max 3.4 Stambomen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Startopdracht 

Zelfstandig stil (Zs)

Een vader is heterozygoot voor stijl haar. Stijl haar is dominant.

Een moeder is homozygoot voor krullend haar.

Kunnen zij kinderen krijgen met gekruld haar? Waarom wel/niet?

1. Loop rustig het lokaal binnen en praat zachtjes
2. Ga zitten op je stoel
3. Je jas hang je over je stoel
4. Pak je chromebook, boek, schrift + pen

Startopdracht 

Zelfstandig stil (Zs)

Een vader is heterozygoot voor stijl haar. Stijl haar is dominant.

Een moeder is homozygoot voor krullend haar.

Kunnen zij kinderen krijgen met gekruld haar? Waarom wel/niet?

Antwoord

Vader --> Aa stijlhaar

Moeder --> aa krullend haar

Ja, 50% kans op kinderen met krullend haar. 

Programma

• Leerdoelen
• Uitleg basisstof 4 --> Stambomen
• Klassikaal oefenen met stambomen lezen en bepalen genotypen en fenotypen
• Opdrachten maken
• Afsluiting --> leerdoelen checken
  

Thema 3 Erfelijkheid en evolutie

3.1 Genotype en fenotype

3.2 Genen

3.3 Kruisingen

3.4 Stambomen

3.5 Variatie in genotypen

3.6 Evolutie

3.7 Verwantschap

3.8 DNA technieken

Leerdoelen 

• Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben.
• Je kunt uit een stamboom afleiden welk gen/allel dominant is en welk gen/allel recessief.

Stamboom

Tekens: vierkantje (man) of rondje (vrouw)

Kleuren: met of zonder bepaalde eigenschap

P

F1

F2

Genotype en Fenotype bepalen met kruisingen

Je kunt met behulp van een kruisingsschema voorspellen wat een bepaald fenotype bij de F2 generatie is. 

<-- Je kan met behulp van kruisingsschema's erachter komen dat rood haar is recessief is.   

Drager 

Als een aandoening of eigenschap recessief over erft, dan heb je de aandoening/eigenschap alleen als je het gen 2 keer hebt --> aa. 

Heb je Aa (heterozygoot), dan ben je drager, je hebt het gen/alllel wel, maar je bent niet ziek of je vertoont niet de eigenschap.

Als 2 dragers nakomelingen krijgen, dan hebben zij 

25% kans op een kind met die 

aandoening/eigenschap (aa).

Stambomen

• Mannen zijn kast
• Vrouwen hebben ronde vormen

Stambomen

In dit geval:

• Zwart: hangende oren
• Wit: rechtopstaande oren

1. Welke oren zijn dominant?
2. Uit welke kruising(en) blijkt dat?

Stambomen

• Mannen zijn kast
• Vrouwen hebben ronde vormen

Stambomen

In dit geval:

• Zwart: hangende oren
• Wit: rechtopstaande oren

1. Dominant --> rechtopstaande oren (wit)
2. Uit welke kruising(en) blijkt dat? 

--> P (beide wit) krijgen 3 nakomelingen 

--> 2 wit en 1 zwart. Dat kan je dus zien aan de heterozygote ouders die een kind krijgen met een andere kleur. 

Uitleg: P zijn beide heterozygoot (Aa). 

P (beide wit) kan niet AA of aa zijn, want dan waren alle hun kinderen wit en dat is niet zo. 

Kind zwart --> aa. 

Kind zwart kan niet Aa of AA zijn -> want dan was hij wit. 

Let op! Je kunt niet aan de kleur zien welke dominant is! Je kan niet aannemen dat van de dominanten de meeste zijn. 

Welke conclusies trek je uit deze stamboom?

1. Is nr. 2 homozygoot of heterozygoot?
2. Is de eigenschap van nr. 2 dominant of recessief? 
3. Zijn de ouders homozygoot of heterozygoot?

Antwoorden

Welke conclusies trek je uit deze stamboom?

1. Homozygoot
2. Recessief (aa)
3. Heterozygoot (Aa)

Hoe kan je alle genotypen invullen in een stamboom?

Tip 1: Zoek twee ouders met hetzelfde fenotype en een kind met een ander fenotype

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

- Hans en Karin heterozygoot zijn.

- Donker haar dominant is

- Rood haar recessief is

Schrijf nu eerst op wat je weet uit de informatie

Donker haar is dominant

Rood haar is recessief

AA  donker haar, homozygoot

Aa  donker haar, heterozygoot

aa  rood haar, homozygoot

Tip 2:  Je kunt nu de recessieve eigenschap (aa) in de stamboom invullen 

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

Hans en Karin heterozygoot zijn.

Donker haar dominant is

Rood haar recessief is

Tip 3:  Nu kan je stap voor stap de andere genotypen invullen. Soms weet je gewoon niet zeker welk genotype een persoon heeft! Je vult dan b.v. in Aa of AA. 

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

Donker haar --> Aa

Want, een kind van Karin heeft heeft rood haar (aa) en zijzelf niet.

Donker haar --> Aa

Heeft 1 ouder (moeder) die rood haar heeft (aa)

Dus heeft hij a van zijn moeder gekregen, maar omdat hij donker haar heeft moet hij ook de A hebben gekregen van zijn vader. 

Donker haar

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar --> Aa

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Donker haar --> Aa

Want, een kind van Hans heeft heeft rood haar (aa) en hijzelf niet.

Donker haar

Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA is of Aa

Donker haar

Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA is of Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

In een stamboom staat een vierkantje voor:

1. De man
2. De vrouw
3. De kinderen

Welke eigenschap is dominant? Leg uit.

Neem de stamboom over en noteer de genotypen.

Vader en moeder Bruens hebben hetzelfde fenotype.

Dochter Edith heeft een ander fenotype

1

Vader en moeder Bruens hebben hetzelfde fenotype.

Dochter Edith heeft een ander fenotype

Je weet nu: Het fenotype van de ouders is DOMINANT

het fenotype van edith is RECESSIEF

2

Vader en moeder Bruens hebben hetzelfde fenotype.

Dochter Edith heeft een ander fenotype

Je weet nu: Het fenotype van de ouders is DOMINANT en HETEROZYGOOT

het fenotype van edith is RECESSIEF en HOMOZYGOOT

3

Vader en moeder Bruens Aa

Edith aa

broer Edith Aa of Aa

4

Huiswerk

Lezen 3.4 

Maken opdracht 1, 2 

en 4 t/m 6

Herhalen en/of extra oefenen

Oefeningen erfelijkheid

Oefeningen evolutie

Playlist uitlegvideo's 

Effectief leren video's

Leerdoelen 

• Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben.
• Je kunt uit een stamboom afleiden welk gen/allel dominant is en welk gen/allel recessief.

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven.
Welk allel is dominant?

1. Albino
2. Pigment
3. Beide
4. Beide niet

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind pigment heeft?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%