8.1 Wat is gedrag + 8.2 Oorzaken van gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3,4

Start van de les

- Rustige binnenkomst, direct naar je eigen tafeltje (klasopstelling).

- Check bij jezelf: jas/pet/kauwgom?

- Tablet blijft in de tas. Werkspullen pak je voor je.

- Zachtjes overleg tot timer is afgelopen. 

- leesmoment (lezen theorie uit je lesboek):

Lezen Thema 8, basisstof 1 & 2.

= Boek B

Hoofdstuk 8 Gedrag

Thema 8: Gedrag

Thema Gedrag bestaat uit vijf basisstoffen

• 8.1 Wat is gedrag?
• 8.2 Oorzaken van gedrag
• 8.3 Aangeboren en aangeleerd gedrag
• 8.4 Sociaal gedrag
• 8.5 Gedrag bij mensen 
• PO inclusief excursie: gedragsonderzoek in de dierentuin (al geweest).

--> wel nog uitwerken en inleveren.

Leerdoelen van deze les: basisstoffen 8.1 en 8.2

8.1

Aan het einde van de les:

- kan je uitleggen wat gedrag is

- kan je vertellen wat een ethogram en een protocol is

- kan je uitleggen wat een gedragsketen is en kan je een voorbeeld geven.

8.2

- kan je vertellen wat inwendige en uitwendige prikkels zijn

- kan je uitleggen wat sleutelprikkels zijn

- kan je uitleggen wat supranormale prikkels zijn

- kan je uitleggen op welke manier reclame ervoor zorgt dat 

consumenten iets kopen

Wat is gedrag?

Alles wat een mens of dier doet is gedrag. 

Lachen, lopen, kijken, praten, stilstaan zijn allemaal voorbeelden van gedrag. 

Ethologie: de studie naar gedrag van mens en dier.

Prikkel en respons

 Prikkel: invloed uit de omgeving

Respons: de reactie op een prikkel.

Bestaat over het algemeen uit een aantal handelingen. 

De vos moet kijken, uitwijken en rennen tegelijk. 

Ethologie: de studie van gedrag

Natuurlijk gedrag: hoe dieren zich in het wild gedragen (dus niet in 'gevangenschap')

LET OP:

Alles objectief bekijken = alleen feiten!

Interpretatie = wat jij denkt dat gedrag betekent (is niet objectief!)

"het hondje is nieuwsgierig en wil weten wat de camera is" (=interpretatie), maar wel: "het hondje komt dicht bij de camera en raakt deze aan met zijn neus" (= objectief). 

Gedragsonderzoek: ethogram

Observatie van een dier. 

Ethogram: schema met beschrijven van handelingen die bij een soort dier voorkomen.

Wat staat in een ethogram?

- handeling

- afkorting

- beschrijving van handeling (objectief)!

Gedragsonderzoek: Protocol

Protocol: schema van de in een bepaalde periode geobserveerde handelingen van het dier: 

Wat zie je in een ingevuld protocol?

- hoe vaak een handeling?

- hoe lang duurt een handeling?

- zit er een bepaalde (vaste) volgorde in?

Misschien valt je op dat ze in dit plaatsje de minuten niet volledig zijn weergegeven. In werkelijkheid neem je natuurlijk hele minuten. Laat je hierdoor dus niet verwarren ;)

Wat zie je? Beschrijf dit 'objectief'.

Gedragsketen

Gedragsketen: serie opeenvolgende

handelingen in vaste volgorde, waarbij iedere handeling tot de volgende handeling leidt.

Bijvoorbeeld: paringsgedrag van de stekelbaars. 

Of de balts (paringsdans) van twee futen -> zie volgende filmpje...

Prikkels

Inwendige prikkel = prikkel die in het lichaam zelf ontstaat

vb. honger en dorst

Inwendige prikkels worden motivatie genoemd.

Uitwendige prikkel = prikkel die je met je zintuigen waarneemt

vb. zien van voedsel, dingen ruiken

Motivatie

Bereidheid voor het verrichten van bepaald gedrag. 

Een inwendige prikkel (bijv. honger) wordt vaak de motivatie genoemd. 

Sleutelprikkel en supernormale prikkel

Sleutelprikkel = prikkel die een bepalende rol speelt bij het veroorzaken van een bepaald gedrag.

Supranormale prikkel = prikkel die sterker respons veroorzaakt dan de normale sleutelprikkel.

De rode stip op de snavel van een meeuw is een sleutelprikkel die jongen instinctief stimuleert om te pikken voor voedsel; een supernormale prikkel, zoals een grotere of fellere stip, kan dit gedrag nog sterker uitlokken.

Sleutelprikkel vs Supranormale prikkel

Hoe vinden dieren een partner?

• Het gedrag waarmee dieren een partner lokken en 'versieren' heet baltsgedrag. 
• Bij baltsgedrag is ook sprake van overdreven prikkels.
• De functie van balts is voorbereiding op de paring. 
• Mensen baltsen ook, al noem je dat meestal versieren. 

Bij mensen

Sleutelprikkel	Supranormaleprikkel
Kleur van lippen	Rode lippen
Lange benen	Op hakken lopen
Brede schouders	Gespierde mannen

Supranormale prikkels leiden tot sterke (emotionele) respons

Supranormale prikkels: versterkte sleutelprikkel 

Leidt tot een sterkere respons

Overdreven eigenschappen = gebruik maken van supranormale prikkels

Consumentengedrag

Consumentengedrag = gedrag van mensen die producten kopen

Om jou als consument te beïnvloeden om dingen te kopen, worden supernormale prikkels ingezet in reclames.

Eens kijken wat je al weet!

Hoe heet de studie van gedrag

1. Ecologie
2. Ethologie
3. Gedragsonderzoek
4. Ethiek

Wat is belangrijk bij gedrag bestuderen?

1. Objectief blijven
2. Gedrag interpreteren
3. Je mening geven over gedrag

Wat is de functie van de balts?

1. Te laten zien dat je een goede partner bent en je wilt paren.
2. De vrouwtjes te beschermen in de groep
3. Je laat zien hoe dominant je bent

Sem beweert dat een balts van een stekelbaars een handeling is. Is dit juist? Leg uit.

1. Ja, een balts is een enkele handeling
2. Nee, een balts zijn meerdere handelingen (gedragsketen)

Je maakt altijd eerst een ethogram, om vervolgens een protocol te maken.

Is de afbeelding een ethogram
en/of een protocol?

1. Zowel een ethogram als een protocol
2. Ethogram
3. Protocol
4. Geen van beiden

Wat is een gedragsketen?

1. Serie handelingen in vaste volgorde
2. Gedrag dat altijd gebeurt

Inwendige prikkel

Uitwendige prikkel

angst

honger

geur

geluid

dorst

kou

verliefdheid

licht

woede

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Waar zie je hier een voorbeeld van?

1. Inwendige prikkel
2. Uitwendige prikkel
3. Sleutelprikkel
4. Supranormale prikkel

Een inwendige of uitwendig prikkel?

geur van gebakken pizza

1. inwendig
2. uitwendig

Een inwendige of uitwendig prikkel?

honger!

1. inwendig
2. uitwendig

Gedrag is het resultaat van ...

1. handeling en protocol
2. motivatie en handeling
3. prikkel en motivatie
4. ethogram en prikkel

sleutelprikkel of supranormale prikkel?

Vogels voeren hun jongen wanneer
ze sperren (bek open doen)

1. Sleutelprikkel
2. Supranormaal

Interpretatie of observatie van gedrag?

De buurvrouw rent

1. interpretatie
2. observatie

Interpretatie of observatie van gedrag?

Het paard heeft honger

1. interpretatie
2. observatie

Interpretatie of observatie van gedrag?

Je klasgenoot is boos

1. interpretatie
2. observatie

Interpretatie of observatie van gedrag?

De hond blaft

1. interpretatie
2. observatie

Aan de slag!

Thema 8, basisstof 1 en 2

- b1: opdracht 1-6

- b2: opdracht 1-7

Strijders

Plus-opdrachten

Klaar?

- Alles nagekeken?

- Door naar de lesson-up van b3.

Praktische opdracht

Open de lesson-up op je tablet en gebruik de afbeeldingen van een ethogram en protocol als voorbeeld. 

Neem de schema's (nog niet ingevuld) over in je schrift.