9/10 Standaardnederlands en dialect - Taal 1

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Taal 1

Standaardnederlands en dialect

Planning

• Lesdoel
• Lezen
• Terugblik
  
• Instructie- 
• Zelfstandig in stilte werken 



• Afsluiten (reflectie en feedback)

Lesdoel:

Aan het einde van deze les:

• kun je benoemen wat Standaardnederlands en dialect zijn;
• kun je  het verschil benoemen tussen Standaardnederlands en dialect zijn;
• heb je geoefend metste herkennen en benoemen van Standaardnederlands en dialect z.

Blauw = kennen = kennis = leren

Oranje = kunnen = met de kennis de vaardigheid oefenen

In stilte lezen uit het door jouw gekozen boek op niveau.

Wat kwam er in je op toen je de video bekeek?
Kon je het volgen?
Waar ging het over?

De Nederlandse taal(vormen)

Nederlandse taal -> ook wel standaardtaal of algemene omgangstaal.

ABN -> Algemeen Beschaafd Nederlands

Dialect

Jongerentaal

Standaardtaal 

Standaardtaal is een geografisch neutrale variant en wordt daarom ook gebruikt in het openbaar leven (de media, het onderwijs, bestuur,...). We noemen de Nederlandse standaardtaal ook wel Algemeen Nederlands of AN. 

Taalvariatie

- Standaardtaal: Een officiële taal (ABN, Standaard Fries)
- Een dialect verschilt van de standaardtaal in spelling, woordenschat, zinsbouw en uitspraak.
- Een regiolect wijkt af van de standaardtaal in uitspraak en (soms) in woordenschat.
- Een groepstaal verschilt soms van de standaardtaal in spelling/woordenschat.

Dialect

• Dialect is de andere vorm van taalvariatie
• Bij dialect is er sprake van een eigen woordenschat (soms zelfs een eigen woordenboek!), klanken, eigen spelling en eigen grammatica
• Een dialect is plaatsafhankelijk 
• Een dialect kan voor vooroordelen zorgen ('dom', maar gezellig) en kan minder kansen geven bij bijv. sollicitaties. Een dialect kan soms lastig verstaanbaar zijn voor iemand die het dialect niet spreekt of kent.

Wat is belangrijk bij een taalvorm?

• Het bepalen van de betekenis.
• Wat is de bedoeling van de spreker?
• Kennis van de wereld.
• De inhoud.
• De sociale relaties tussen taalgebruikers.
• Passend bij sociale omstandigheden. 

Straattaal of dialect

Straattaal is een zelfgemaakte taal vol afkortingen in sms- en apptaal, schunnige woorden uit de hiphop en leentermen uit het Marokkaans, Turks, Engels en Surinaams. In Nederland is de basistaal Nederlands. Er wordt gespeeld met lidwoorden, toon, tempo en volume. 

Dialect is in de taalkunde de benaming voor een talige variëteit die niet als standaardtaal geldt.

Nederlandse dialecten zijn nauw verwant aan de Nederlandse taal -> in hetzelfde taalgebied als het Standaardnederlands gesproken

Overeenkomsten straattaal & dialect(en)

• Beide zijn varianten binnen het standaard Nederlands.
• Wordt naast het Nederlands gebruikt -> dus ook taalvaardig in het Nederlands.
• Beide zijn een typische 'in-group' spreekstijl' -> onderling kunnen ze elkaar goed verstaan.
• Verschillen in regio's of groepen -> veel variatie en verandering.
• Associatie met individuen of groepen met een lage sociale status.
• Verbondenheid en groepsgevoel.
• Stoerheid (straattaal) & gezelligheid (dialecten).
• Kan nadelig zijn voor een succesvolle maatschappelijke carrière -> niet algemeen geaccepteerde norm.

Hoeveel dialecten bestaan er in Nederland

1. 267
2. 43
3. 79
4. 95

Wat is het meest gesproken dialect?

1. Brabants
2. Limburgs
3. Twents
4. Hollands

Uit welk dialect komt het onderstaande word:
leafde (liefde)

1. Haags
2. Twents
3. Fries
4. Vlaams

De geschiedenis van dialecten

• Het Nederlands is onstaan sinds begin jaartelling
• Tijdens volksverhuizingen is de Nederlandse taal opgesplitst
• Hierdoor onstaan er steeds nieuwe dialecten
• Het Nederlands is 1600 jaar oud
• Sommige dialecten worden talen, zoals het Fries

Verschillende dialecten/streektalen

• In totaal 267 dialecten in Nederland
• De drie grootste dialecten zijn:

        • Nedersaksisch (4,8%)
        • Limburgs ( 3,4%)

        • Het Fries ( 2,0%)

• De rest van Nederland spreekt vooral een vorm van

       Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN)

Fries = geen dialect, maar een taal!

• Fries is sinds 1956 officieel een taal
• Van de 625.000 inwoners spreekt 74% het Friese dialect
• 94% van de inwoners kan het goed verstaan
• Het Fries stamt af van het west Germaans 

Gronings

Word in groningen en omstreken gesproken

Lijkt niet op ABN.

Hoe praat een Groninger

De klemtoon wordt op de laatste lettergreep gelegt

Bij meervouden op -EN van de -E weg

Voorbeeld 'stoel, n' ipv stoelen

Grunnegs

Ontstoan

1400 - 1600: Oudgronings (Oudfrysk & Nedersaksisch)

1600 - 1800: Middelgronings (Middelnederlands)

1800 - nu: provincialisme, écht Grunnegs

Verschill'n in 't grunnegs

thoes - thuus

muus - moes

bruuk - broek (moar broek is boksem!)

Westerwolds

Westerkwartiers

Stadjeders

Kollumerpompsters

Hogelandsters

Oldambtsters

Veenkoloniaals

Noordenvelds

Haags

Het haags is onderverdeeld in 2 groepen

1. Plat Haags - Hagenezen
2. Bekakt Haags - Hagenaren

Haags bekender door Haagse Harry

Haagse Harry komt uit 1991

Hoe oud is de Nederlanse taal?

1. 1600 jaar oud
2. 1390 jaar oud
3. 2345 jaar oud
4. 1900 jaar oud

Wat is de betekenis van de afkorting ABN

1. Alles Behalve Normaal
2. Algemeen Beschaafd Nederlands
3. Aangepast Begrijpbaar Nederlands
4. Algemeen Basis Nederlands

Hoe zeg je "goedemorgen" in het Haags?

1. Houdoe
2. Hoeist
3. Heejee
4. Morge

Twents

• Wordt gesproken in Twente
• De uitspraken verschillen per dorp/regio
• Stamt af van het Nedersaksisch
• Vroeger werdt het gezien als boerentaal
• Kinderen leren nu 2 talen Twents en ABN

Brabants

• Gesproken in Noord/Vlaams Brabant en Antwerpen 
• Het brabants is onderdeel van het brabands erfgoed
• Er bestaan wel 100 variaties op het brabants

Hoe praat een Brabander:

Verkleinwoorden worden altijd volledige uitgesproken met uitgang -ke

Limburgs

• Limburgs wordt gesproken in Limburg en in kleine delen van België en Duitsland.
• Limburgs is heel melodieus en rustig
•  ze maken gebruik van langgerekte klanken 
• Zachte -e die klinkt als een zucht

Wat zijn eigenschappen van een dialect?

1. Het wordt op school geleerd.
2. De spelling en grammatica zijn niet vastgelegd.
3. De woordbetekenissen zijn vastgelegd.
4. Maakt deel uit van het culturele erfgoed van een bepaalde regio.

Hoe komt het dat veel jongeren naast de Nederlandse taal ook straattaal spreken?

1. Het wordt gebruikt in songteksten.
2. Jongeren willen graag bij een bepaalde groep horen.
3. Jongeren die straattaal spreken zijn vaak tweetalig opgevoed en leren dit thuis.

Wat vind jij van mensen die het spreken van dialecten niet accepteren?

1. Ik vind ook dat alleen het standaard Nederlands gesproken mag worden.
2. Ik vind dat het afhankelijk is van het accent.
3. Ik vind dat het afhangt van de situatie.
4. Ik vind dat iedereen een dialect mag spreken.

Straattaal & dialect in muziek

'Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is'.

'Kom uit het land waar je doorheen rijdt in drie uurtjes, met een ander dialect elke tien minuutjes' (Lange Frans & Baas B.).

In muziek en ook in gedichten worden teksten die in het dialect of in straattaal geschreven zijn regelmatig hits of bestsellers. Dit wordt dus wel volledig omarmd en geaccepteerd. 

Een voorbeeld hiervan is een oude hit van Twarres: 'Ik sjoch dei'.

Werk voor deze les + huiswerk: Alvast aan het werk? 

Pak je VIP en noteer:

Maken: taal paragraaf 1, Standaardnederlands

Klaar = in STILTE lezen

Wat niet af is = huiswerk

Stel de volgende les vragen over dingen die je niet begreep!

Lesdoel:

Aan het einde van deze les:

• kun je benoemen wat Standaardnederlands en dialect zijn;
• kun je  het verschil benoemen tussen Standaardnederlands en dialect zijn;
• heb je geoefend metste herkennen en benoemen van  Standaardnederlands en dialect z.

Blauw = kennen = kennis = leren

Oranje = kunnen = met de kennis de vaardigheid oefenen

Ik kan benoemen wat Standaardnederlands en dialect is en het verschil tussen beide herkennen en benoemen.

😒🙁😐🙂😃

Reflectie:
Wat ging bij jou goed tijdens deze les?
Wat kan nog iets beter? Hoe ga je dat verbeteren?

Feedback
Wat vond je fijn/goed aan deze les?
Wat zou je liever anders zien?