Basisstof 5 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo b, k, g
• Leerjaar 1

Thema 5: Waarneming en gedrag

Basisstof 5: Gedrag

Lesdoelen:

• Je kunt uitleggen wat gedrag is.
• Je kunt uitleggen waardoor gedrag wordt bepaald.
• Je kunt tenminste 1 verschil benoemen tussen observatie en interpretatie van gedrag. 

Wat is geen waarneming?

1. Horen
2. Zien
3. Voelen
4. Praten

Wat wordt er bedoeld met waarnemen?

1. Horen, zien, eten, voelen, ruiken en proeven.
2. Je bewust worden van wat je hoort, ziet, voelt, ruikt en proeft via je zintuigen.
3. Alles wat een kat hoort, ziet, voelt, vindt en ruikt.
4. Geen antwoord is juist

Waarnemen doe je met je ...

1. zenuwstelsel
2. hersenen
3. zintuigen
4. ogen, oren, neus, mond en huid

Zonder hersenen zou je geen pijn kunnen waarnemen

1. Waar
2. Niet waar

Wat is de huid?

1. cel
2. weefsel
3. orgaanstelsel
4. orgaan

In welke laag van de huid liggen de zintuigen van de huid?

1. Alleen in de opperhuid.
2. Alleen in de lederhuid.
3. In de opperhuid en in de lederhuid.
4. Alleen in het onderhuids bindweefsel.

Welk onderdeel van je huid zorgt ervoor dat je huid/haar een beetje vettig is?

1. Zweetklier
2. Talgklier
3. Porie
4. Onderhuids bindweefsel

De huid:

De huid bestaat uit verschillende onderdelen. In welk deel liggen je zintuigen in de huid?

1. Hoornlaag
2. Kiemlaag
3. Lederhuid

als je huid uitgedroogd is en er zijn bacteriën binnen gedrongen, welk deel van de huid is dan beschadigd?

1. lederhuid
2. onderhuidsbindweefsel
3. kiemlaag
4. hoornlaag

Waarnemen

Om je omgeving waar te kunnen nemen gebruik je zintuigen.

Een zintuig is een orgaan dat reageert op een invloed uit de omgeving.

Een invloed uit de omgeving noemen we prikkels.

In zintuigen liggen zintuigcellen. als zintuigencellen een prikkel ontvangen zetten ze deze om in impulsen

Impulsen zijn elektrische signalen (seintjes) die je zintuigcellen doorstuurt naar je zenuwen. 

De zenuwen sturen de impulsen naar de hersenen en hier wordt het verwerk en neem je iets waar

"Alles wat een mens of dier doet, is gedrag. Bijvoorbeeld lachen en naar iets kijken. Ook geluiden maken, slapen of zelfs gewoon stilstaan zijn gedrag."

Wat is gedrag?

Gedrag bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen. Die handelingen hebben samen een doel. 

Het jachtgedrag van de lynx bestaat uit een serie handelingen.

Het doel is eten om in leven te blijven.

Gedragsketen

Verschillende handelingen volgen elkaar in een vaste volgorde op. De ene handeling leidt tot de volgende handeling. 

Het effect van spieden = een prooi opmerken. Leidt tot de volgende handeling: Sluiplopen. 

Gedragsketen = als het effect van de ene handeling leidt tot een volgende handeling. 

Reageren

Een prikkel is een invloed van de omgeving op een organisme. 

• Licht
• Geluid
• Geur
• Smaak
• Warmte
• Kou
• Druk
• Aanraking

Reageren

Zintuigen reageren op prikkels door impulsen naar de hersenen te sturen.

Bij het reageren sturen de hersenen een impuls naar de spieren. 

Reageren

Voorbeeld:

1. Het meisje vindt een leuk filmpje op YouTube. 
2. In haar hersenen worde ze zich bewust van die prikkel.
3. Ze reageert op de prikkel: ze gaat er goed voor zitten, klikt de video aan en kijkt ernaar.
4. Er gaan dan dus impulsen naar haar spieren

De reactie op een prikkel = een respons 

Verschillende soorten prikkels

Er bestaan verschillende soorten prikkels. 

Honger is een prikkel die in het lichaam ontstaat = inwendige prikkel.

Andere prikkels komen van buiten het lichaam = uitwendige prikkel. Deze neem je waar via je zintuigen.

Motivatie

Motivatie = de bereidheid tot het verrichten van bepaald gedrag. 

Als je veel hebt gegeten, is je motivatie om te eten laag. 

De prikkel "ruiken van friet" leidt dan niet tot eetgedrag. 

Bij honger is je motivatie om te eten hoog. 

Dan leidt de prikkel wel tot een respons. 

Aangeboren of aangeleerd

Gedrag is voor een deel aangeboren en voor een deel aangeleerd. 

Zuigen aan de tepel van de moeder is aangeboren gedrag. 

Een peuter die met een lepel kan eten is aangeleerd gedrag. 

Sociaal gedrag

Bij veel dieren en mensen wordt gedrag beïnvloed door soortgenoten. Gedrag van soortgenoten naar elkaar noem je sociaal gedrag. 

Een handeling van een dier (of mens) is een prikkel voor een handeling van een soortgenoot. 

Sociaal gedrag

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag noem je een signaal. 

Zwaaien is een signaal aan een soortgenoot. 

Signalen -> communiceren

Voorbeelden bij mensen:

Lichaamshouding, gebaren en taal.

Voorbeelden bij dieren:

Kleur, geluiden en geur.

Gedrag van mensen

Mensen denken na over hun gedrag en ze beoordelen het gedrag van anderen. Dieren doen dat niet.

Waarden zijn de dingen die mensen belangrijk vinden in het leven:

Eerlijkheid, respect, rechtvaardigheid, vrijheid

Normen zijn gedragsregels waarvan veel mensen vinden dat je je eraan moet houden:

Je mat niet stelen (gebaseerd op de waarde "eerlijkheid")

Signaal met meerdere betekenissen

Een hand opsteken is een signaal. Dit kan verschillende betekenissen hebben.

Je kijkt naar de situatie, de gezichtsuitdrukking en de lichaamshouding. 

Observatie en interpretatie

Het feitelijke gedrag dat je waarneemt = observatie.

"De hond beweegt zijn staart op en neer"

Wat jij DENKT dat dit gedrag betekent = interpretatie. 

"de hond is blij"