VWO Zuid-Amerika par 1.4 ertsen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Zuid-Amerika

Deze les

• Geologie Zuid - Amerika en het voorkomen van ertsen
• Doel: Je kunt het verband tussen het voorkomen van ertsen, olie en gas en de geologie in Zuid-Amerika verklaren.

Anders Actief opdracht. 

Delfstoffen

• In Zuid-Amerika grote hoeveelheden delfstoffen.
• Vindplaats fossiele energiebronnen en mineralen staat in directe relatie met geologie

Mijnbouw

Veel grondstoffen:

Tin, bauxiet, Mangaan, ijzererts, goud, koper, aardolie, magnesiet, fosfaat.

Dagbouw vs. gesloten mijnbouw. 

Wat is een erts?

• Een erts is een gesteente waarin metalen voorkomen in grotere of kleinere concentraties. 
• Een gesteente of mineraal waaruit nuttige en economisch interessante stoffen kunnen worden gewonnen.

Ontstaan Ertsen

• ertsvorming door stolling van magma
  (magmatische differentiatie)
• ertsvorming door erosie, verwering & sedimentatie
  

magma soort soepje met allerlei chemische elementen

Wanneer die elementen langzaam afkoelen en stollen, vormen ze gesteenten die bestaan uit een combinatie van chemische elementen. 

In eerste instantie zullen bij langzame afkoeling in de magmahaard bij temperaturen van rond de 1.200 °C de eerste mineralen kristalliseren, vooral kwarts. Hierdoor verdwijnen er bepaalde chemische elementen uit het magma, waardoor de samenstelling van het overblijvende vloeibare gesteente verandert. Bij verdere afkoeling stolt het mineraal dat daarna de hoogste stollingstemperatuur heeft, bijvoorbeeld graniet (figuur 1.34). Zo blijven er uiteindelijk bepaalde elementen over die hoge concentraties vormen. Dit proces heet magmatische differentiatie.

Met het laatste vloeibare restant van de magmahaard is iets bijzonders aan de hand. In deze zogenoemde restsmelt komen stoffen voor met een laag smeltpunt, zoals koper, lood en zink, maar ook water en gassen. Vooral die gassen zorgen ervoor dat de druk in de magmahaard zeer hoog oploopt. Door die hogere druk wordt de restsmelt bij zwakke plekken in de aardkorst in scheuren of barsten geperst. Bij stolling zullen zo koper, zilver, goud en tin gevormd kunnen worden in zogenoemde ertsaders. Meestal bevindt zich in deze aders niet een enkele ertssoort, maar komen er verschillende metalen voor (figuur 1.34). Wanneer het gebied door gebergtevormende krachten is omhooggekomen en erosie veel van de bovenliggende lagen heeft verwijderd, komen de aders op winbare diepte te liggen.

2  voorbeelden

bauxiet: chemische verwering van basalt of gneis onder tropische omstandigheden 

ijzererts: oude zeeafzettingen ondergaan een metamorfose door druk lagen erboven

bauxiet: chemische verwering van basalt of gneis onder tropische omstandigheden → kleideeltjes spoelen uit, ijzer- en aluminiumverbindingen blijven achter → lateriet (= soort bauxiet)

ijzererts: oude zeeafzettingen ondergaan een metamorfose door druk lagen erboven → ontstaan ijzerhoudende gesteenten

goud: door verwering en erosie meevoeren en sedimenteren van waardevolle mineralen, als concentraties hoog genoeg → winning

Anders Actief opdracht

• Opdr 1 (met filmpje)
  
• Opdr 2: doorsnede tekenen A-->B 
• Begrippen (W24) op goede plek in doorsnede zetten + toelichting

TINERTS

BAUXIET

MANGAAN

Anders Actief opdracht

• Opdr 1 & 2
  
• Doorsnede tekenen A-->B (max. 10 min)
  
• Begrippen (W24) op goede plek in doorsnede zetten en toelichten waarom begrip op die plek in doorsnede
  

TINERTS

BAUXIET

MANGAAN

Anders Actief 

doorsnede

bespreken

5 punten langs lijn A --> B 

 

Door subductie duikt de Nazcaplaat onder de Amerikaanse plaat. 

Nazcaplaat smelt. Magmakamers ontstaan en vulkanen. Bij de stolling van magma in de magmakamers vindt magmatische differentieatie plaats. De restsmelt kan in ertsaders kunnen stollen --> tin, goud en zilver. 

Bij de convergente plaatbeweging vindt gebergtevorming & opheffing plaats. De Andes ontstaat. Door de subductie zijn er veel actieve vulkanen in de Andes. 

De Andes bestaat uit 2 een cordillera's (aaneengesloten bergketens) met daartussen een hoogvlakte. Door het gewicht van de dikke korst van de Andes boog de korst van het aangrenzende gebied in het oosten wat door en kwam lager te liggen (voorlandbekken). Voorlandbekkens worden gevuld met sediment (afbraakmateriaal van erosie van het gebergte)

Helemaal in het oosten vind je zeer oude stukken aardkorst die kratons of schilden worden genoemd. Ze bestaan uit dieptegesteenten (graniet) en metamorfe gesteenten 

Olie en gas bevinden zich onder de oceaanbodem. Tijdens openbreken Pangea ontstonden in de riftzone tussen het huidige Afrika en Zuid-Amerika grote meren. Hier verzamelde zich veel organisch, koolstofhoudend materiaal. Door druk van bovenliggende lagen heeft zich uiteindelijk olie gevormd. 

Par 1.5 zelfstandig

Lezen H1 §5

Maken H1 §5 vraag 1 , 4, 6, 7