4.2 Burgers in de oorlog

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, havo
• Leerjaar 3,4

De Tweede Wereldoorlog

Burgers in de oorlog

Leerdoelen

- Aan het eind van de les begrijp je hoe het leven van burgers werd beïnvloed door oorlogsgeweld.

- Weet je hoe het leven van burgers in het westen van Nederland was in de winter van 1944.

De Duitse aanval

10-15 mei 1940

• 10 mei 1940: grote Duitse aanval
  
• Koningin Wilhelmina verlaat het land
  
• 14 mei: Bombardement op Rotterdam
• Ongeveer 2200 mensen komen om het leven

De Duitse aanval

10-15 mei 1940 (2)

• Nederland capituleert
    op 14 mei
• Athur Seys-Inquart wordt de rijkscommisaris (bestuurt Nederland voor Duitsland)
  

Nederland onder Duitse bezetting

Democratie afgeschaft

NSB enig toegestane partij

• Nationaal-Socialistische Beweging
  

Gelijkschakeling

Gelijkschakeling

vanaf mei 1940

• Elke burger, organisatie en vereniging moet zich houden aan de ideeën van de Nazi's en trouw zijn aan het Leidersbeginsel (gelijkschakeling)
• Iedereen die dit niet doet, wordt ontslagen en of opgepakt.
• Journalisten mochten alleen schrijven wat de Nazi's opdroegen (censuur).

Gelijkschakeling

vanaf mei 1940

Elke burger, organisatie en vereniging moest zich houden aan de ideeën van de Nazi's en trouw zijn aan het Leidersbeginsel. Iedereen die dit niet deed, 

werd ontslagen en of opgepakt.

Journalisten mochten alleen schrijven wat de Nazi's opdroegen (censuur)

• Voor sommige beroepen (bijvoorbeeld: leraren) moet een Ariërverklaring worden getekend.
• Hierin verklaar jij, je ouders en grootouders, niet Joods te zijn.
  
• Eind november 1940 waren er al  2200 mensen hierdoor ontslagen...
  

Houding van de Nederlanders

1. Collaboratie

• = samenwerken met de vijand
  
• NSB
  
• Burgemeester, politie, ambtenaar, enz.
  
• 20.000 Nederlanders in de SS
  

Houding van de Nederlanders

2. Verzet

• Pas laat in oorlog groter verzet (vanaf terwerkstelling Nederlandse mannen in Duitsland)
  
• Hulp aan onderduikers
  
• Tegenwerken Duitsers en NSB’ers
  

• In totaal waren er rond de 45.000 Nederlanders die actief verzet pleegden. 
• Maar dat konden ze niet doen zonder de hulp van honderduizenden anderen.
• Verzet plegen was levensgevaarlijk: niet alleen voor jezelf, maar ook voor je omgeving.

Om te voorkomen dat Joden worden opgepakt,

worden identiteitsbewijzen vervalst...

Houding van de Nederlanders

3. Aanpassen

• Overgrote deel van de Nederlanders
  
• Hooguit passief verzet
  

Radio Oranje

Arbeits einsatz

• Wat begon als vrijwillig werken in Duitsland, wordt in 1943 verplicht: alle mannen tussen 18 en 45 jaar moeten zich melden.
  
• Uiteindelijk werken rond de 500.000 Nederlanders in Duitsland.
• Onderduiken 
• Groei verzet
  

Onderduiken

• Onderduiken om je te verbergen zodat je niet wordt opgepakt door de politie of Duitsers. 
• Dit zijn niet alleen Joden, maar iedereen die het risico loopt opgepakt te worden: studenten, mannen, verzetsstrijders enz. 
• Op het hoogtepunt zijn er alleen al in Nederland ruim 350.000 mensen ondergedoken

Dolle Dinsdag

• 5 september 1944
  
• Nederland zou snel zijn bevrijd! (dacht men)
  
• De gebeurtenissen worden gevolgd op illegale radio's: "Ze zijn in Nederland!"

Slag om Arnhem

• 1944 wordt zuiden van NL bevrijd, tot de rivieren.
• Plan wordt bedacht: Market Garden:

1. Vanuit Eindhoven zou in één keer doorgebroken worden naar Arnhem
2. Parachuten zouden bruggen bezetten.

Slag om Arnhem

september 1944

• De Geallieerden vergissen zich in kracht van de Duitsers. 
• Operatie Market Garden is mislukt bij Arnhem ('Brug te ver').

Spoorwegstaking

september 1944 - mei 1945

• Om de geallieerde opmars te helpen, roept Radio Oranje het spoorweg-personeel op om te gaan staken. Zo kunnen de Duitsers geen gebruik meer maken van het spoor voor hun oorlog. 

Hongerwinter

november 1944 - april 1945

• De Hongerwinter had een aantal oorzaken: 
• Zo was er geen aanvoer van kolen meer mogelijk uit Limburg, omdat dit deel van Nederland al was bevrijd. 
  
• Daarnaast zorgde de Spoorwegstaking ervoor dat er niets meer werd vervoerd...
• ...én namen de Duitsers wraak door hoofdroutes naar West-Nederland te blokkeren
  

Hongerwinter

• Strenge winter
  
• Door blokkade geen toevoer van voedsel
• ± 20.000 doden
  

Duitse capitulatie

• 6 mei 1945: Duitsland geeft zich over
  
• Hotel ‘de Wereld’ in Wageningen
  

• De Duitse troepen hebben zich overigens al op 4 mei overgegeven aan de geallieerden.

De Bevrijding

mei 1945

De bevrijding wordt tegenwoordig gevierd op 5 mei, maar Nederland werd niet overal op 5 mei bevrijd: soms was het eerder, soms veel later, zoals op Texel. 

Dit eiland werd pas op 20 mei 1945 bevrijd.

Hoewel het is verboden, is de reactie van Nederlanders op verraders, 

profiteurs en collaborateurs begrijpelijk.

Balans

• Nederland lag in puin
  
• 250.000 Nederlandse doden
  
• 104.000 Nederlandse joden zouden nooit meer terugkeren (75%)