VWO Zuid-Amerika par 1.4 ertsen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Verlaten raffinaderij in Venezuela

Een noodmaatregel in Venezuela. President Nicolas Maduro is van plan om de staatsolie van het land te privatiseren. De verkoop van de olie, het meest waardevolle bezit van het land, aan buitenlandse bedrijven is voor Maduro een laatste redmiddel om de vrije val van Venezolaanse economie tegen te gaan. Het land gaat al jaren gebukt onder een diepe crisis.

Atlasoefening

• Naar welke drie landen/gebieden exporteert Brazilië ijzererts?
• Welk land in Zuid-Amerika voert qua waarde de meeste metalen uit?
• In welk landschap wordt de meeste bauxiet gewonnen in Brazilië? 
• Welk land is de grootste ijzerertsproducent?

Atlasoefening

• Naar welke drie landen/gebieden exporteert Brazilië ijzererts?
• Welk land in Zuid-Amerika voert qua waarde de meeste metalen uit?
• In welk landschap wordt de meeste bauxiet gewonnen in Brazilië? 
• Welk land is de grootste ijzerertsproducent?

Export Braziliaans ijzererts naar West-Europa, Japan, China (55e druk: GB254)

-Chili (55e druk: GB226E3)

-Landschap Selva (Tropisch Regenwoud)

-China (Brazilië is 3e grootste) (55e druk: GB254A)

Deze les

• Geologie Zuid - Amerika en het voorkomen van ertsen
• Doel: Je kunt het verband tussen het voorkomen van ertsen, olie en gas en de geologie in Zuid-Amerika verklaren.

Delfstoffen

• In Zuid-Amerika grote hoeveelheden delfstoffen.
• Vindplaats fossiele energiebronnen en mineralen staat in directe relatie met geologie

bauxiet: chemische verwering van basalt of gneis onder tropische omstandigheden → kleideeltjes spoelen uit, ijzer- en aluminiumverbindingen blijven achter → lateriet (= soort bauxiet)

ijzererts: oude zeeafzettingen ondergaan een metamorfose door druk lagen erboven → ontstaan ijzerhoudende gesteenten

goud: door verwering en erosie meevoeren en sedimenteren van waardevolle mineralen, als concentraties hoog genoeg → winning

Doorsnede

• Doorsnede tekenen A-->B 
  
• Begrippen (blad) op goede plek in doorsnede zetten + toelichting schrijven

TINERTS

BAUXIET

MANGAAN

Doorsnede 

• Doorsnede tekenen A-->B (max. 10 min)
• De lijn A-B ligt op 21° Z.B. 
• Begrippen (zie blad) op goede plek in doorsnede zetten en toelichten waarom begrip op die plek in doorsnede
  

TINERTS

BAUXIET

MANGAAN

Anders Actief opdr 2

Reliëf

Hoogte langs lijn A --> B 

 

Subductiezone met trog en plooiingsgebergte

Het Andesgebergte is extreem hoog in vergelijking met gebergten in andere subductiezones op aarde. 

Gemiddelde hoogte zo'n 4000 meter.

De Aconcagua, gelegen  in Argentinië, is met zijn 6.961 meter de hoogste top in de Andes.

Door subductie duikt de Nazcaplaat onder de Amerikaanse plaat. 

Vlakke subductie door jonge oceaankorst.

Jonge veel koppeling --> zware aardbevingen

Reliëf

Hoogte langs lijn A --> B 

 

Verschillende periodes van gebergtevorming. Het laagland ten oosten van de eerste (Westelijke) cordillera lag vol met sedimenten, geërodeerd van de bergen. Door een versnelde plaatbeweging (zowel vanuit het westen als het oosten) is het gebied nog veel verder in elkaar gedrukt. Het sedimentbekken kwam omhoog en vormt nu een hoog plateau: de Altiplano. Het plateau wordt aan de oostkant begrensd door de volgende bergketen: de Oostelijke Cordillera.

Nazcaplaat smelt. Magmakamers ontstaan en vulkanen. Bij de stolling van magma in de magmakamers vindt magmatische differentieatie plaats. De restsmelt kan in ertsaders kunnen stollen --> tin, goud en zilver. 

Bij de convergente plaatbeweging vindt gebergtevorming & opheffing plaats. De Andes ontstaat. Door de subductie zijn er veel actieve vulkanen in de Andes. 

Wat is een erts?

• Een erts is een gesteente waarin metalen voorkomen in grotere of kleinere concentraties. 
• Een gesteente of mineraal waaruit nuttige en economisch interessante stoffen kunnen worden gewonnen.

Ontstaan Ertsen

• ertsvorming door stolling van magma
  
• ertsvorming door erosie, verwering & sedimentatie
  

magma soort soepje met allerlei chemische elementen

Wanneer die elementen langzaam afkoelen en stollen, vormen ze gesteenten die bestaan uit een combinatie van chemische elementen. 

In eerste instantie zullen bij langzame afkoeling in de magmahaard bij temperaturen van rond de 1.200 °C de eerste mineralen kristalliseren, vooral kwarts. Hierdoor verdwijnen er bepaalde chemische elementen uit het magma, waardoor de samenstelling van het overblijvende vloeibare gesteente verandert. Bij verdere afkoeling stolt het mineraal dat daarna de hoogste stollingstemperatuur heeft, bijvoorbeeld graniet (figuur 1.34). Zo blijven er uiteindelijk bepaalde elementen over die hoge concentraties vormen. Dit proces heet magmatische differentiatie.

Met het laatste vloeibare restant van de magmahaard is iets bijzonders aan de hand. In deze zogenoemde restsmelt komen stoffen voor met een laag smeltpunt, zoals koper, lood en zink, maar ook water en gassen. Vooral die gassen zorgen ervoor dat de druk in de magmahaard zeer hoog oploopt. Door die hogere druk wordt de restsmelt bij zwakke plekken in de aardkorst in scheuren of barsten geperst. Bij stolling zullen zo koper, zilver, goud en tin gevormd kunnen worden in zogenoemde ertsaders. Meestal bevindt zich in deze aders niet een enkele ertssoort, maar komen er verschillende metalen voor (figuur 1.34). Wanneer het gebied door gebergtevormende krachten is omhooggekomen en erosie veel van de bovenliggende lagen heeft verwijderd, komen de aders op winbare diepte te liggen.

Ontstaan Ertsen

• Magma verschillende
  chemische elementen
  
• Bij afkoeling stollen bepaalde elementen maar niet
   allemaal tegelijkertijd. Samenstelling magma
  verandert (magmatische differentiatie)
• Metalen (koper, zink, lood) hebben laag smeltpunt,
  concentraties worden hoger, stollen het laatst 
• Hoge druk door gasvorming perst het in scheuren.

magma soort soepje met allerlei chemische elementen

Wanneer die elementen langzaam afkoelen en stollen, vormen ze gesteenten die bestaan uit een combinatie van chemische elementen. 

In eerste instantie zullen bij langzame afkoeling in de magmahaard bij temperaturen van rond de 1.200 °C de eerste mineralen kristalliseren, vooral kwarts. Hierdoor verdwijnen er bepaalde chemische elementen uit het magma, waardoor de samenstelling van het overblijvende vloeibare gesteente verandert. Bij verdere afkoeling stolt het mineraal dat daarna de hoogste stollingstemperatuur heeft, bijvoorbeeld graniet (figuur 1.34). Zo blijven er uiteindelijk bepaalde elementen over die hoge concentraties vormen. Dit proces heet magmatische differentiatie.

Met het laatste vloeibare restant van de magmahaard is iets bijzonders aan de hand. In deze zogenoemde restsmelt komen stoffen voor met een laag smeltpunt, zoals koper, lood en zink, maar ook water en gassen. Vooral die gassen zorgen ervoor dat de druk in de magmahaard zeer hoog oploopt. Door die hogere druk wordt de restsmelt bij zwakke plekken in de aardkorst in scheuren of barsten geperst. Bij stolling zullen zo koper, zilver, goud en tin gevormd kunnen worden in zogenoemde ertsaders. Meestal bevindt zich in deze aders niet een enkele ertssoort, maar komen er verschillende metalen voor (figuur 1.34). Wanneer het gebied door gebergtevormende krachten is omhooggekomen en erosie veel van de bovenliggende lagen heeft verwijderd, komen de aders op winbare diepte te liggen.

De Andes bestaat uit 2 een cordillera's (aaneengesloten bergketens) met daartussen een hoogvlakte. Door het gewicht van de dikke korst van de Andes boog de korst van het aangrenzende gebied in het oosten wat door en kwam lager te liggen (voorlandbekken). Voorlandbekkens worden gevuld met sediment (afbraakmateriaal van erosie van het gebergte)

https://www.youtube.com/watch?v=wZCRGRLlfbg

Olie en gas 

in het voorlandbekken

maar ook voor kust Brazilië (andere ontstaanswijze) 

De olie- en gasvelden in Venezuela zijn in de voorlandbekkens gevormd (figuur 1.31). In het Krijt stond de zeespiegel veel hoger dan tegenwoordig en waren grote delen tussen de oude hoge schilden in Venezuela en Brazilië overspoeld met relatief warm zeewater. In het water leefde veel plankton. Het plankton dat stierf, zakte naar de bodem van de ondiepe zee. Vervolgens werd het dode organisme bedekt met grote hoeveelheden erosiemateriaal van de Oostelijke Cordillera en de schilden. Later werden veel erosiemateriaal van de Andes en zandafzettingen van de rivieren gesedimenteerd. Het pakket is in het voorlandbekken van Venezuela wel 7 km dik. Door de druk van de aardlagen steeg de temperatuur in de laag met dood plankton. De combinatie van hoge temperatuur en grote druk veranderde het dode plankton in zo'n 15 miljoen jaar tijd in aardolie en aardgas.

Olie & Gas

• in verleden hoge zeespiegel → 
• oude schilden overspoeld met planktonrijk water → 
• dood plankton naar bodem →  plankton bedekt met erosiemateriaal van Oostelijke Cordillera en schilden → 
• door druk van die lagen steeg temperatuur in laag met dood plankton → 
• hogere druk + temperatuur veranderde dood plankton in olie en gas

https://www.youtube.com/watch?v=wZCRGRLlfbg

Reliëf

Hoogte langs lijn A --> B 

 

Reliëf

Hoogte langs lijn A --> B 

 

Helemaal in het oosten vind je zeer oude stukken aardkorst die kratons of schilden worden genoemd. Ze bestaan uit dieptegesteenten (graniet) en metamorfe gesteenten 

Laatste stukje: voor de kust. Daar zat ook olie. Hoe is dat gevormd?

Olie & gas

• Uiteenvallen Pangea → 
• Riftzone Z-Amerika en Afrika → 
• Er ontstaan grote meren → 
• in meren verzamelde organisch, koolstofhoudend materiaal → 
• riftzone steeds breder en opgevuld met zeewater en sediment → 
• in smallere bekkens verdampt zeewater, overgebleven zout dekt laag af →
• door druk sedimentlagen erboven olie en gas onder zoutlagen
  

Terug naar het ontstaan van  ertsen

• ook hier veel ertsen, niet door stolling magma, maar
  
• ertsvorming door erosie, verwering & sedimentatie
  

magma soort soepje met allerlei chemische elementen

Wanneer die elementen langzaam afkoelen en stollen, vormen ze gesteenten die bestaan uit een combinatie van chemische elementen. 

In eerste instantie zullen bij langzame afkoeling in de magmahaard bij temperaturen van rond de 1.200 °C de eerste mineralen kristalliseren, vooral kwarts. Hierdoor verdwijnen er bepaalde chemische elementen uit het magma, waardoor de samenstelling van het overblijvende vloeibare gesteente verandert. Bij verdere afkoeling stolt het mineraal dat daarna de hoogste stollingstemperatuur heeft, bijvoorbeeld graniet (figuur 1.34). Zo blijven er uiteindelijk bepaalde elementen over die hoge concentraties vormen. Dit proces heet magmatische differentiatie.

Met het laatste vloeibare restant van de magmahaard is iets bijzonders aan de hand. In deze zogenoemde restsmelt komen stoffen voor met een laag smeltpunt, zoals koper, lood en zink, maar ook water en gassen. Vooral die gassen zorgen ervoor dat de druk in de magmahaard zeer hoog oploopt. Door die hogere druk wordt de restsmelt bij zwakke plekken in de aardkorst in scheuren of barsten geperst. Bij stolling zullen zo koper, zilver, goud en tin gevormd kunnen worden in zogenoemde ertsaders. Meestal bevindt zich in deze aders niet een enkele ertssoort, maar komen er verschillende metalen voor (figuur 1.34). Wanneer het gebied door gebergtevormende krachten is omhooggekomen en erosie veel van de bovenliggende lagen heeft verwijderd, komen de aders op winbare diepte te liggen.

Voorbeelden

bauxiet: chemische verwering van basalt of gneis onder tropische omstandigheden. Mineralen vormen een laag lateriet. Uit dit lateriet kan bauxiet ontstaan. 

ijzererts: oude zeeafzettingen ondergaan een metamorfose door druk lagen erboven

In een tropisch klimaat spoelen veel mineralen uit de grond, maar ijzer en aluminium blijven achter. Dit vormt een laag lateriet. Uit dit lateriet kan bauxiet ontstaan.

Bauxietwinning

Waarvoor wordt bauxiet gebruikt?

Welke drie voordelen noemt het bedrijf?

Welke 2 nadelen van deze vorm van mijnbouw?

Bauxietwinning

Waarvoor wordt bauxiet gebruikt?

Welke drie voordelen noemt het bedrijf?

Welke 2 nadelen van deze vorm van mijnbouw?

Het is de grondstof voor het maken van aluminium.

Drie voordelen gevraagd:

• het verhoogt de productie
• het verlaagt de kosten
• er gebeuren minder ongelukken

Twee nadelen gevraagd, bijvoorbeeld:

• Grote stukken landschappen worden vernietigd. 
• De grondwaterstand moet waarschijnlijk verlaagd worden om 6m te kunnen afgraven.
• Het levert niet veel werkgelegenheid op.

Par 1.5 zelfstandig

Lezen H1 §5

Maken H1 §5 vraag 1 , 4, 6, 7

Atlasoefening

• Naar welke drie landen/gebieden exporteert Brazilië ijzererts?
• Welk land in Zuid-Amerika voert qua waarde de meeste metalen uit?
• In welk landschap wordt bauxiet gewonnen in Brazilië? 
• Welk land is de grootste ijzerertsproducent?

Atlasoefening

• Naar welke drie landen/gebieden exporteert Brazilië ijzererts?
• Welk land in Zuid-Amerika voert qua waarde de meeste metalen uit?
• In welk landschap wordt bauxiet gewonnen in Brazilië? 
• Welk land is de grootste ijzerertsproducent?

Export Braziliaans ijzererts naar West-Europa, Japan, China (54e druk: GB232)

-Chili (54e druk: GB205E3)

-Landschap Selva (Tropisch Regenwoud)

-China (Brazilië is 3e grootste) (54e druk: GB232A)

https: