Theorie Literatuurgeschiedenis Dautzenberg hoofdstuk 3 De Verlichting

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

DE ACHTTIENDE EEUW

DE VERLICHTING

18de eeuw: Verlichting

• Paragraaf 20: historische achtergrond: hoe stond Nederland er voor?
  
• Paragraaf 21:   Overheersende culturele stroming Verlichting
  
• Paragraaf 23:  De Verlichting in de literatuur
• Paragraaf 24: Justus van Effen
• Paragraaf 26:  Hiëronymus van Alphen
• Paragraaf 27:  Betje Wolff en Aagje Deken

Paragraaf 20: historische achtergrond: hoe stond Nederland er voor?

• In Europa: absolute monarchieën

• In Nederland: republiek met Staten Generaal: 
• geen duidelijk centraal gezag; 
• gewesten gingen hun eigen gang
• Gouden eeuw is voorbij: economisch en cultureel stelt Nederland niet meer zoveel voor

Pruikentijd

-Parijse mode

-Tonen van rijkdom

Patriotten en prinsgezinden

• Einde achttiende eeuw: twee politieke stromingen
• Patriotten: meer democratie: in 1793 hulp van de Fransen
• Prinsgezinden: wilden een stadhouder van het huis van Oranje

Paragraaf 21 De Verlichting

• Overgang renaissance - Verlichting
• Mensheid moest verlicht worden door middel van kennis
• Rationalisme: Tijdperk van de rede
• Deïsme: wel een opperwezen; maar verering in vorm van godsdienst helpt niet
• Tolerantie: ieder gelooft op zijn eigen manier
• Liberalisme: vrijheid van economisch handelen

Optimisme

• De mens is in wezen goed
• De mens wordt geboren als een tabula rasa (John Locke)
• Nature - nurture
• Onderwijs belangrijk: literatuur gericht op onderwijs
• Verlichting heeft grote invloed gehad op de latere eeuwen

De Verlichting in de literatuur

• Proza: vernieuwend, nieuwe vormen, nieuwe ideeën,   ruimdenkend
  
• Proza: didactisch, het geeft de lezer nieuwe, rationele,   ideeën en opvattingen
  
• Poëzie en toneel: neo-classicisme; klassieke regels   opgesteld door Boileau
  

Genres

• De Encyclopédie
• Tijdschriften: Justus van Effen
• Het imaginaire reisverhaal
• Kinderliteratuur
• De roman

De Encyclopédie

Om de mens kennis te geven, moet er kennis zijn.

Doel: - kennis die er is, samenvatten

lezer info geven

juiste (rationele) weg tonen

Spectatoriale tijdschriften 1

• Didactisch/moralistisch: opvoeden en                                           laten zien wat hoort
• Wetenschap/beeldende/kunst/literatuur/             opvoedkunde/omgangsvormen
• Eenvoudige stijl:                                                                                           burgers moesten opgevoed worden

Spectatoriale tijdschriften 2

• In Nederland: Justus van Effen 
• Richt in 1731 De Hollandsche Spectator op
• Bestreed Hollandse chauvinisme
  
• Bestreed calvinistische verzet                                                 tegen toneel en ander vermaak
• Streed voor gebruik Nederlands in                                                          plaats van Frans

Het imaginaire reisverhaal 1

• Het imaginaire reisverhaal: een reisverhaal dat nooit heeft     plaatsgevonden
  
• Episch-didactisch
  
• Doel: de auteur kon in de bezochte landen                               laten zien wat volgens hem wel of niet                                         goed was.
  

Het imaginaire reisverhaal 2

• Satire: aanval op een systeem door het belachelijk te maken
  
• Utopie: de reiziger komt terecht in een ideale wereld (bijv.   zonder armoede, onderdrukking)
  
• Robinsonade: persoon overleeft                                               afgezonderd: met gebruik  van de rede                                                  kan de mens alles overwinnen
  

De roman 1

• De roman: nieuwe vorm
  
• Personages staan centraal: de gebeurtenissen hebben als   doel de persoon te beschrijven: beschrijving van karakter   en/of ontwikkeling
  
• Roman: realistischer: meer tijd- en omgeving beschrijvingen
  

De roman 2

• Wolf en Deken: Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart =   de eerste Nederlandse roman
  
• Briefroman: karakter van de                                                   brievenschrijvers duidelijk
• Sara Burgerhart:                                                                                                les voor alle jonge meisjes: pas op!

Kinderliteratuur 1

• Optimisme: mens in wezen goed/geboren als tabula rasa
• John Locke
• Nurture – nature 
• Belang van onderwijs:                                                                         kennis verschaffen

Kinderliteratuur 2

• In Nederland: Hieronymus van Alphen (paragraaf 26)
  
• Proeve van kleine gedichten voor kinderen: eerste literatuur   voor kinderen
  
• Geschreven vanuit het kind: kind                            is     hoofdpersoon
  
• Kinderlijke taal
  
• Begrijpelijke onderwerpen (spelen)