1. Middeleeuwen: hebban olla vogala en ridderliteratuur

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Lesdoelen

~ Je weet hoe je aantekeningen moet maken

~ Je kennis over de middeleeuwen wordt opgefrist

~ Je weet wat de oudste woorden uit het Nederlands zijn

~ Je weet wat ridderliteratuur is

~ Je weet welke functie ridderliteratuur had

~ Je weet wat exempelen zijn

Voorbereiding SE literatuurgeschiedenis en verhaalanalyse

 januari 2025

Aantekeningen maken

In de klas wordt door je docent een onderwerp uitgelegd. Het is heel lastig om dat allemaal in je hoofd te onthouden. Om de belangrijke dingen uit de les te onthouden kun je aantekeningen maken. Bekijk hieronder een aantal andere manieren hoe je informatie kunt ordenen.

Tijdlijn

Een tijdlijn maken is heel handig voor het vak geschiedenis!

Verbanden

Verbanden leggen is voor elk vak belangrijk, maar kun je op verschillende manieren uitvoeren

Opdelen

Wat hoort wel bij elkaar en wat juist niet? Soms kan opdelen helpen. 

Theorie aantekeningen maken

De Cornell methode is een slimme manier om stof te bestuderen.

De methode is al heel oud (ruim 50 jaar), maar wordt nog steeds gezien als een hele goede manier om aantekeningen te maken. 

Door deze methode te gebruiken kun je goed de hoofdzaken en bijzaken uit elkaar halen. 

Bekijk de video hoe de methode werkt. 

De Cornell methode

Maak een aantekening van een les volgens de Cornell-methode 

• Pak een A4'tje en verdeel je papier zoals op de tekening staat
• Schrijf bovenaan in vlak 1 het onderwerp van de les
• Schrijf in de rechterkolom de notities 
• Schrijf in de linkerkolom de kernwoorden en kernvragen 
• Schrijf onderaan in één a twee regels waar de les over ging 
  
  

Klaar? Bewaar je aantekeningen in een map. 

Zo raak je jouw aantekeningen niet kwijt.

Experiment

Kernwoorden deze les

middeleeuwen

hebban olla vogala

ridderliteratuur

exempelen

Opfriscursus 

middeleeuwen

Hoe komen de middeleeuwen aan hun naam? 

middeleeuwen

De benaming is bedacht in de renaissance. Mensen keken terug naar deze eeuwen en vonden ze minderwaardig. Volgens hen zaten de middeleeuwen letterlijk tussen twee waardevolle periodes in: tussen de klassieke oudheid en de renaissance (wedergeboorte) waarin de klassieke oudheid herleeft.

Van wanneer tot wanneer duurden de middeleeuwen?

Middeleeuwen 

De middeleeuwen duren van 500 tot 1500 en zijn verdeeld in de vroege middeleeuwen (500-1000), de hoge middeleeuwen (1000-1300) en de late middeleeuwen (1300-1500)

In de late middeleeuwen worden de steden langzamerhand  steeds belangrijker en de burgers in de steden krijgen steeds meer macht. Het oude leenstelsel waarin de adel alle macht had, begint af te brokkelen. 

In de hoge middeleeuwen onstonden de eerste steden in West-Europa en tegen betaling krijgen ze een zekere mate van zelfstandigheid. Dit is de tijd waarin de indrukwekkende kathedralen worden gebouwd en de eerste universiteiten ontstaan. In deze periode begint ook de Nederlandse literatuur.

De vroege middeleeuwen zijn voor de Nederlandse literatuur minder belangrijk, omdat er geen teksten zijn overgeleverd. Het is de tijd van de adel (ridders) en de geestelijken (priesters en monniken). Wie niet tot een van deze twee groepen behoorde, had niets te vertellen. De adel verdeelt het land door middel van het leenstelsel. De hoogste vorst leent land uit aan andere edellieden. Die zijn "de baas" in het gebied dat ze geleend hebben. In ruil daarvoor moeten ze trouw aan de vorst zweren en belasting betalen. Er waren nog geen steden in wat nu Nederland heet.

De middeleeuwse maatschappij was theocentrisch. Wat betekent dat?
In het dagelijks leven ...

1. ... staat de wetenschap centraal.
2. ... staan God en godsdienst centraal.
3. ... staan geld en economie centraal.
4. ... staat Theo centraal.

De middeleeuwse maatschappij is ook een standenmaatchapij. Wat is dat?

De middeleeuwse standenmaatschappij

Een geordende maatschappij waarin iedereen zijn plaats kende:

1. De geestelijkheid
2. De adel / ridders (leefden aan het hof: een kasteel)
3. De boeren / burgerij                                                                                                            Gedurende het grootste deel van de middeleeuwen waren er maar twee standen: de geestelijkheid en de adel. Pas vanaf de late middeleeuwen wordt een derde stand belangrijk: de burgerij (de inwoners van de steden).                                                                                          

middeleeuwen

• Kernspreuk is: Memento mori
  (Weet dat je zal sterven)
  
  

• Kerk en christendom bepalen het  leven

• Op aarde zo vroom mogelijk leven Beloning: beter leven in het hiernamaals.

Hoofd-kenmerken

middeleeuwen

• Theocentrisme (God/het geloof staat centraal)​
  
• Standenmaatschappij (het individu is ondergeschikt aan de samenleving)​
  
• Memento mori (het hiernamaals is belangrijker dan het heden)​

Middeleeuwen

Hebban olla vogala (blz. 2)

Ridderliteratuur (blz. 3)

vogala.org

Middelnederlands

Vanaf ca. 1200

Mix van veel dialecten

Naamvallen, dubbele ontkenning

(Hardop lezen helpt)

Dengel = de engel

Thu/du = jij

Ende = en

Diets

Diets = 'volks'

Gedurende de middeleeuwen gebruikte men 'Diets' om aan te geven dat het om de volkstaal ging (en dus niet om het Latijn, of het Frans van de burgerij.) In de loop van de 16e eeuw maakt de term Diets langzaam plaats voor het Nederlands.

Echte oudste Nederlandse zin

De zin olla vogala ... is wel de oudste literaire zin, maar niet het alleroudste Nederlands. Dat is:

maltho thi afrio lito  

Deze zin stond in een wetboek uit de zesde eeuw. Welke woorden herken je, als je denkt aan de zin: Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu?

betekenis

Ik maak je vrij, halfvrije

Deze zin werd uitgesproken als een halfvrije (een soort slaaf) helemaal vrij werd gemaakt.
 

Zoek op wie Herman Pleij is

Middeleeuwen

Hebban olla vogala (blz. 2)

Ridderliteratuur (blz. 3)

Lees de paragraaf Ridderliteratuur van literatuurgeschiedenis.nl. (blz. 3 en 4).

 

Welke functies heeft ridderliteratuur? 

Ridderliteratuur

Dubbele functie:

~ verstrooiing

~ voorbeeldfunctie: 

aanzien in stand houden, zodat de vorst beschermd blijft

Middeleeuwen

Hebban olla vogala

Ridderliteratuur

Voorbeeldige levens

Jacob van Maerlant

Zingen in de middeleeuwen

Toneel in de middeleeuwen

Boekdrukkunst