enkelvoudige en samengestelde zinnen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Vrijdag 8 april

H3B

Planning

Les 30: Grammatica --> redekundig ontleden

- Uitleg enkelvoudige en samengestelde zinnen

- Vragen

- Aan de slag

enkelvoudige en samengestelde zinnen

Een enkelvoudige zin bevat één werkwoordgroepje.

Voorbeeld: 

Ik ga dit romantische boek lezen.

De woorden ‘ga’ en ‘lezen’ vormen samen een werkwoordgroepje, want ze horen bij elkaar.

Een enkelvoudige zin bevat één werkwoordgroepje.

Voorbeeld: 

Ik ga dit spannende boek lezen.

De woorden ‘ga’ en ‘lezen’ vormen samen een werkwoordgroepje, want ze horen bij elkaar.

Een samengestelde zin is opgebouwd uit twee of meer zinnen (deelzinnen). Hij bevat twee of meer werkwoordgroepjes. Elk werkwoordgroepje geeft een deelzin aan: een hoofdzin of een bijzin.

Voorbeeld:

Ik ga dit spannende boek lezen, omdat mijn vriendin het mij heeft gegeven.

De woorden ‘ga’ en ‘lezen’ vormen samen een werkwoordgroepje en de woorden ‘heeft’ en ‘gegeven’ ook.

Marieke zit op de bank terwijl Maarten opruimt.

1. samengestelde zin
2. enkelvoudige zin

De boze jongen kan zich nu niet meer inhouden.

1. Enkelvoudige zin
2. Samengestelde zin

Hij wacht niet langer af en pakt zijn spullen in.

1. samengestelde zin
2. enkelvoudige zin

Zijn liefhebbende vriendin blijkt er een andere man op na te houden.

1. Samengestelde zin
2. Enkelvoudige zin

Netflix is de enige afleiding voor het luie meisje dat op de bank zit.

1. samengestelde zin
2. enkelvoudige zin

Ezelsbruggetje

Als je het lastig vindt om te bepalen hoeveel werkwoordgroepjes er in een zin staan, kun je ook het aantal persoonsvormen tellen. Bij één persoonsvorm is de zin enkelvoudig, bij twee of meer persoonsvormen is de zin samengesteld. Het aantal persoonsvormen geeft dan het aantal deelzinnen aan.

Hoofdzin of bijzin

Een hoofdzin is zonder bijzin of andere hoofdzin ook een goede zin. De woorden staan op de goede plek.

Een bijzin is zonder hoofdzin geen goede zin. De woorden staan niet op de goede plek. De persoonsvorm staat (bijna) altijd achteraan.

Hij zei dat hij meer dan drie uur getennist had.

Nevenschikkend / onderschikkend

Een samengestelde zin bestaat uit twee of meer hoofdzinnen of heeft één of meer bijzinnen.

Bijzinnen noemen we ondergeschikt als ze deel uitmaken van de hoofdzin.

Van enkelvoudige naar samengestelde zinnen

Voegwoorden bepalen hoofdzin of bijzin

Sommige voegwoorden zorgen voor een hoofdzin: 
‘maar’, ‘en’, ‘want’, ‘of’ en ‘dus’. 
Dit zijn nevenschikkende voegwoorden. 

Andere voegwoorden zorgen voor een bijzin; 

‘omdat’, ‘als’, ‘zodat’, ‘toen’, ‘wanneer’ en ‘dat’. 

Dit zijn onderschikkende voegwoorden.

Hoofdzin

Bijzin

Kun je als losse zin opschrijven

Kun je niet als losse zin opschrijven

PV en OND staan naast elkaar

PV en OND staan uit elkaar

Begint met een onderschikkend voegwoord

Is een onderdeel van de hoofdzin

Waaruit bestaat een onderschikkend samengestelde zin?

1. Een hoofdzin
2. Twee hoofdzinnen
3. Een hoofdzin en een bijzin
4. Twee bijzinnen

Nevenschikkend of onderschikkend?
Je wilt inloggen en dan moet je een wachtwoord gebruiken.

1. Nevenschikkend
2. Onderschikkend

Nevenschikkend of onderschikkend?
Je moet je verschillende wachtwoorden onthouden, zodat je informatie vergrendeld is.

1. Nevenschikkend
2. Onderschikkend

Nevenschikkend of onderschikkend?
Het is bekend dat je meerdere wachtwoorden moet hebben.

1. Nevenschikkend
2. Onderschikkend

Noem vijf onderschikkende voegwoorden

Onderschikkend samengestelde zin

• Hoofdzin + één of meerdere bijzinnen
• Kenmerken bijzin:
  - onderwerp en pv zijn van elkaar gescheiden
  - de pv staat meestal achteraan in de zin
  - de bijzin is een zinsdeel van de hele zin (bv. lijdend voorwerp)
  Voorbeeld: Hij weet al heel lang dat hij goed kan tekenen.
                          Hij weet al heel lang iets.
  

Hoofdzinnen

• Pv en ow staan naast elkaar
• Je kunt daar geen ander woord tussenzetten
• Hoofdzinnen worden met elkaar verbonden door nevenschikkende voegwoorden, daar zijn er maar een paar van: dus, of, en, want , maar.

Bijzinnen

• Pv en ow staan NIET naast elkaar
• Er staat een zinsdeel of meerdere zinsdelen tussen de pv en het ow
• Een hoofd- en één meerdere bijzinnen, worden aan elkaar verbonden met onderschikkende voegwoorden, daar bestaan er heel veel van. De meestvoorkomende zijn: dat, voordat, nadat, tot , terwijl, als, toen, omdat, doordat en zodat.

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 5

a. Je kunt een bijstelling herkennen doordat het altijd tussen twee komma’s of tussen een komma’s en een punt staat. Ook daalt de intonatie bij het hardop lezen van de bijstelling.

b. Je weet dat je te maken hebt met een samengestelde zin wanneer er meer dan één persoonsvorm in de zin voorkomen.

c. Een nevenschikkende zin bestaat uit twee hoofdzinnen. Een onderschikkende zin niet, die bestaat uit een hoofdzin en een bijzin.

d. Vaak begint deze bijvoeglijke bepaling met een voorzetsel.

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 6

Een bijvoeglijke bepaling is een zinsdeelstuk dat uit meerdere woorden kan staan. Een bijvoeglijk naamwoord is een soort woord.

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 7

a. De Kamer van Koophandel|heeft|de Big Brother Award, de prijs voor de grootste privacyschenders|, in de wacht gesleept.

bijvoeglijke bepaling:van Koophandel, Big Brother, voor de grootste privacyschenders, grootste

bijstelling:de prijs voor de grootste privacyschenders

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 7

b. Een zinkgat in de Amerikaanse staat Florida|heeft|tot de ontdekking van een verborgen tunnel richting een bank | geleid.

bijvoeglijke bepaling: in de Amerikaanse staat Florida, Amerikaanse staat, Amerikaanse, van een verborgen tunnel richting een bank, verborgen, richting een bank

bijstelling:-

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 7

c. In 1867 | verkocht | Rusland | voor 7,2 miljoen dollar|Alaska,een gebied van ruim anderhalf miljoen vierkante meter,|aan de Verenigde Staten.

bijvoeglijke bepaling:7,2 miljoen, van ruim anderhalf miljoen vierkante meter, ruim anderhalf miljoen, Verenigde

bijstelling: een gebied van ruim anderhalf miljoen vierkante meter

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 7

d. VERS,het nieuwe jongerenpanel van het Groninger Forum,|nodigt | je|uit | voor een avond collectief twijfelen. bijvoeglijke bepaling: nieuwe, van het Groninger Forum, Groninger, collectief twijfelen, collectief

bijstelling: het nieuwe jongerenpanel van het Groninger Forum

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 7

e. Op de twijfelavond, | gepresenteerd door Tim den Besten, | krijgen | jonge bezoekers | advies |van een deskundig ervaringspanel.

bijvoeglijke bepaling:jonge, deskundig

bijstelling: -

Paragraaf 30 Redekundig ontleden oefening 8

a. samengestelde zin; HZ-BZ

b. samengestelde zin; HZ-BZ

c. samengestelde zin; HZ-HZ

d. enkelvoudige zin

e. enkelvoudige zin

f. enkelvoudige zin

g. samengestelde zin; HZ-BZ

Verder werken

Maak oefenblad 30 

(staat in Teams: Bestanden - Lesmateriaal - oefenbladen)