat overschrijven van die droge kost had  de ganzenveer van de monnik niet genoeg inkt meer. Om te voorkomen dat hij vlekken zou maken op zijn manuscript met zijn opnieuw geïnkte pen, schreef hij op de laatste bladzijde eerst een ander stukje tekst op, een zogenaamde pennenproef. Deze monnik had nogal een gevoelige ziel, want hij schreef een stukje van een liefdesgedichtje.

Hebban olla vogala nestas hagunnan, hinase hic anda thu, wat unbindan we nu?

§4 Renaissance (1500 -1700) - opnieuw geboren worden

Renaissance 

‘Wedergeboorte’ van de klassieke oudheid ontstaan in Italië. In die tijd vaak met beeldtaal uit de klassieke mythologie. Amor, zoals in ‘De drie biggetjes’ van K3 is daar een voorbeeld van.

Overgang middeleeuwen > renaissance

MEMENTO MORI 

Gedenk te sterven

Carpe diem is een spreekwoord uit het Latijn. Het betekent Pluk de dag, oftewel dat je moet genieten van dit moment. Het spreekwoord is bedacht door de Romeinse dichter Horatius. Het spreekwoord kan worden gezien als het motto van de Renaissance

' De rijkdom zorgde ervoor dat de stedelijke elites een andere mentaliteit aanhingen: ze idealiseerden het klassieke, machtige Rome, leefden in luxe, betaalden kunstenaars en genoten van het leven. Zo maakte het middeleeuwse 'memento mori' (gedenk te sterven) plaats voor 'carpe diem' (pluk de dag)

Renaissance - enkele kernwoorden (worden later uitgelegd en toegelicht)

• Waarden ontleend aan klassieke tijd,
   Rome, Griekenland
• Hoofsheid ontwikkelt zich in
  een cultus rondom vrouwen.
• De vrouw wordt als
  aanbedene neergezet.

Renaissance 

• focus op de mens als individueel en uniek wezen -> humanisme
• verschuiving van theocentrisch -> antropocentrisch wereldbeeld
• homo universalis

Gouden Eeuw

• 17e eeuw: bloeiperiode van de Republiek
• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden > protestantse Noorden
• Val van Antwerpen 1585 > verval katholieke Zuiden
• 1602 oprichting VOC
• vrije handel, open markt
• tolerantie

Renaissance 

• Historisch speelt nu de Tachtigjarige Oorlog
• Twee lijnen: godsdienst (reformatie) en vrijheid/zelfstandigheid ten opzichte van Spanje
• tekst: Wilhelmus
• Geen love song, wel liefde voor volk, vaderland en God.

Nieuwe ontdekkingen

Middeleeuwen - 

Concentratie op God, het geloof en het leven na de dood. 

Aan het eind van de middeleeuwen kwam daar door allerlei ontdekkingen verandering in.

De tijd van ontdekkers en hervormers

- Copernicus (wiskundige en astronoom) stelde dat de aarde 

   niet plat maar rond was en dat de aarde om de zon draait (1543)

- Columbus ontdekte Amerika (1492)

- Door de uitvinding van de boekdrukkunst  (rond 1450)konden steeds meer

   mensen lezen over nieuwe inzichten, nieuwe ontdekkingen en uitvindingen

Homo universalis (soort van alleskunner en allesweter) 

Men ging zich meer richten op het leven op aarde

Het idee over de mens veranderde; van anoniem onderdeel van de gemeenschap naar uniek individu dat zich op zoveel mogelijk gebieden moest ontwikkelen

Renaissance -> renaître -> opnieuw geboren worden 

De wedergeboorte van de mens die is ontwaakt uit de duistere middeleeuwen. Term verwijst ook naar de nieuwe belangstelling voor de cultuur uit de klassieke oudheid. Wat men in de tijd van de oude Grieken en Romeinen mooi en belangrijk vond inde kunst en in het leven, werd nu ook weer populair, vooral bij kunstenaars en wetenschappers.

Doel literatuur in die tijd: 'ter lering en vermaak' 

Vermaak zat vooral in de klucht; in de komedies zat vaak ook een wijze les.

Over het algemeen bevatten de toneelstukken, liederen en gedichten een opvoedkundige boodschap.

Geloofsstrijd

In de late middeleeuwen ontstond er steeds meer kritiek op de Rooms-Katholieke kerk. Veel mensen spraken schande van de rijkdom van de geestelijkheid (priesters en monniken) en ook was er ergernis over de handel in aflaten, brieven waarmee gelovigen volgens de kerk sneller in de hemel kwamen. Aflaatbrieven kon je verdienen met goede daden, maar steeds vaker werden ze door de kerk voor veel geld verkocht. Dat was aanleiding voor de reformatie, een beweging onder leiding van de Duitse theoloog Maarten Luther. Hij vond dat een diep geloof de enige manier was om in de hemel te komen.

Gouden Eeuw

Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) opgericht in 1602 bracht grote welvaart. Er ontstond een bloeiende handel in onder andere kruiden, suiker, koffie, tabak met alle uithoeken van de wereld. De handel resulteerde in een toenemende welvaart; vandaar de naam Gouden Eeuw. Inmiddels is dat een besmette term, omdat een groot deel van de rijkdom te danken was aan de de grootscheepse slavenhandel. Deze periode heet in de geschiedeniscanon de tijd van regenten en vorsten --> vorsten streefden naar absolute macht. Reisverhaal: Het Journaal van Bontekoe (1646). Schipper Willem Ysbrantsz Bontekoe beschrijft de reis die hij maakt in opdracht van de VOC.

Amsterdam migrantenstad -> rond het jaar 1600 groeide het inwonertal van Amsterdam van 50.000 naar 200.000. Meer dan de helft hiervan was buitenlander. Migranten waren om verschillende redenen gekomen: gevlucht voor oorlogsgeweld of geloofsvervolging, anderen waren op zoek naar werk.

Huiswerk voor morgen - 6e uur

* Zie planning NN  renaissance - Cursus 6 Literatuur- §4: 

    maak opdracht 1 t/m 3

* Klaar? --> start met het leren van de woordenlijst

dinsdag = huiswerk checken, woordenschat opdrachten maken

woensdag = 1 uur lezen;  paar slides over de renaissance herhalen; 1 uur woordjes overhoren 

verslag Lanseloet

Herhaling renaissance

• Waarden ontleend aan klassieke tijd
• De vrouw wordt als aanbedene neergezet
• de Tachtigjarige Oorlog
• Twee lijnen: godsdienst (reformatie) en zelfstandigheid ten opzichte van Spanje
• tekst: Wilhelmus - De tekst is omstreeks 1570 aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog geschreven op een bestaande melodie.

Renaissance betekent 'wedergeboorte'. Wedergeboorte van wie of wat?

1. Literatuur, kunst, filosofie etc. uit de klassieke oudheid.
2. Jezus Christus
3. Het protestantisme
4. Het katholicisme

middeleeuwen

renaissance

memento mori

carpe diem

theocentrisch

antropocentrisch

individualisme

collectivisme (groep)

ridderlijk

burgerlijk

Renaissance 

• DRIE GROTE SPELERS
• (Nog steeds wordt maatschappij bepaald door
  mannen)
• Gerrit Adriaanszoon Bredero
• Pieter Cornelis Hooft
• Joost van den Vondel
• Rol: volk opvoeden + opinie vormen
• Verdedigen van christelijke en humanistische
  levensidealen + algemene opvattingen

Renaissance 

• Van rederijkersliteratuur naar renaissanceliteratuur
  

Translatio: vertaling (vertaalde teksten)

Imitatio: navolging (eigen draai eraan te geven)

Aemulatio: verbetering (in de hoop het klassieke werk

te overtreffen)

Voldoen aan strenge regels >

3 eenheden: actie/tijd/plaats

G.A. Bredero (1585-1615)

• Man dicht bij het volk, dichtst bij de middeleeuwen

P.C. Hooft (1581-1647)

• Rijke familie
• Klassiek geschoold
• Schreef sonnetten

Sonnet (gedicht)

Kenmerkende eigenschappen:

• 14 regels (4-4-3-3)
• Rijmschema: abba/abba/cdc/dcd
• Twee delen (met een wending)
• Opbouw: natuurbeschrijving gevolgd door gevoelens dichter
  
• Petrarca > liefdesklacht van de minnaar, onbereikbare liefde, platonisch

P.C. Hooft (1581-1647)

Kijk/lees/luister ‘Mijn lief, mijn lief, mijn lief’

J. van den Vondel (1587-1679)

• Van katholieke komaf
• Veel toneelteksten geschreven
• Onder andere de Gijsbrecht van Aemstel
• Gebaseerd op Latijnse bron, de Aeneis
• Originele tekst vernederlandst

Gijsbrecht van Aemstel

• Gaat over bevrijding van Amsterdam 
• Op een bepaald moment is er een lied/gedicht waarin de lof wordt bezongen van de huwelijkse liefde.
• ‘Waar werd oprechter trouw’