12.1 Eigenschappen doorgeven

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

12.1 Eigenschappen doorgeven

Lesdoelen 12.1
'Eigenschappen doorgeven'

-Je kunt uitleggen wat homozygoot en heterozygoot betekent.

Je kunt uitleggen wat dominant en recessief is.

Je kunt uitleggen hoe eigenschappen overerven.

Je kunt voorspellen welke eigenschappen nakomelingen kunnen hebben.

Je kunt kruisingen met meer dan twee fenotypen uitwerken.

Hoeveel chromosomen bevat een ‘normale’ lichaaamscel?

1. 46 chromosomen
2. 44 chromosomen
3. 33 chromosomen
4. 23 chromosomen

Wat is het verschil tussen genotype en fenotype?

12.1 'Eigenschappen doorgeven'
Waarom heeft Dennis blauwe ogen?

-Één gen (bv voor oogkleur) bestaat uit meerdere varianten.

bv 1 allel voor bruin, 1 allel voor blauw.

- In je lichaamscel zitten 23x 2 chromosomen (1 van elke ouder)

bv: 2 allelen voor blauw, of 1 voor bruin, 1 voor blauw, of...

- voor élke eigenschap heb je in je lichaamscellen dus 2 allelen: 1 van je moeder, 1 van je vader.

 

Genotypen/fenotypen,

Genotype: informatie van 2 allelen voor 1 eigenschap.
Dus de info die in je DNA 'staat'

Fenotype: de informatie (of 'kenmerken') die je aan de 'buitenkant' ziet van persoon

Hetero- en homozygoot...

Homozygoot: als twee allelen voor de eigenschap gelijk aan elkaar zijn (bijvoorbeeld voor oogkleur: beiden blauw)

Heterozygoot: als de twee allelen verschillend zijn (bijvoorbeeld blauw/bruin)

Heterozygoot

Homozygoot of heterozygoot?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Recessief en dominant

Stel je voor, je ontvangt (voor oogkleur) een blauw allel van je moeder, en een bruine van je vader. Jij zal dan hoogstwaarschijnlijk bruine ogen hebben.
Dat bruine allel, noem je dominant: het overheerst over het blauwe. 

Het onderdrukte allel noem je recessief.

Hoe noteer je genotypen?

Om genotypen kort en overzichtelijk op te schrijven, gebruiken we letters:

*Dominante allelen geef je aan met een hoofdletter

*Recessieve allelen geef je aan met een kleine letter. 

Tip: Kies áltijd een letter waarbij de hoofdletter niet lijkt op de kleine letter. 

Hoe noteer je genotypen?

Voor elke eigenschap 2 allelen (want op elk chromosoom - van moeder en van vader- ligt er één)
Daarom: een genotype 'code' bestaat uit 2 letters. 

*BB betekent homozygoot dominant

*Bb betekent heterozygoot

*bb betekent homozygoot recessief

Taaislijmziekte is een ernstige erfelijke ziekte die wordt veroorzaakt door een recessief gen (r). Mensen die het dominante gen (R) bezitten, hebben de ziekte niet.

Het onderzoek wijst uit dat de baby geen taaislijmziekte zal krijgen.

Welk genotype of welke genotypen kan de baby hebben?
 

Sleep het vinkje naar het goede antwoord.

alleen rr

alleen Rr

alleen RR

Rr of rr

RR of Rr

Mevrouw Pierik heeft blauwe ogen. Wat kan de code van haar genotype wat betreft 'oogkleur' zijn? (Tip: gebruik niet de letter 'O' - die verschilt namelijk niet van hoofd-of kleine letter!)

Hoe zien de nakomelingen eruit?

Je kunt aan de hand van het genotype van ouders, een voorspelling doen over het genotype van de nakomelingen.
Hiervoor gebruik je een kruisingsschema. 

(Kruising = twee ouders die samen nakomelingen krijgen)

Hoe maak ik een kruisingsschema?

Handige filmpjes! 

https://www.youtube.com/watch?v=1LDuwM8uwTU 

7.30 min. 'Erfelijkheid - Kruisingsschema's'.

https://www.youtube.com/watch?v=CxfVnuSVUAI 

6 min. uitwerking van een opdracht over Cavia's. 

Bij mensen is het gen voor bruine ogen dominant over het gen van blauwe ogen. De vader van Juul en Jacques heeft blauwe ogen. Moeder heeft bruine ogen. Juul heeft blauwe ogen.

Hoe groot is de kans dat Jacques bruine ogen heeft?

Tip: Maak een kruisingsschema

1. 0%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Zijn er nog vragen of opmerkingen?
Ik hoor ze graag!

Weektaak

= 12.1 lezen/maken.

Aanbeveling: Maak ook een begrippenlijst van 12.1. 

Intermediaire eigenschappen

Een fenotype is intermediair als beide genen even sterk zijn.

Er is geen dominant of recessief gen 

Er ontstaat dus een tussenvorm

Ander woord ervoor onvolledig-dominant

Intermediaire eigenschappen

Notatie van allelen verandert

Bloedgroepen

Co-dominantie

Bloedgroepen

Hw 12.1

19 tm 22 (20 niet) of 

Zie studiewijzer

ZS