7.3 Eten

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

7.3 Eten

Weet je het nog?
Wat is de goede volgorde van klein naar groot?

1. cel < weefsel < organisme < organenstelsel < orgaan
2. cel < weefsel < orgaan < organenstelsel < organisme
3. cel < orgaan < weefsel < organenstelsel < organisme
4. cel < orgaan < organenstelsel < weefsel < organisme

Zorg dat je lichaam afvalstoffen kwijtraakt

Maakt voedsel zo klein dat de voedingsstoffen in het bloed kunnen worden opgenomen

Laat alle organen werken en samenwerken

Neemt zuurstof op en geeft koolstofdioxide af

Vervoert voedingsstoffen, zuurstof en andere stoffen

Verteringsstelsel

Bloedvatenstelsel

Uitscheidingsstelsel

Zenuwstelsel

Ademhalingsstelsel

Ademhalingsstelsel

Verteringsstelsel

Bloedvatenstelsel

Zuurstof in het lichaam brengen

Stoffen naar alle organen brengen

Voedingsstoffen kleiner maken tot glucose

Welk orgaanstelsel is verantwoordelijk voor welke stof of actie?

wordt ver-voerd naar de cellen

daardoor kun je bewegen

ademhalingsstelsel: inademen

ademhalingsstelsel: uitademen

spierstelsel

verteringsstelsel

uitscheidingsstelsel

bloedvatenstelsel

Wat is de juiste formule van de verbranding van glucose:

1. glucose + CO2 + energie --> zuurstof + water
2. glucose + zuurstof + energie --> CO2 + water
3. glucose + CO2 --> zuurstof + water + energie
4. glucose + zuurstof --> CO2 + water + energie

Van welke twee orgaanstelsels zijn delen in de buikholte getekend?

1. van het uitscheidingsstelsel en van het verteringsstelsel
2. van het uitscheidingsstelsel en van het voortplantingsstelsel
3. van het verteringsstelsel en van het voortplantingsstelsel
4. van het ademhalingsstelsel en van het voortplantingsstelsel

1. Welke functie hoort bij welk orgaanstelsel?

a. Dit orgaanstelsel vervoert stoffen zoals voedingsstoffen, zuurstof en koolstofdioxide?

b. Dit orgaanstelsel laat je organen (samen)werken?  

1. a. ademhalingsstelsel b. bloedvatenstelsel
2. a. ademhalingsstelsel b. zenuwstelsel
3. a. bloedvatenstelsel b. zenuwstelsel
4. a. uitscheidingsstelsel b. zenuwstelsel

Er is naast het hormoon glucagon nog een manier waarop je glucosegehalte weer kan stijgen. Welke manier?

1. de bijnieren maken het hormoon glucine
2. de bijnieren maken het hormoon adrenaline
3. de eilandjes van Langerhans (op de alvleesklier) maken het hormoon glucine
4. de eilandjes van Langerhans (op de alvleesklier) maken het hormoon adrenaline

Leerdoelen

• Je kunt voedingsstoffen en hun functies noemen.
• Je kunt uitleggen wat gezond eten is en met de Schijf van Vijf of een voedingsmiddelentabel bepalen of een maaltijd gezond is.
• Je kunt beschrijven hoe tandbederf ontstaat.
• Je kunt beschrijven waardoor verstopte bloedvaten kunnen ontstaan.
• Je kunt uitleggen wat er kan gebeuren bij ondervoeding en bij overmatige voeding.

Voedingsmiddel: 

Alles wat je eet of drinkt

Voedingsstof: 

De stoffen in een voedingsmiddel

Er zijn 6 voedingsstoffen. 

Hoeveel kun je er opnoemen?

Eiwitten

Enzymen, bouwstoffen, transport, structuur, celcommunicatie, chemische reacties, bloedstolling, immuniteit, etc.

• Planten: glucose + energie -> aminozuur
• 20 aminozuren (bouwstenen)
• Essentiële: uit voeding halen
• Niet essentiële: kan lichaam zelf maken

Koolhydraten

Bouwstof (suiker in DNA en ATP) en (reserve)brandstof

 

• Monosachariden: losse suiker

• Disachariden: twee aan elkaar
• Polysachariden: veel aan elkaar

Voedingsvezel

Geen verteringsstof: worden niet verteerd door enzymen van de mens (koolhydraten)

Komen uit celwanden van plantaardige voedingsmiddelen

• Cellulose

Bevorderen darmwerking en stoelgang.

Verzadigd gevoel.

Vetten

Bouwstof membranen en brandstof

• Verzadigd (vet) = slecht
• Onverzadigd (olie) = goed
• Bouwstof in celmembranen
• Vitamine A, D, E, K oplosbaar in vet
• Cholesterol: celmembranen, productie hormonen/gal/vitamine D

Water

• Bouwstof, oplosmiddel en transportmiddel
• Regeling lichaamstemperatuur
• BALANS

Mineralen

Kleine moleculen

Calcium (bot, bloedstolling), fosfor (bot, tand), kalium & natrium (zenuwcellen)

Spoorelementen: chroom (insuline), fluor (tandglazuur), jodium (schildklierhormoon), ijzer (hemoglobine)

Vitaminen

• Iets grotere moleculen
• Essentieel (moet je uit je voedsel halen): A, B, C, D
• Bacteriën dikke darm: vit K maken
• Gebreksziekten
• B11 (foliumzuur): zwangere vrouwen

Energierijke stoffen

Koolhydraten en vetten

 verbranding

• Bewegen
• Lichaamstemperatuur op peil houden
• Groei
• Ontwikkeling
• Herstel

Bouwstoffen

Eiwitten, mineralen, vetten en water

Bouwstoffen zijn nodig voor groei en onderhoud lichaam

• Voortgezette assimilatie (vorming organische moleculen)
• Aanmaken nieuwe cellen
• Cellen vervangen
• Cellen repareren
• Aanvullen water

Beschermende stoffen

Vitaminen en mineralen

Beschermende stoffen zijn ervoor nodig om processen in het lichaam goed te laten verlopen (groente en fruit).

ADH: aanbevolen dagelijkse hoeveelheid.

Gebreksziekte: ontstaat door langdurig gebrek aan bepaalde vitaminen of mineralen.

(On)gezonde voeding

Gevarieerd (voldoende voedingsstoffen), onbewerkt en gebalanceerd dieet.

(On)gezonde voeding

Bewerkt voedsel: kleur-, geur-, smaakstoffen

Te veel zout, suiker, verzadigd vet & te weinig vezels, vitaminen en mineralen

Verhoogde kans op:

• Hart- en vaatziekten
• Diabetes
• Kanker
• Hoge bloeddruk
• Hoog cholesterolgehalte
• Overgewicht

Waarom matig met suiker en vet?

Te veel suiker: tandbederf (cariës)

• Bacteriën verteren suikers en zetten het om in een zuur = aantasting tandglazuur en oplossing zachte tandbeen

Te veel vet

• Cholesterol vernauwt de bloedvaten = kans op infarct

Hoeveel energie heb je nodig?

1. Activiteit: hoe meer je beweegt, hoe meer kilojoules je lichaam verbruikt.
   
2. Leeftijd: volwassenen hebben meer energie nodig dan kleine kinderen.
   
3. Geslacht: mannen verbruiken meer energie dan vrouwen
   
4. Omgevingstemperatuur

De eenheid van energie..

• 'Joule': 1 kilojoule (kJ) is 1000 joules

• 'Calorie': 1 kilocalorie (kcal) is 1000 calorieën.

Ondervoeding: inname < verbranding

Overgewicht: inname > verbranding

Aan het werk

maak opdracht 1 t/m 23