C1b Exogene processen & C1c Kringlopen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Welkom terug bij Aardrijkskunde! 

Startklaar:

• Jas uit, tas op de grond
• telefoon en oortjes weg
• map en HW op tafel 

Programma vandaag

1. Huiswerk bespreken
2. uitleg en aantekeningen maken
3. Les afsluiting 

Overzicht

C1 Natuurlijke systeem aarde
C2 Landschap
C3 Middellandse Zeegebied

Terugblik:

Kan je 10 begrippen van de vorige les opschrijven?

Casus 1 : Pacaya in Guatemala

Casus 2 : Aardbeving Sulawesi

Vulkaan Pacaya vraag 2

Verschillende type magma

Continentale korst (Graniet)

Taai (kan moeilijk ontgassen)

explosief

oceanische korst (Basalt)

Vloeibaar (kan makkelijk ontgassen)

effusief

• Hoe meer gasdruk, hoe explosiever.
• Water in de magmahaard bevordert de gasdruk
• Bij subductie tussen oceanische korst en continentale korst wordt er vaak waterhoudend sediment meegenomen de trog in, dit leidt tot explosief vulkanisme

Opgave 1: Vulkaan Pacaya

Leg uit...

Omdat dit..., gebeurd dat.... 
Vaak oorzaak en gevolg 

Opgave  1: Vulkaan Pacaya

Vraag 2: leg uit...
Antwoorden vergelijken, welke is beter en waarom? 

Antwoord 1:
Een vulkaan kan bestaan als gevolg van een subductie platenverschuiving beweging. De oceanische plaat onder de continentale plaat. In dit geval zal de Cocosplaat onder de Caribische plaat  gedoken hebben. 

Antwoord 2:
Een oceanische plaat duikt onder een continentale plaat. De plaat smelt en magma opwelt (oorzaak). Er ontstaat een vulkaan (gevolg). 

Opgave 2: Aardbeving

Opgave 2: Aardbeving

Beredeneer...

Omdat dit..., dus dat... --> denkproces! 

Opgave 2: Aardbeving

Vraag 7: Beredeneer... 
Antwoorden vergelijken, welke is beter en waarom?

Antwoord 1:
Eigenlijk niet, omdat er geen subductie in die omgeving plaatsvindt. 

Antwoord 2:
In dit gebied ligt een transforme breukzone. Daar duikt geen plaat, dus er is geen smeltend gesteente, en dus ook geen vulkanen

Overzicht

C1 Natuurlijke systeem aarde
C2 Landschap
C3 Middellandse Zeegebied

Lesdoelen

Aan het einde van deel 1 kan je: 

Aan het einde van deel 2 kan je: 

• de processen van verwering, erosie en sedimentatie beschrijven.
• de verschillende vormen van aardverschuivingen opnoemen en herkennen op foto's 

• uitleggen hoe endogene en exogene processen zorgen voor het creëren en afbreken van gesteente
• de hydrologische en gesteentekringloop uitleggen en hoe deze kringlopen sedimentatie beïnvloeden
• de verschillende soorten gesteenten en het ontstaan ervan beschrijven, ik kan ze herkennen op een afbeelding. 

C1: Exogenekrachten

Exogene processen

Exogene processen zijn alle processen die de aardkorst van buitenaf veranderen. De drie voornamaste exogene processen zijn verwering, erosie en sedimentatie. Door verwering en erosie worden gesteenten afgebroken. Het verweringsmateriaal wordt getransporteerd en weer ergens anders gesedimenteerd. 

Drie voornaamste:

1. verwering
2. erosie
3. sedimentatie

Onthouden:
Door verwering en erosie worden gesteenten afgebroken. 
Het verweringsmateriaal wordt getransporteerd en elders gesedimenteerd.

Verwering

Verwering is het uiteenvallen van gesteente door inwerking van water, temperatuur, wortels en zuren. 

Al het gesteente zal uiteindelijk worden aangetast door verwering en op deze manier worden omgevormd tot stenen, zand en klei.

Twee soorten verwering:

• Fysische / Mechanische verwering
• Chemische verwering

Onthouden:
De verweringsvorm wordt bepaald door klimatologische omstandigheden en eigenschappen van het oorpronkelijke materiaal. 

Erosie

Erosie is het proces van slijtage van een oppervlak waarbij stukken oppervlakte en materiaal worden verwijderd of vervoerd. Dit kan komen door de werking van de zwaartekracht, wind, stromend water of ijs. 

Onthouden:
Het transportmechanisme en de stroomsnelheid bepalen de korrelgrootte van het sediment! 

VB: Ijs vervoert alles, wind alleen lichte korrels. 

Aardverschuivingen

Wanneer verweringsmateriaal op bergen plotseling in beweging komt noemen we dat een aardverschuiving. 

Soorten aardverschuivingen:

• Vallend gesteente
• Bergstorting
• Puinlawine
• Modderlawine
• Lahar

Opdracht:
Schrijf dit rijtje over in je schrift. Tijdens het kijken van het filmpje schrijf je definities erachter. 

Afbeelding = puinwaaier

Lesdoel check deel 1

Aan het einde van deel 1 kan je: 

 

• de processen van verwering, erosie en sedimentatie beschrijven.
• de verschillende vormen van aardverschuivingen opnoemen en herkennen op foto's 

Stel je voor...

Jij gaat AK-bijles geven aan een brugklasser.

Hoe zou jij de volgende begrippen uitleggen aan deze jonge leerling?
Geef ook voorbeelden bij je uitleg!
1) verwering

2) erosie
3) sedimentatie

Welke typen aardverschuivingen zie je op de foto? 

puinhelling

puinwaaier

lahar

Overzicht

C1 Natuurlijke systeem aarde
C2 Landschap
C3 Middellandse Zeegebied

C1: Kringlopen

Beschrijving van de openingsfoto

Mechanische verwering in Yosemite National Park, V.S.

Lesdoelen

Aan het einde van deel 2 kan je: 

• uitleggen hoe endogene en exogene processen zorgen voor het creëren en afbreken van gesteente
  
  
• de hydrologische en gesteentekringloop uitleggen en hoe deze kringlopen sedimentatie beïnvloeden
  
  
• de verschillende soorten gesteenten en het ontstaan ervan beschrijven, ik kan ze herkennen op een afbeelding. 

Kringlopen die van belang zijn voor veranderingen van het aardoppervlak

• Interactie tussen endogene en exogene krachten
  
  Systeem aarde 
  

Kringlopen

Hydrologische kringloop

Gesteenten in bergen worden onder invloed van  hydrologische kringloop afgebroken.
Deze kringloop belangrijk bij exogene processen, zoals sedimentatie. 

Bij de hydrologische kringloop
1. verdampt water uit zee en oceanen onder invloed van zon. 
2. waterdamp stijgt op met de lucht en vormt wolken
3. uit deze wolken komt neerslag en zo water weer terug in de rivieren, zeeën en oceanen. 

gesteente kringloop

De gesteentekringloop zorgt ervoor dat materiaal van de aardkorst steeds opnieuw wordt afgebroken en weer meespeelt in de vorming van nieuw gesteente. Dit verloopt zeer traag.

Drie soorten gesteente: sedimentgesteente, stollingsgesteente en metamorf gesteente. 

Jong gebergte

Oud gebergte

Welke kringloop heeft hier een rol gespeeld en hoe?

Hydrologische kringloop

verdamping

neerslag

infiltratie

transpiratie 

grondwater 

Gesteente kringloop

Gesteentekringloop
 

sediment gesteente

metamorf gesteente

stollingsgesteente  

ontsluiting = oorsprong dieperliggende gesteente dat plaatselijk zichtbaar wordt door opheffing of erosie

Hoofdtypen gesteente

Lithosfeer = gesteente

• Lithosfeer bestaat uit talloze stenen 
• Gesteente is opgebouwd uit verschillende mineralen en organische stoffen uit de natuur.  

Soorten gesteenten

Stollingsgesteente
Ontstaan door afkoeling en stolling van magma.
Graniet = dieptegesteente (mineralen) Basalt = uitvloeiingsgesteente (grijszwart, geen kristalen)

Soorten gesteenten

Stollingsgesteente	Sedimentgesteente
Ontstaan door afkoeling en stolling van magma.	sediment wordt in lagen neergelegd en samengeperst
Graniet Basalt	Zandsteen = samengeperst zand Kalksteen = samengeperst organische materialen, zoals schelpjes

Soorten gesteenten

Stollingsgesteente	Sedimentgesteente	Metamorf gesteente
Ontstaan door afkoeling en stolling van magma.	sediment wordt in lagen neergelegd en samengeperst	ontstaan door hoge druk en hoge temperatuur diep in de aardkorst, bij gebergtevorming of magmahaarden
Graniet Basalt	Zandsteen Kalksteen	Marmer = kalksteen onder hoge druk en temperatuur Leistein = was klei

Klei

Schalie

Schist

Leisteen

Lesdoel check deel 2

Aan het einde van deel 2 kan je: 

• uitleggen hoe endogene en exogene processen zorgen voor het creëren en afbreken van gesteente
  
  
• de hydrologische en gesteentekringloop uitleggen en hoe deze kringlopen sedimentatie beïnvloeden
  
  
• de verschillende soorten gesteenten en het ontstaan ervan beschrijven, ik kan ze herkennen op een afbeelding. 

Oefenen: True / False 

Docent telt af 3-2-1
Op 1 laat je je antwoord zien!

Je mag in je aantekeningen spieken.

Endogene en exogene krachten zorgen samen voor het opbouwen en afbreken van landschappen. 

true

Stollingsgesteenten ontstaan door warmte en druk. 

false, dat zijn metamorf gesteenten

Klei

Schalie

Schist

Leisteen

Sedimentatie gesteenten kan je herkennen aan gelaagdheid

Uiterlijke kenmerken

Sedimentgesteente:

• Gelaagd
• Vaak met fossielen
• Oorspronkelijke sedimentdeeltjes kunnen zichtbaar zijn

Voorbeeld: 

Kalksteen  zandsteen

Op de foto is een stollingsgesteente te zien

True

De hydrologische kringloop heeft wienig invloed op sedimentatie

False, juist invloed op sedimentatie. Water neemt sediment mee en legt het ergens neer. 

Examentraining

Formuleringen om de meeste punten te scoren: 

Stap 1: Lees en bekijk. Onderstreep de belangrijke woorden.

Stap 2: Hoeveel punten kan je scoren? Zo veel onderdelen heeft je antwoord. 

Stap 3: Begin met de herhaling van de vraag. 

Overzicht

C1 Natuurlijke systeem aarde
C2 Landschap
C3 Middellandse Zeegebied

Lesdoelen

Aan het einde van deel 1 kan je: 

Aan het einde van deel 2 kan je: 

• de processen van verwering, erosie en sedimentatie beschrijven.
• de verschillende vormen van aardverschuivingen opnoemen en herkennen op foto's 

• uitleggen hoe endogene en exogene processen zorgen voor het creëren en afbreken van gesteente
• de hydrologische en gesteentekringloop uitleggen en hoe deze kringlopen sedimentatie beïnvloeden
• de verschillende soorten gesteenten en het ontstaan ervan beschrijven, ik kan ze herkennen op een afbeelding. 

Tot de volgende les!

Let op: 

Les van maandag 9 september valt uit!