5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

Tijd van monniken en ridders 500-1000

Vorige les?

Europa wordt christelijk

Maak de opdrachten op de volgende slides!

Wat is een geestelijke?

1. Een heidens ritueel
2. Een godsdienstige leider uit het christendom
3. Een soldaat uit de middeleeuwen

Leg uit wat de rol van geestelijken was bij de verspreiding van het christendom.

Leg uit waarom missionarissen zich vooral richtte op het bekeren van heidense vorsten?

De man op de afbeelding is een...

1. Monnik
2. Non

De vrouwen op de afbeelding zijn...

1. Monniken
2. Nonnen

Welke oorzaak voor de invloedrijke positie van geestelijken zien je op de afbeelding?

In deze paragraaf leer je:

• Waardoor boeren in de landbouwsamenleving halfvrij waren.
• Hoe de landbouw was georganiseerd.
• Welke sociale verhoudingen er waren.
• Welke handel er was.

Filmpje: Boeren in de middeleeuwen

Kijk het filmpje op de volgende slide!

0

Het Domein

• In de middeleeuwen was bijna iedereen een boer
• Boeren werkten op het land, maar dat was vaak niet van hen
• Dit was vaak van een rijke heer of van een klooster
• Dit gebied van de heer werd het domein genoemd

De horige

• De boeren op het domein waren geen slaven
• Maar ze waren ook niet echt vrij
• Zo mochten ze bijvoorbeeld niet weg zonder toestemming
• Deze halfvrije boeren noemen we horigen

Komt van het oude woord "ghehorich" wat gehoorzamen betekent. Horigen waren dus gehoorzaam (aan de heer)

Waarom horige worden?

1. De boeren kozen er vaak voor om horige te worden
2. Dit deden ze omdat het een onveilige en arme tijd was
3. De heer kon de boeren beschermen
4. In ruil daarvoor deden ze klusjes voor de heer: herendiensten

Hij had wapens en een burcht (kasteel)

Wat is geen reden om horige te worden?

1. Armoede
2. Criminaliteit
3. Honger
4. Onveiligheid

Het hofstelsel

• Het domein werd soms ook wel het hof genoemd
• De horigen werkten dus op het hof van de heer
• Daarvoor gaf de heer bescherming op het hof
• Deze afspraak noemen we het hofstelsel

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edelman

(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Verschillen tussen leenstelsel en hofstelsel

Leenstelsel	Hofstelsel
Afspraak tussen belangrijke edellieden (koning/hertogen)	Afspraak tussen lagere mensen (ridder/geestelijke/boer)
Gaat over een groot gebied (provincies van landen)	Gaat over een klein gebied (een dorp met omgeving)
Bepaalt hoe een gebied bestuurd wordt (politiek)	Bepaalt hoe mensen zichzelf onderhouden en met elkaar omgaan (economie/sociaal)

Drie sociale groepen

• Er ontstonden in de middeleeuwen drie sociale groepen.
• Geestelijkheid: Zij die bidden.
• Adel: Zij die strijden.
• Boeren: Zij die werken.
• De  geestelijkheid en adel hadden bepaalde privileges (speciale rechten, voorrechten).

Filmpje: Horigen

Kijk het filmpje op de volgende slide!

0

Aan de slag

Wat: Lezen 5.3 (blz.95) en maken opdracht 1, 2, 3, 4, 7 (online methode)