Hoofd- en bijzaken, samenvatten, hoofdgedachte en onderwerp

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

Lesprogramma

1. Uitleg kernzinnen en deelonderwerpen
2. Samenvatten

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• weet je wat kernzinnen en deelonderwerpen zijn.

• kun je herkennen hoofd- en bijzaken en deelonderwerpen herkennen.

• kun je beoordelen of een zin een hoofd- of bijzaak is en wat het deelonderwerp van een alinea is. 

• kun je zelfstandig de kernzin en het deelonderwerp van een alinea vinden.

Lees (en beluister) de tekst.

De tekst bestaat uit vier zinnen. Wat is volgens jou de belangrijkste zin?

Als zin 2 de belangrijkste zin van de tekst is,
wat is dan het tekstdoel?

1. Amuseren
2. Informeren
3. Overtuigen
4. Activeren

Als zin 3 de belangrijkste zin van de tekst is,
wat is dan het tekstdoel?

1. Activeren
2. Informeren
3. Beschouwen
4. Overtuigen

Wat zijn hoofdzaken in een tekst?

1. Wat belangrijk is in een tekst
2. Wat minder belangrijk is in een tekst

Wat is een kernzin?

1. De eerste zin van de inleiding
2. De laatste zin van het slot
3. De belangrijkste zin van een tekst
4. De belangrijkste zin van een alinea

Waar in de alinea staat de belangrijkste zin?

1. In het midden
2. Meestal aan het begin, soms aan het einde
3. Altijd aan het einde
4. Die kan overal staan

Wat vertel je als je kort wilt vertellen waar een tekst over gaat?

1. Hoofdzaken
2. Bijzaken

Hoofdzaken

• Wat belangrijk is in een tekst.
  
  
• Hoofdzaken lees je vaak in de inleiding, in het slot en in de kernzin van elke alinea.
  
  
• Tussenkopjes en anders gedrukte woorden kunnen ook helpen om hoofdzaken te vinden.

Kernzinnen

• In een kernzin zet een schrijver vaak het belangrijkste van de alinea: de hoofdzaak.

• Andere zinnen bevatten bijzaken, minder belangrijke dingen.
  Uitleg, toelichting of voorbeeld.
  
  
• Een kernzin is vaak de eerste, tweede of de laatste zin van de alinea. Soms is het ook een andere zin.

Kernzinnen vinden

1. Bedenk wat is het (deel)onderwerp van de alinea / het tekstgedeelte.
   
   
2. Bedenk wat de schrijver eigenlijk wil vertellen over het (deel)onderwerp.
   
   
3. Lees de eerste, tweede en laatste zin van de alinea.
   
   
4. Bedenk welke zin het beste past bij je antwoorden op vraag 1 en 2.

Deelonderwerp

1. Om een deelonderwerp te vinden in de tekst begin je met het onderwerp. 
2. Zodra je weet wat het onderwerp is lees je de tussenkopjes en de alinea-indeling.
3. Lees van elka alinea de eerste zin, zodat je weet waar elke alinea over gaat. Als een alinea over een nieuwe kant van het onderwerp gaat, heb je een nieuw deelonderwerp gevonden.
4. Formuleer in een paar woorden het deelonderwerp.

Wat is het onderwerp van de tekst hiernaast?

Welke deelonderwerpen kan je vinden in de tekst hiernaast?

Wat is de kernzin van de eerste alinea? Citeer de zin.

Wat is de kernzin van de tweede alinea? Citeer de zin.

Wat is de kernzin van de derde alinea? Citeer de zin.

Citeer de kernzin van alinea 2.

Citeer de kernzin van alinea 3.

Citeer de kernzin van alinea 4.

Citeer de kernzin van alinea 5.

Citeer de kernzin van alinea 6.

Citeer de kernzin van alinea 7.

Opdracht 1

Schrijf op papier een tekst van 8 zinnen over iets wat je gisteren hebt meegemaakt of over een onderwerp waar je veel van weet.

Opdracht 2

Vorm groepjes van vier.

• Schuif de papiertjes allemaal één plekje door.
• Lees de tekst door, vat de tekst samen in 4 zinnen.
  
  
• Schuif daarna de papiertjes weer één plekje door.
• Lees de tekst van vier zinnen door, vat de tekst samen in 2 zinnen.
  
  
• Schuif een laatste keer door, vat de tekst samen in 1 zin.

Verschillende samenvattingen

Je kunt verschillende vormen van samenvatten gebruiken:

-  Samenvatting in de structuur van het boek

- Kolommenschema

- Mindmap

Welke manier je ook gebruikt, zorg er altijd voor dat je minder tekst op schrijft dan in het boek staat.

Mindmappen

Een mindmap is een ander woord voor een woordweb.

Je begint met het onderwerp en bedenkt daar deelonderwerpen bij. Bij elk deelonderwerp kun je weer extra informatie krijgen.

Mindmappen kan je helpen om overzicht te creeëren.

Gebruik tekens!

Gebruik tekens in plaats van zinnen, bijvoorbeeld:

-->     Oorzaak/gevolg

=         Om een gelijkenis aan te geven

Gebruik getallen om stappen aan te geven.

Opsommingstekens voor lijstjes.

Een samenvatting in zes stappen

1. Lees de tekst goed door

Je moet de tekst begrijpen, voor je het kunt samenvatten.

2. Kies de vorm van je samenvatting

Maak je een vragensamenvatting, een kolommenschema, mindmap, korte tekst.

Een samenvatting in zes stappen

3. Verdeel de tekst in stukken

Kijk of de tekst is opgebouwd in verschillende stukken. Denk aan paragrafen, tussenkopjes, alinea's. Neem de titels en tussenkopjes over in je samenvatting. Vat de tekst vervolgens per stukje samen.

4. Haal de hoofdzaken er uit

Niet alle informatie is even belangrijk. Alleen de belangrijkste informatie komt in je samenvatting. Lees steeds een stukje van de tekst en schrijf de hoofdzaken hieruit kort op in je eigen woorden. De informatie die je niet nodig hebt om de tekst te begrijpen, laat je weg. 

Een samenvatting in zes stappen

5. Schrijf de informatie kort op

Alle samenvattingen hebben één ding gemeen met elkaar: ze zijn korter dan de oorspronkelijke tekst. Als dat niet zo is, heeft het samenvatten weinig nut. Schrijf daarom korte zinnen, gebruik steekwoorden, afkortingen en symbolen waar dat kan en geef zo min mogelijk voorbeelden.

Als een vak veel moeilijke begrippen heeft, kun je deze beter als woordjes leren (bijv. Quizlet) en alleen de begrippen in je samenvatting gebruiken.

6. Controleer je samenvatting.

Ben je klaar? Lees je samenvatting dan nog eens goed door. Is je samenvatting logisch opgebouwd? Gebruik je geen (onnodige) bijzaken? Heb je geen informatie gemist? 

Hoofdgedachte en onderwerp

Het onderwerp van een tekst...

De hoofdgedachte van een tekst...

is waar de tekst over gaat.

is het belangrijkste wat de schrijver over het onderwerp duidelijk wil maken.

vind je in de titel en de inleiding.

vind je in de titel, de inleiding of het slot.

Het onderwerp 

- Het onderwerp beschrijft in een paar woorden waar de gehele geschreven of gesproken tekst over gaat. 

- Het onderwerp vind je vaak in de titel en in de inleiding. Je leest of beluistert de tekst daarom verkennend. 

- Het onderwerp vind je door je af te vragen: waar gaat de hele tekst over? 

De hoofdgedachte 

- De hoofdgedachte beschrijft in één zin het belangrijkste wat over het onderwerp wordt verteld. 

- Het is de kortst mogelijke samenvatting van de tekst. Je leest of beluistert de tekst daarom globaal. 

- De hoofdgedachte vind je door je af te vragen: wat probeert de schrijver of spreker me duidelijk te maken?

-Je vindt de hoofdgedachte vaak in de titel, inleiding of het slot. 

Wat is het tekstdoel van dit fragment?

1. Overtuigen
2. Amuseren
3. Informeren
4. Activeren

11:48

Wat is het tekstdoel van dit stukje van Arjen Lubach?

1. Amuseren
2. Informeren
3. Overtuigen
4. Beschouwen

11:48

Wat is de hoofdgedachte van dit stukje?

Opdracht: plaats tussenkopjes

In bouwsteen 1 'Tekstsoorten' heb je drie manieren geleerd om met onbekende woorden om te gaan:

doorlezen of -luisteren;

gebruikmaken van de context;

herkennen van delen van het woord.

Vul de ontbrekende woorden in 

???

???

???

???

???

???