Herhaling thema 8

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Herhaling thema 8

Basisstof 8.1 Wat is gedrag

Leerdoelen:

Je kunt beschrijven wat gedrag is en hoe biologen gedrag kunnen bestuderen.

Ethogram en protocol

Om gedrag te onderzoeken worden ethogrammen en protocollen gebruikt om alle handelingen te noteren.

ethogram

afkortingen van alle handelingen

protocol

scoren van frequentie van deze handelingen

Gedragsketen

• Gedragsketen = serie 

handelingen in vaste volgorde

Vaak te zien bij paringsgedrag

Wat is een Ethogram?

1. Een schema, waarin een bioloog kan zien wat een dier doet
2. Een tabel met informatie welke gedragingen een dier laat zien
3. Een stappenplan
4. Een studie naar gedrag

Wie vertonen gedrag

1. Planten
2. Mensen
3. Dieren
4. Schimmels

Wat is een gedragsketen?

1. Gedragingen die niet in een vaste volgorde zijn
2. Gedragingen die niet op elkaar lijken
3. Gedragingen die willekeurig zijn
4. Gedragingen die in een vaste volgorde voorkomen

Basisstof 8.2 Oorzaken van gedrag

Leerdoelen:

Je kunt beschrijven waardoor gedrag wordt veroorzaakt en hierbij sleutelprikkels en supranormale prikkels onderscheiden.

Oorzaak van gedrag

Gedrag ontstaat doordat mensen en dieren reageren op inwendige en uitwendige prikkels.

Inwendige prikkel -> komt vanuit het lichaam 

• Honger of dorst
  
• Sexuele drift (hormonen)
  
• Agressie
  

Uitwendige prikkel -> komt van buiten

• Geuren
• Geluiden
• Smaak

Aanleiding gedrag

Gedrag is vaak gevolg van bepaalde prikkels. 

Prikkels die altijd leiden tot bepaald gedrag zijn sleutelprikkels. 

Gedrag ontstaat door prikkels. Wat is een prikkel?

1. Veranderingen van binnen of van buitenaf.
2. Alles wat een mens doet.
3. Een handeling.
4. Een verandering van gedrag.

Een supranormale prikkel (vergeleken met een sleutelprikkel) is:

1. Een sterkere prikkel voor hetzelfde gedrag.
2. Een kunstmatige prikkel voor hetzelfde gedrag.
3. Een aangeboren prikkel voor hetzelfde gedrag.
4. Een aangeleerde prikkel voor hetzelfde gedrag.

Hiernaast zie je een mannetjes en vrouwtjes stekelbaars.

Wat zou voor een mannetje de sleutelprikkel kunnen zijn om een ander mannetje wel, maar een vrouwtje niet weg te jagen uit zijn territorium?

1. Ze lijkt niet op een stekelbaars.
2. Vrouwtjes zijn rustiger.
3. De kleur van mannetjes wekt agressie op.
4. Dat kun je niet zeggen.

Hiernaast staan de resultaten van een onderzoek bij zilvermeeuwen.

Wat is de sleutelprikkel die leidt tot het pik gedrag?

1. A
2. B
3. C
4. D

Basisstof 8.3 Aangeboren en aangeleerd gedrag

Leerdoelen:

• Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald.
  
• Je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Leerprocessen

1. Gewenning

2. Inprenting

3. Trial and error

4. Conditionering

Drugshonden leren geur van drugs te herkennen en wanneer ze dit ruiken in een koffer te gaan zitten. Hoe leren honden dit?

1. Imitatie
2. Conditionering
3. Inprenting
4. Trial and error

Wat is conditionering ?

1. een reactie op een prikkel wordt bij herhaling van prikkel afgeleerd
2. gedrag dat door beloning of straf wordt aangeleerd
3. een leerproces dat alleen in een bepaalde korte periode kan plaatst vinden

Wat is gewenning?

1. je ruikt afval dat iets te lang in de hal heeft gestaan
2. je ruikt de geur van je hond niet meer na een tijdje
3. je ruikt het eten dat thuis wordt gemaakt
4. je ruikt een appeltaart die in de kantine wordt gebakken

Basisstof 8.4 Sociaal gedrag

Leerdoelen:

Je kunt verschillende typen sociaal gedrag  onderscheiden

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is gedrag van soortgenoten naar elkaar. 

Mensen en dieren hebben sociaal gedrag.

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag heet een signaal.

Sociaal gedrag

• Territoriumgedrag
• Dreiggedrag
• Aanvalsgedrag
• Vluchtgedrag
• Baltsgedrag
• Broedzorg
• Imponeergedrag

Welk sociaal gedrag zien we hier?

1. territoriumgedrag
2. voortplantingsgedrag
3. groepsgedrag
4. broedzorg

Bonobo's zijn apen die elke ruzie of probleem goed maken met een vrijpartij. Bij de bonobo's wordt aardig wat af gesekst.

Hoe noem je dit gedrag?

1. Balts
2. Sociaal gedrag
3. Dreiggedrag
4. Territoriumgedrag

Een grutto nadert zijn vijand met opgezette rugveren en vleugels.
Hoe noemen we dit gedrag?

1. baltsgedrag
2. imponeergedrag
3. sociaal gedrag

Basisstof 8.5 Taakverdeling binnen groepen

Leerdoelen:

Je kunt de functie van taakverdeling binnen een groep soortgenoten beschrijven en verschillende typen taakverdeling onderscheiden.

Groepsgedrag

Taakverdeling: met als doel verhogen overlevingskans.

Rangorde: dominant en onderdanig.

Pikorde: rangorde bij kippen.

Taakverdeling

Bij dieren die in groepsverband leven vind er vaak een taakverdeling plaats. 

• op wacht staan
• voedsel zoeken
• op de kinderen passen

Wat is de functie van een rangorde in een groep dieren?

1. Er is dan een betere taakverdeling
2. De dieren hebben dan meer kans op nakomelingen
3. De dieren in een groep hebben onderling minder conflicten
4. Er speelt er altijd eentje graag de baas

Wat is het nut van taakverdeling in het dierenrijk?

1. Het vergroot de overlevingskans
2. Zodat ze zich niet vervelen
3. Als ze hun taak doe krijgen ze een beloning
4. Ze mogen erna iets voor hunzelf doen

Basisstof 8.6 Gedrag bij mensen

Leerdoelen:

• Je kunt de overeenkomsten en de verschillen noemen tussen gedrag van mensen en gedrag van dieren.

Gedrag van mensen 

Het gedrag van mensen is anders dan het gedrag van dieren.

 Mensen denken na over hun gedrag. 

Ze beoordelen het gedrag van anderen. 

Normen en waarden

Normen = gedragsregels 

Waarden = ideeën wat mensen belangrijk vinden

• Verschilt per cultuur
• Hebben dieren niet

Normen en Waarden

Rolpatroon

Het gedrag wat mensen verwachten bij een rol.

Bijv. het traditionele man-vrouwrolpatroon. 

Stel:

De man die de stoel gooit is van beroep
leraar of politieagent

1. dit is rolgedrag
2. dit is geen rolgedrag
3. je kunt dat niet zeggen
4. dit sociaal gedrag

- Een waarde is wat we belangrijk vinden (zoals geduld hebben).

- Normen zijn afspraken die bij gedrag horen (zoals netjes wachten in de rij).

1. Waar
2. Niet waar

Je mag niet stelen is een ...

1. Norm
2. Waarde

Gaat het hier om een waarde of een norm?

Marieke heeft respect voor ouderen.

1. Waarde
2. Norm

1. Bij dieren wordt het gedrag sterker bepaald door leerprocessen dan bij mensen.

2. Mensen kunnen, in tegenstelling tot dieren, hun gedrag beoordelen aan de hand van normen en waarden.

Welke van deze beweringen is (zijn) juist?

1. Alleen bewering 1
2. Alleen bewering 2
3. De beweringen 1 en 2
4. Geen van beide

sleutelprikkel

aangeleerd gedrag

inprenting

conditionering

trial and error

aangeboren (erfelijk) gedrag

gewenning

broedzorg

territoriumgedrag

dreiggedrag 

 

signaal

imponeergedrag

paringsgedrag (balts)

verzorgingsgedrag

sociaal gedrag

waarden

normen 

rolpatroon

uitwendige prikkel

interpretatie

ethogram

protocol

observatie

handelingen

gedragsketen

motivatie 

respons

inwendige prikkel

supranormale prikkel