5.4 De Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

1. Opstand der Nederlanden (1515-1588/1648)

• Kenmerkende aspecten:
• 1. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
• 2. Het begin van staatsvorming en centralisatie.
• 3. De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

Hoofdvraag: waardoor werd de opstand veroorzaakt? 

Verzet tegen:

• A. Bestuurlijk beleid Karel V (1515 - 1555):


• 1. centralisatie >
• - Brussel centraal bestuur en
• - Staten-Generaal: 
•    vertegenwoordigers van de gwesten
• 2. uniformering wetgeving =
•     overal in de Nederlanden dezelfde wetten 
• Organisatie: drie bestuursraden: 


• - Geheime Raad (juristen)
• - Raad van Financiën (juristen + edelen)
• - Raad van State (edelen + juristen)


• B. Godsdiensbeleid van Karel V: vervolgingen

Reformatie:

• Luther (1517: 95 stellingen) 
  
• Bijeenkomst in Worms (1521) > verbanning  Luther >
  
• Luther heeft steun keurvorst van Saksen
  
• door boekdrukkunst snelle verspreiding ideeën van de hervorming > meer aanhangers > oorlog >
• Vrede van Augsburg (1555):
• 'wiens gebied, diens godsdienst'

Calvijn (1509-1564)

• Frans-Zwitserse geleerde
• veel aanhangers in de Ned.
• enkele verschillen met Luther
• 1.  verzet tegen de vorst mag
• 2. onderdanen mogen een kerk oprichten (zonder toestemming van de vorst)

0

Begin van de Opstand:

• 1555: Filips II volgt Karel V op.
• Verzet tegen bloedplakkaten >
• aanbieden van smeekschrift (april 1566)
• landvoogdes Margaretha van Parma: 
• schort vervolgingen op >
• grotere opkomst bij hagenpreken >
• Beeldenstorm (1566) >
• komst Alva (1567):
• 'Raad der Beroerten' (Bloedraad) >
• vele vluchtelingen o.a Willem van Oranje

Willem van Oranje (1533-1584)

• geboren op slot Dillenburg (Dld)
• stadhouder in Holland,Zeeland,Utrecht
• 1568: Slag bij Heiligerlee (Gr) >
• begin 80-jarige oorlog

Slag bij Heiligerlee

Monument bij Heiligerlee

Graaf Adolf van Nassau is omgekomen bij dit militaire treffen tussen Alva en Willem van Oranje

0

Watergeuzen

• Watergeuzen succesvoller dan Oranje:
• 1572: Inname van Den Briel >
• steeds meer steden kiezen de zijde van de Opstandelingen
• Willen van oranje gaat naar gewest Holland >
• leider van de Opstand
• Alva reageert keihard: 
• belegeringen/massamoord/plunderingen >
• Opstand breidt zich uit >
• Alva ontslagen door Filips II

Beleid Filips II

• ontslaat Alva omdat:
• de Opstand niet neergeslagen werd
• kwam in grote financiële problemen >
• soldij lang niet betaald >
• soldaten plunderen steden o.a.
• Antwerpen: 'Spaanse Furie', 1576 >
• Pacificatie van Gent:
• 
  

Pacificatie van Gent

• naar aanleiding van de Spaanse Furie (1576)
• doel: alle 17 gewesten willen dat de Spaanse troepen de Nederlanden verlaten
• Andere afspraken gewesten:
• 1.  Holland en Zeeland calvinistisch
• 2. Rest van de gewesten katholiek
• 3. Geen godsdienstvervolgingen
• 
  

Einde Pacificatie van Gent door:

acties radicale Calvinisten in het zuiden >

• Unie van Atrecht (1579) : zuidelijke gewesten kiezen zijde van Filips II > 
  
• Unie van Utrecht (1579): 
• - 7 noordelijke gewesten tegen Spanje
  
• - er kwam een gezamenlijk leger
• - gewesten onafhankelijk van elkaar
• - geen godsdiensvervolgingen
• - Filips II doet Willem in de ban > 
• - Filips II niet meer als koning erkend!!
• 1588: Republiek der Nederlanden !!!

0

In de Nederlanden was géén vorst,

(itt de situatie in het buitenland)

maar lag het bestuur in handen van de rijke burgers (Holland/Zeeland)

XXX

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

het gewest Holland betaalde 60 % van kosten leger en vloot

0

Gevolgen Hervorming/Reformatie:

1. RK kerk viel uiteen, protestantse kerken scheidden zich af, 
2. Veel (godsdienst-)strijd/-oorlogen
3. sommige landen bleven (overwegend) katholiek, andere protestant.
4. Het Duitse Rijk versnipperde: de plaatselijke vorst bepaalde het geloof van zijn onderdanen (1555: Vrede van Augsburg)
5. Frankrijk/Oostenrijk/Italië bleven katholiek
6. Scandinavische landen werden lutheraans
7. Noordelijke Nederlanden werden calvinistisch (> 80-jarige Oorlog)
8. Engeland werd Anglicaans (Hendrik VIII)