H3 P2.4 Straling gebruiken

• Natuurkunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Wat doen we vandaag?

Aantekeningen maken bij 2.3

Uitleg over straling gebruiken voor:

-communicatie

-behandeling

-diagnose

Stralingsdosis

Dit is de hoeveelheid straling per kg van de stof waar de straling doorheen gaat

eenheid= (milli) Sievert

Stralingsdosismeter

1. Meet alle straling
2. berekent stralingsdosis
   (gecorrigeerd voor het soort straling)
3. Stralingsdosis is de in het lichaam
   geabsorbeerde stralingsenergie met een correctie voor het soort straling

Telt hij alpha straling nu juist wél of niet zwaar mee?

Leuk om te vertellen

1. Als je volgens de meter teveel straling hebt ontvangen mag je niet meer werken. 
2. vrouwen met kinderwens wordt geadviseerd snel aan kinderen te beginnen of niet dit werk te doen in het ziekenhuis

Bescherming

1. neem afstand
2. plaats iets tussen jezelf en de bron
3. minimaliseer de mogelijke blootstellingsduur

Leuk om te vertellen

1. Als je volgens de meter teveel straling hebt ontvangen mag je niet meer werken. 
2. vrouwen met kinderwens wordt geadviseerd snel aan kinderen te beginnen of niet dit werk te doen in het ziekenhuis

Leerdoelen P5.3

1. Hoe wordt ioniserende straling in het ziekenhuis gebruikt
2. hoe wordt ioniserende straling gebruikt bij het stellen van een diagnose
3. hoe wordt ionisernde straling gebruikt bij het behandelen
4. wat is het verschil tussen bestraling en besmetting
5. hoe straling wordt gebruikt voor communicatie

P2.4 straling gebruiken

hv 3 - natuurkunde overal

Straling bij communicatie

Glasvezelkabel, gebruikt voor 
 internet en werkt met
infraroodstraling

Radiomast zend radiogolven

en microgolven(4G)

Vuurtoren zend licht uit

voor navigatie op zee.

               

Bereik van straling

Golven kunnen langs obstakels die kleiner zijn dan de golflengte.

Radiogolven(GPS en radio) komen dus verder dan microgolven(wifi,bluetooth en 4G)

Waarom gebruiken we ionisernde straling?

Ioniserende straling KAN schadelijk voor je zijn. Je loopt een verhoogd risico op bijvoorbeeld kanker. Toch gebruiken we het in het ziekenhuis om diagnose te stellen of te behandelen.

Soms moet de arts een keuze maken; is de kwaal erg genoeg om dit middel in te zetten?

Diagnose (kijken) met rontgenstraling

• altijd uitwendig
• bot heeft een hoge dichtheid en kleurt wit, tumoren hebben ook een hogere dichtheid dan gezond weefsel.
  (absorbeerd meer straling dan de omgeving)
• foto geeft beeld in 2d

CT-scan

afkorting betekend: Computerized tomography (CT) 

Tomografie is een algemene term voor beeldtechniek waarbij  straling gebruikt die door weefsel heen gaat.

CT scan maakt gebruik van röntgenstraling

Diagnose (kijken) met rontgenstraling

• CT-scan geeft beeld in 3d - hoe?
• maakt 'plakjes'  van je lichaam

je ontvangt méér rontgenstraling dan bij een gewone rontgenfoto

PET-scan

PET staat voor: Positron emission tomography

Een PET scan werkt met een ingespoten radioactief suiker (tracer). 

Diagnose (kijken) met tracers

• tracer = licht radioactieve stof gekoppeld aan suikers
  (jodium speciaal voor de schildklier)
• wordt ingespoten in je bloed of je ademt het in in je longen
• de tracer zendt een signaal naar buiten je lichaam, daar wordt het opgevangen en met behulp van een PET-scan bepaald waar het precies vandaan kwam. 
  

Kiezen we alpha, beta of gammastraling voor de tracer? En waarom?

tip: denk aan het doordringend vermogen en aan het ioniserend vermogen.

1. het doordringend vermogen moet hoog genoeg zijn om je lichaam uit te treden en daar door een camera te worden opgevangen

2. het ioniserend vermogen moet laag zijn. Het gaat om diagnose dus er mag eigenlijk niets kapot gaan.

een tracer zendt ..... straling uit.

1. alpha
2. beta
3. gamma

Echografie

• werkt met geluid en niet met straling
• Echografie is niet gevaarlijk, en wordt daarom gebruikt om de foetus te onderzoeken
• Het is wel beeldvorming, en moet je (helaas, haha) ook kennen

Als je een been hebt gebroken kies je voor:

1. rontgenfoto
2. ct-scan
3. PET-scan

Als de arts een trombose vermoedt (bloedpropje in je bloedvat) kies je voor een:

1. rontgenfoto
2. ct-scan
3. PET-scan

Als de arts wil kijken of je uitzaaiingen van een tumor hebt kies je voor:

1. rontgenfoto
2. ct-scan
3. PET-scan

Behandeling uitwendig bestralen

1. de radioactieve bron draait om de tumor (om je lichaam heen)
2. de tumor ontvangt alle straling
3. het gezonde weefsel ontvangt maar 
   een beetje

Wat zou er gebeuren als de bron niet zou 

draaien?

Kiezen we alpha-, beta- of
gamma-straling
bij uitwendig bestralen?
Leg uit!

gamma, anders is het doordringend vermogen niet goed.

We willen wel dat het de tumor stuk maakt, daarom hebben we wel meer van deze straling nodig. Daarom draait de bron ook rond.

Wat doen we vandaag

Inwendige bestraling

Bestraling en besmetting

Werken aan huiswerk

Donderdag 7-12 toets H2

Atomen

protonen

neutronen (postitief geladen)

elektronen (negatief geladen)

Atomen zijn neutraal geladen

Ionen

Atomen die niet neutraal zijn

elektronen en protonen zijn niet gelijk

Straling en levende cellen

Zijn ionen dan slecht?

1. Een ion KAN een chemische reactie aangaan met zijn omgeving
2. In het menselijk lichaam zijn heel veel ionen, die gaan goede chemische reacties aan.
3. Als een ion op de verkeerde plek ontstaat, dan kan het verkeerde chemische reacties aangaan.................

Effecten van ioniserende straling

Het KAN het DNA beschadigen:

- cellen overlijden, dit kun je zien aan haaruitval, 'brandwonden' op de huid en in de longen

- celproductie verstoren, dit kun je zien als de afweer verstoord is. Er worden dan geen witte bloedlichaampjes meer gemaakt

- DNA beschadigen, dit kan onzichtbaar blijven, leiden tot celdood, leiden tot overmatige celgroei (kanker)

- geslachtscellen beschadigen met gevolgen voor de kinderen 

Soms kan een beschadigde cel zichzelf ook weer repareren. 

Niet alleen cellen kunnen worden aangetast, maar ook materialen. Beton wordt bijvoorbeeld broos en gaat scheuren.

Doordringend vermogen

Overnemen in je schrift!!!!

Soort straling	lading	massa	doordringend vermogen	ioniserend vermogen
alpha	+	groot	laag
beta	-	zeer klein	middel
gamma	neutraal	geen	hoog
rontgen	neutraal	geen	hoog

Overnemen in je schrift!!!!

Soort straling	lading	massa	doordringend vermogen	ioniserend vermogen
alpha	+	groot	laag	zeer hoog
beta	-	zeer klein	middel	hoog
gamma	neutraal	geen	hoog	middel
rontgen	neutraal	geen	hoog	laag

Effect van straling op je lichaam hangt af van 5 factoren

Deze moet je kennen (de 5 kollomen van de tabel op de vorige sheet), lees ze ook in je boek in paragraaf 5.2

Behandeling inwendig bestralen

1. Bij inwendige bestraling wordt de radioactieve bron in de tumor gebracht. 
2. De patient is nu besmet!

Kiezen we alpha-, beta- of
gamma-straling
bij inwendig bestralen?
Leg uit!

alpha, we willen dat de straling alleen dichtbij de schade aanricht. En alpha heeft het laagste doordringend vermogen.

Bijkomend voordeel: we hebben er maar weinig van nodig omdat het ioniserend vermogen heel hoog is.

Het effect van bestralen

1. Het weefsel raakt beschadigd, en zal afsterven. Het lichaam ruimt de dode cellen op.
2. Gezond weefsel raakt ook beschadigd
3. Het kan zijn dat niet alle tumorcellen bestraald worden, dan blijft er nog een stukje achter wat opnieuw gaat groeien.....

Als je over de gang op de röntgenafdeling in het ziekenhuis loopt wordt je besmet

1. waar
2. niet waar

Na uitwendige bestraling van een tumor ben je

1. bestraald
2. besmet
3. beide
4. geen van beide

na inwendige bestraling van een tumor ben je

1. bestraald
2. besmet
3. beide
4. geen van beide

medewerkers in het ziekenhuis die de röntgenfoto's maken lopen risico op

1. bestraling
2. besmetting
3. beide
4. geen van beide

Als je een behandeling hebt gekregen waarbij een radioactieve stof in je bloed is gespoten, mag je een paar dagen niet in de buurt van anderen komen. Dit komt omdat je bent

1. bestraald
2. besmet

Bestraling of besmetting

Als je bestraald bent, ben je zelf geen gevaar voor de omgeving.

Als je besmet bent, ben je wel een gevaar voor de omgeving.

Je bent besmet als je zelf straling uitzendt. De radioactieve bronnen zitten op je huid of in je lichaam. 

Huiswerk:

34, 35,  37, 38, 41, 43, 44, 47