klas 3 Middeleeuwen les 1 en 2

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

• 
  

Middeleeuwen

In 4 weken gaan we kleine stukjes literatuurgeschiedenis behandelen. 

De aantekeningen die je maakt, zijn stof voor het SE (boekentoets + middeleeuwen, 5%) in de toetsweek. 

Literatuurgeschiedenis

- 

Literatuurgeschiedenis

We gaan ons vandaag bezighouden met de volgende vragen:

1. Hoe is de Nederlandse literatuur ontstaan?
2. Hoe "las" men in de middeleeuwen?
3. Wat waren de middeleeuwers voor mensen?
4. Hoe zag je dit terug in de literatuur?

Waarom moet ik dat allemaal weten?

• Het is de Nederlandse cultuur.
• Veel teksten, films, bekende citaten etc. verwijzen naar de oude Nederlandse teksten.
• Unieke manier om te lezen wat iemand 500 of zelfs 800 jaar geleden bezighield en hoe hij leefde (tijdcapsule).

Middeleeuwen

De literatuurgeschiedenis van Nederland begint in de middeleeuwen.

Van vóór die tijd zijn er geen teksten in het Nederlands bewaard gebleven.

Wanneer begint de geschiedenis van de Nederlandse literatuur?

middeleeuwen

ongeveer 500 -  historisch gezien begin middeleeuwen

ongeveer 1100 - literair gezien begin middeleeuwen

ongeveer 1500 - uitvinding boekdrukkunst -> einde    middeleeuwen

0

manuscript/ handschrift

Handschrift (manuscript)

• Monnikenwerk (iedere letter werd met de hand overgeschreven).
• Kostbaar (materiaal, tijd, dieren).
• Scriptorium
• Veel versieringen

de middeleeuwen

De Nederlandse literatuur begint rond 1100

Hebban olla vogala nestas hagunnan 

hinase hic enda thu, wat unbiddan we nu?

Dit is Oudnederlands (tussen 800 en 1150).

Van middeleeuwen naar nu

Bron: Het Parool, 12 maart 2021

Hoe zag de middeleeuwse samenleving eruit?

De middeleeuwse samenleving

• Mensen waren heel gelovig
• "Theocentrisch" 
• Hiernamaals: hemel of de hel
• "Memento mori" 

De middeleeuwse maatschappij was theocentrisch. Wat betekent dat?
In het dagelijks leven ...

1. ... staat de wetenschap centraal.
2. ... staan God en godsdienst centraal.
3. ... staan geld en economie centraal.
4. ... staat iemand die Theo heet centraal.

Het leven in de middeleeuwen

De middeleeuwse cultuur is theocentrisch. God en alles wat met godsdienst (Rooms-Katholiek) te maken heeft staan centraal. Het leven na de dood is belangrijker dan het leven zelf. Een bekende spreuk is memento mori: gedenk te  sterven. Alles in je leven staat in teken van 'in de hemel komen'. 

De priesters en de monniken (de geestelijkheid) hebben daarom het meeste te vertellen. Zij zijn de belangrijkste stand.

• 
  

Tot hier...

In de volgende les gaan we verder met deze introductie.

Nu maak je de opdracht die in Classroom voor je klaarstaat.

Aantekeningenbingo

Maak aantekeningen.

Kies nadat we klaar zijn 4 begrippen uit je aantekeningen die je onderstreept. Als ik die 4 begrippen noem, win je de bingo.

Het leven in de middeleeuwen

De tweede belangrijke stand was de adel. De adel had de wereldlijke macht verdeeld via het feodale stelsel ook wel het leenstelsel genoemd. Daarbij leent de koning (leenheer) zijn grond aan de leenmannen.

De leenheer verdeelt zijn grond in kleinere gebieden en leent  die uit aan zijn leenmannen (vazallen). In ruil voor het gebruik van de grond helpen de leenmannen hun leenheer als er gevochten moet worden. Essentieel is de onvoorwaardelijke trouw tussen leenman en leenheer.

De leenmannen kunnen de hun toebedeelde grond weer opdelen in kleinere gebieden en die weer uitlenen aan onderleenmannen (ondervazallen).  Ook hier geldt dat onvoorwaardelijke trouw essentieel is en dat de onderleenmannen hun leenheer helpen als er gevochten moet worden.

Het leven in de middeleeuwen

Je hebt gezien dat de middeleeuwse maatschappij een standenmaatschappij was. Gedurende het grootste deel van de middeleeuwen waren er maar twee standen: de geestelijkheid en de adel. Pas vanaf de late middeleeuwen wordt een derde stand belangrijk: de burgerij. Dit zijn de inwoners van de steden.

Een kernbegrip in het feodale stelsel is:

1. macht
2. trouw
3. geld
4. werken

Wie is de opperste leenheer in het feodale stelsel?

1. Koning
2. Lars
3. Adel
4. God

Literatuur in de middeleeuwen

Uit de vroege middeleeuwen is geen Nederlandse literatuur overgebleven. Dat komt doordat in die tijd verhalen niet werden opgeschreven, ze werden alleen verteld. We noemen dat orale literatuur. Pas in de hoge middeleeuwen begint men heel af en toe verhalen op te schrijven op perkament, zodat wij ze nog steeds kunnen lezen. 

Voordracht

Verhalen waren er niet om zelf te lezen, maar om  naar te luisteren!

• Rondreizende troubadours 
   vertelden de verhalen. 

• Verhalen werden dus van

generatie op generatie mondeling

overgedragen.

• Vaak uit het hoofd.

Over de vorm

Hoe komt het dat je de tekst van een liedje zo goed onthoudt dat je het vaak jaren later nog steeds weet en mee kunt zingen?

Vorm - rijmend

Egidius, waer bestu bleven?

Mi lanct na di, gheselle mijn.

Du coors die doot, du liets mi tleven.

Dat was gheselscap goet ende fijn.

Het sceen teen moeste ghestorven sijn.

Nu bestu in den troon verheven

Claerre dan der zonnen scijn.

Alle vruecht es di ghegheven.

Uit: Egidiuslied (beroemdste middelnederlandse gedicht)

Vorm - proza

Ik vroeg me af waar Egidius heen was gegaan. Ik vond het gemis zwaar en ik verlangde enorm naar hem. Dat hij de dood verkoos en mij dus achterliet, vind ik onverteerbaar. Ik hield namelijk heel erg van zijn gezelschap en het doet me pijn dat hij er nu niet meer is. Waar zou hij nu zijn? Hoe zou het met hem gaan? Ik blijf het me maar afvragen.

Waarom gebruikten troubadours in de middeleeuwen rijm om hun verhalen te vertellen?

1. om indruk te maken op de adellijke dames
2. rijm zorgt ervoor dat je de tekst makkelijker onthoudt
3. rijm is beter voor te dragen

Waar gingen al die verhalen over 

en 

welke genres onderscheiden we?

anonieme schrijvers

Verhalen

• Vaak vertalingen van bestaande volksverhalen. 
• De schrijver wilde vermaken, maar vooral ook de lezer iets leren.
• Twee belangrijke genres:
  religieuze literatuur
  ridderverhalen 

anonieme schrijvers

Veel religieuze literatuur

Twee belangrijke soorten:

1. Marialegenden
2. Heiligenlevens

anonieme schrijvers

Marialegenden

Beroemdste voorbeeld:

• Beatrijs (eind 13e eeuw)
• Beatrijs is non, maar gaat er met haar jeugdliefde vandoor. Ze krijgen twee kinderen maar na zeven jaar verlaat de man haar. Beatrijs houdt zich zeven jaar in leven met prostitutie, maar keert dan naar het klooster terug. Daar vindt een mirakel plaats...

Van handschrift naar... boekdrukkunst

manuscript/ handschrift

Boekdrukkunst

• Tweede helft 15e eeuw (1453).
• Van houtblok (blokdruk) naar los lettermateriaal.
• Leescultuur ontstaat (stadsscholen ontstaan).
  
• Van poëzie naar proza.

De tekst "Hebban olla.."is geschreven door een ...

1. poëet
2. troubadour
3. ridder
4. monnik

Aantekeningenbingo

Kies 4 begrippen uit je aantekeningen. Onderstreep die.

Als ik ze zo noem, win je de bingo.

Aantekeningenbingo

Hebban olla vogala

Aantekeningenbingo

Hebban olla vogala

Marialegende

Aantekeningenbingo

Hebban olla vogala

Marialegende

Feodaal stelsel

Aantekeningenbingo

Hebban olla vogala

Marialegende

Feodaal stelsel

Troubadour