H3 Oorlog en crisis GT2

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 3

H3 Oorlog en crisis LJ2

3.1 De Eerste Wereldoorlog

WOI 1914-1918

Oorzaken:

* Bondgenootschappen

* Militarisme

* Nationalisme

* Wapenwedloop

Directe aanleiding: Prins vermoord: lont in het kruitvat

Kenmerken: nieuwe wapens, tweefronten-oorlog, loopgraven, propagandaoorlog

Prentbriefkaart uit WOI die de bondgenoootschappen goed uitbeeldt, dit zijn de geaillieerden

Bondjes

* Bondje Fransen-Russen tegen gezamenlijke vijand: het machtige Duitsland, ook de Engelsen sloten aan (geallieerden)

* Duitsland bondje met Oostenrijk-Hongarije en Italianen (centralen)

Uitleg beeldbron: Hark, Hark, the dogs do bark

* Gepubliceerd in 1914, kort na het uitbreken van WOI.

* Spotprent die de diepere oorzaken voor het uitbreken van WOI blootlegt

* Bondjes: de Engelse bulldog schiet de Franse poedel te hulp tegen de Duitse Dachshund (hond). En aan de andere kant staat de Russische beer klaar om zijn hondenvrienden te helpen.

* Eigenbelang: de Engelse militair houdt de Britse vloot vast met touwen. De Britse zeemacht moet ten allen tijde beschermd worden. De Franse poedel wil haar land beschermen. De Russische beer ook, hij neemt een grote stoomwals in zijn kielzog mee om de Dachshund te verpletteren. 

The dogs of war are loose in Europe, and a nice noice they are making!

(stukje van het bijschrift van de spotprent Hark Hark)

"Het is begonnen bij de dachshund (hund = hond), men denkt dat hij gek is geworden. Het maatje van de dachshund is de Oostenrijkse mongrel. Er is een fijne ongeschreven wet in de hondenwereld: grote honden vallen kleintjes niet aan. Maar de mongrel was een ruzie begonnen met een klein Servisch hondje. Maar het Servische hondje had een grote beer als vriend. Dit was wat de dachshund wilde, onrust en chaos veroorzaken en een bot of twee stelen. Maar de Russische beer had ook vrienden: de Franse poedel, de kleine Belgische griffion en daar was de bulldog. Een bulldog slaapt altijd met een oog open. De dachshund begon de kleine Belgische griffion aan te vallen om een bot of twee te stelen. Hij werd misleid door de andere honden en de beer (zij lieten niet toe dat de ongeschreven wet: ‘grote honden vallen de kleintjes niet aan’ werd geschonden)."

Militarisme

moed, discipline, strijdlust

N.b. door het militarisme bleven jonge mannen zich maar aanmelden voor de oorlog

New: chemische wapens

Loopgravenoorlog

• Het Von Schlieffenplan mislukt: de opmars van Duitsland loopt vast in Noord-Frankrijk en België
• Aan beide kanten van het front worden loopgraven gegraven
• Een loopgravenoorlog is een statische oorlog omdat,................

De Vrede van Versailles

(28 juni 1919)

Duitsland moet:

• (giga)herstelbetalingen doen
  
• gebieden afstaan (Elzas-Lotharingen, kolonies, deel Polen)
• leger inkrimpen

• Duitsland word een Republiek.

Volgens een Amerikaanse diplomaat was dit verdrag "het zaad voor een volgende oorlog".

Neutraal Nederland

Nederland blijft Neutraal we deden niet mee in de oorlog. We handelde met beide kanten via Rotterdam.

Schaarste

Handelsbeperkingen van de geallieerden zorgen ook in NL voor tekorten. 

1917: Toenemende werkloosheid
Voedsel 'op de bon' 

0

3.2 Welvaart, crisis en dreiging

Leerdoelen:

> Je weet wat er werd afgesproken in het vredesverdrag van Versailles na WOII

> Je weet hoe het ging met de economie in de jaren 1920

>Je weet hoe Italië een totalitaire fascistische dictatuur werd

> Je weet hoe Duitsland een totalitaire dictatuur werd

1918: het einde

Duitsland was oorlogsmoe: voedseltekort, weinig mankracht, weinig munitie.

Onrust in de Duitsland, mensen wilden vrede en het aftreden van de keizer.

Mede dankzij de VS werd Duitsland verslagen

Om 11:00 op 11 november 1918 zwegen de kanonnen. 

Verdrag van Versailles 1918

• Duitsland mocht niet meepraten
• Duitsland kreeg schuld
• Gedwongen verdrag te tekenen
• Zware straffen
  
• Duitsers spreken van 'Diktat  von Versailles'
• Duitse keizer vlucht naar Nederland (november 1918)

De jaren 1920

• Ongekende welvaart
• Consumptie nam enorm toe = mensen konden allemaal spullen kopen, ook met krediet (lening)
• Luxeproducten werden alledaags
• 
  

0

Voor de arbeider in de fabrieken was het werken aan de lopende band geestdodend en fysiek zwaar. Ford bedacht daarop het volgende: verhoging loon $5 per dag, bijna een verdubbeling, werkuren per dag van negen naar acht uur. Het eerste om verveling tegen te gaan, het tweede stelde zorgde voor ploegendienst dus 24 uur per dag produceren. De lopende band hoefde nooit meer te stoppen, massaproductie!

Waar de T-Ford in 1908 te koop is voor $850 en $950 een jaar later, kost die in 1925 nog maar $290. De T-Ford wordt daarmee nog meer bereikbaar voor de gewone man, zelfs voor de Ford-arbeider met zijn gestegen loon.

Kredietcrisis VS 1929

> oktober 1929 begin van een wereldwijde economische crisis

> Begint in de VS: aandelenbeurs stort, mensen gingen ineens minder krediet nemen

 (Overschotten -> verlaging productie -> paniekverkoop van aandelen (beurskrach) -> kredieten niet terugbetaald -> banken/bedrijven failliet -> miljoenen werklozen -> veel armoede

Fascisme Italië

> Ondanks welvaart en luxe was er nog heel veel armoede in Europa, ook in Italië

> 1924 Mussolini regeringsleider: hij schafte de democratie af en voerde het fascisme in

> Totalitaire samenleving : de overheid bepaalde alles, 1 sterke leider

  

Fascisme

-verheerlijken geweld

-tegen democratie

-1 sterke leider, de duce

- 1922 mars op Rome 

-Mussolini grijpt de macht en Italië eenpartijstaat, tegenstanders uitgeschakeld

-'Alles voor de staat, niets buiten de staat, niets tegen de staat'

-totalitair regime, propaganda, indoctrinatie

 Duitsland van Democratie naar dictatuur

> Duitsland WOI verloren, kostte heel veel (verdrag van Versailles boetes)

> 1929 economische crisis komt extra hard aan in Duitsland

> NSDAP (Nationaal Socialistische Arbeiderspartij) van Hitler wordt van 1930 heel populair

> 1933 NSDAP winnen de verkiezingen, Hitler schaft direct de democratie af

> Nationaal Socialisten geven joden de schuld van de economische crisis

> Nationaal Socialisten ( net als fascisten) tegen democratie, nationalistisch, verheerlijken geweld, 1 sterke leider, en racistisch*

* het verschil tussen fascisme en nationaal socialisme

 Nationaal-Socialisme

• Hitler voegt een ding toe aan het fascisme: racisme/antisemitisme 

Je kunt het verschil tussen fascisme en nationaalsocialisme uitleggen

Rassenleer

Neurenberger Rassenwetten

1935

Onderdelen:

1. Wet ter bescherming van Duits bloed en Duitse eer

2. Burgerschapswet

3. Wet ter bescherming van de genetische gezondheid

1.Wet ter bescherming van Duits bloed en Duitse eer

In deze wet wordt onder meer vastgesteld dat het joden verboden is te trouwen met niet-Joodse Duitsers. Ook seksuele omgang is verboden. Al gesloten huwelijk tussen joden en niet-joden worden onwettig verklaard.

2. Burgerschapswet

In deze wet zijn een groot aantal regels opgenomen die joden hun burgerrechten ontnemen. Joden in overheidsdienst worden uit hun functie ontheven en kunnen niet langer aanspraak maken op bescherming van de grondwet. Joodse ondernemers wordt het verboden vrouwelijke Duitsers in dienst te nemen.

3. Wet ter bescherming van de genetische gezondheid

Volgens de nazi-filosofie moet het ras zuiver blijven. Om dit te bewaken worden koppels die willen trouwen verplicht een medisch onderzoek te ondergaan zodat bepaald kan worden of ze genetisch gezien in staat zijn ‘geschikte kinderen’ voort te brengen. Huwelijken worden onder meer verboden als een van de partners lijdt aan een geslachtsziekte, epileptische aanvallen heeft of zwakbegaafd is.

Armoede

WOI

Economische crisis

Extreme omstandigheden

Vóór &

tijdens WOI

Ná WOI

communisme

fascisme

nationaal-socialisme

Een Duitse leerling krijgt het verschil tussen Ariës en Joden uitgelegd, 1943 – Bron: Deutsches Historisches Museum, Berlin

Bronvragen

* Waarom past deze bron bij de Neurenbergerwetten?

*Waarom past deze bron bij indoctrinatie?

Het interbellum

De tijdlijn van de NSDAP en Hitler

Wie legde de basis voor het fascisme?

1. Mussert
2. Franco
3. Hitler
4. Mussolini

Wat hoort niet thuis bij het fascisme?

1. liefde voor verstand
2. liefde voor de leider
3. liefde voor de moeder
4. liefde voor geweld

Welk kenmerken horen bij fascisme?

1. mensen zijn ongelijk
2. verheerlijken geweld
3. leidersprincipe
4. untermensch

Wat betekent het woord NSDAP

1. nationaal socialistische Duitse arbeiderspartij
2. nationaal socialistische democratische partij
3. nationaal socialistische Duitse Algemene partij
4. nationaal socialistische Duitse arische partij

Wat klopt niet? Hitler komt in 1933 legaal aan de macht

1. door verkiezingen
2. door de machtigingswet
3. doordat conservatieven met hem willen samenwerken
4. doordat communistische parlementsleden gevangen zitten

HOE KWAM HITLER AAN DE MACHT?
(in de juiste volgorde)

1. verkiezingen, kanselier, Rijksdagbrand, machtigingswet, terreur, rassenwetten
2. verkiezingen,Rijksdagbrand, machtigingswet, terreur, rassenwetten
3. verkiezingen, valt Polen binnen, machtigingswet, terreur, rassenwetten
4. staatsgreep, verkiezingen, kanselier, Rijksdagbrand, terreur, rassenwetten