5.4 Uit de Opstand wordt een nieuwe Republiek geboren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

1. Opstand der Nederlanden (1515-1572)

• Kenmerkende aspecten:
• 1. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
• 2. Het begin van staatsvorming en centralisatie.
• 3. De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

Hoofdvraag: waardoor werd de opstand veroorzaakt?

• Beleid Karel V (1515 - 1555):
• belastingen in ruil voor privileges steden >
• sterkere positie steden
• Belang Karel V: centralisatie >
• - Brussel centraal bestuur en
• - Ambtenaren in dienst (tkv de adel)
• - Collaterale Raden:
• - Geheime Raad / Raad van State / Raad van Financiën
• Gevolg: groeiend verzet steden en adel 
• Verzet ook door bestrijden Reformatie:

Reformatie:

• Luther (1517: 95 stellingen) 
  
• Rijksdag te Worms (1521) > verbanning  Luther >
  
• steun keurvorst van Saksen
  
• door boekdrukkunst snelle verspreiding ideeën van de hervorming >
• Vrede van Augsburg (1555):
• 'wiens gebied, diens godsdienst'

Calvijn (1509-1564)

• Frans-Zwitserse geleerde
• veel aanhangers in de Ned.
• enkele verschillen met Luther
• 1. lagere overheden mogen zich verzetten tegen de vorst 
• 2. onderdanen mogen zonder toestemming van de vorst een kerk oprichten

'de zielenvisserij' - Van der Venne, 1614

Karel V vocht op meerdere terreinen:

• De Nederlanden (macht en reformatie)
• - Afronding veroveringen: Gelderland (1543)
• - Bourgondische Kreits Kring > centralisatie
• - (Bloed)plakkaat - Inquisitie 
• Frankrijk (macht en grond)
• Engeland (macht en ketterij)
• Islam:
• - bedreigde Heilige Roomse Rijk
• - 1529: Beleg van Wenen
• - sultan Süleyman 

beleg van Wenen

0

Begin van de Opstand:

Filips II (1555 - 1598)

• Verzet tegen:
• - hongersnood/belastingen/werkloosheid
• - herindeling bisdommen
• - plakkaten en inquisitie
• - invloed aartsbischop Granvelle 
• Smeekschrift (1566), lage adel ('gueux')
• Marg. van Parma schort vervolgingen op >
• grotere opkomst bij hagepreken >
• Beeldenstorm > komst Alva (1567):
• 'Raad der Beroerten' (Bloedraad) >
• vele vluchtelingen o.a Willem van Oranje

Willem van Oranje

Margratha van Parma

Lage Edelen

Alva

Filips II

Geuzen

Laandvoogd

Stadhouder

IJzeren Hertog

Landsheer

Willem van Oranje (1533-1584)

• geboren op slot Dillenburg (Dld)
• Luthers opgevoed
• Erfde soeverein prinsdom Orange >
• scholing in Brussel (Karel V)
• herstelde rust in 1566 in Antwerpen >
• geen steun van Filips II >
• Bloedraad veroordeelde Oranje
• was al gevlucht (Dillenburg) >
• formeerde leger 


• 1568: Slag bij Heiligerlee (Gr) >
• begin 80-jarige oorlog

Slag bij Heiligerlee

Monument bij Heiligerlee

Graaf Adolf van Nassau is omgekomen bij dit militaire treffen tussen Alva en Willem van Oranje

Op 1 april verloor Alva zijn bril 

• Watergeuzen succesvoller dan Oranje:
• 1 April 1572: Inname van Den Briel >
• steeds meer steden kiezen de zijde van de Opstandelingen


• Staten van Holland en Zeeland bijeen:
• - erkennen Willem als stadhouder !!!!
• - gereformeerde geloof officiële godsd. >
• Alva reageert hard: o.a steden geplunderd
• Beleg Alkmaar en Leiden (1574) mislukt >
• Spaanse leger weg uit gewest Holland

Het ontstaan van de Republiek (1572-1588)

• KA: Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
• Met de komst van Alva ontstond een burgeroorlog in de Ned:
• Calvinisten (radicaal) tegenover (gezagsgetrouwe) katholieken
• Hier tussen in: grootste groep van vredelievenden
• Opstelling Willem van Oranje: gematigd > vrijheid van geloof en:
• nadruk op vertrek Spaanse soldaten en verzet tegen 'raadgevers' Filips II
• zie "Den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd" 

Beleid Filips II

• ontslaat Alva omdat:
• de Opstand niet neergeslagen werd
• kwam in grote financiële problemen >
• soldij lang niet betaald >
• soldaten plunderen steden o.a.
• Antwerpse Furie', 1576 >
• Pacificatie van Gent

Pacificatie van Gent

• nav de Spaanse Furie (1576)
• Afspraken van (een groot deel van de) gewesten:
• 1.  Holland en Zeeland calvinistisch
• 2. Rest van de gewesten katholiek
• 3. Geen godsdienstvervolgingen

einde Pacificatie van Gent:

• Verzoening mislukte vooral door extreme calvinisten in Zuiden >
  
• Unie van Atrecht: zuidelijke gewesten kiezen zijde van Filips II > 
  
• Unie van Utrecht (1579): noordelijke gewesten samen tegen Spanje
  
• Gewesten soeverein, wel:
• militaire samenwerking
• geen godsdienstvervolging maar:
• calvinisten bevoordeeld (ambten,kerken)

Sint Jans Kathedraal, Den Bosch

 'Onze Lieve Heer op Solder', A'dam

Escalatie conflict

• Filips II: Oranje schuldig aan Unie >
• Willem in de ban gedaan >
• Acte van Verlatinghe (1581) 
• Staten-Generaal zoeken nieuwe vorst:
• hertog van Anjou (Frankrijk, - 1583)
• 1584: Balthasar Gerards vermoordt Oranje
• Staten zoeken tevergeefs een nieuwe landsheer
• Staten besluit zelf soeverein te worden.
• Republiek uitgeroepen (1588)

1584

Vrede van Münster:

Spanje erkent de Republiek

(1648)

Vrede van Münster:

gunstig voor de Republiek

• 'generaliteitslanden' behouden, 
• bestuurd door Staten-generaal
• Schelde bleef afgesloten >
• concurrentie Antwerpen uitgeschakeld
• onbelemmerde zeevaart op Indië
• geen vrije godsdienstuitoefening RK
• Opmerking:
• Willem II van Oranje was tegen de Vrede:
• hij wilde gebied uitbreiden door veroveringen > wens:
• begin Oranje-dynastie

0