BS 5 Zenuwstelsel BS 6 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Thema 5: Waarneming en gedrag

Basisstof 5: Het zenuwstelsel

Leerdoelen

L6: Je kunt de bouw en functies van het zenuwstelsel beschrijven.

Zenuwstelsel

Hersenen

De hersenen sturen het hele lichaam aan en maken bewuste keuzes.

Ruggenmerg

Het ruggenmerg is het deel van het centrale zenuwstelsel dat impulsen vanaf de romp (buik) en ledematen (armen en benen) naar de hersenen geleidt via zenuwen

Zenuwen

Een zenuw is bundel uitlopers van zenuwcellen omgeven door een beschermende laag. Deze sturen impulsen door het hele lichaam heen

Ruggenmerg in de wervelkolom

Uit welke delen bestaat het centraal zenuwstelsel?

Er ligt een chocolaatje voor je en je wilt het eten. Welk zintuig gebruik je?

1. Neus
2. Ogen
3. Oren
4. Tong

Het oog maakt een impuls, waar gaat deze daarna heen?

1. Hersenen
2. Ruggenmerg
3. Zenuw

Wat doen de hersenen nadat ze de impuls hebben gekregen?

Een ........ is een orgaan dat reageert op bepaalde invloeden uit de omgeving

Een bepaalde invloed uit de omgeving noemen we een ........

Zintuigcellen zetten prikkels om in ......

Zintuig

prikkel

impulsen

Hierna staan twee functies genoemd:
1. het waarnemen van prikkels;
2. het verwerken van seintjes, afkomstig van zintuigen.
Welk(e) van deze functies wordt/worden vervuld door het zenuwstelsel?

1. Alleen 1
2. Alleen 2
3. 1 en 2

Een jongen ziet een bal en schopt deze bal tegen een muur

Beschrijf wat er gebeurd, gebruik de volgende woorden.

Je mag een woord vaker gebruiken.

bewust – hersenen – impulsen – oogzintuigen – ruggenmerg – spieren – zenuwen.

Een jongen ziet een bal en schopt deze bal tegen een muur.

bewust – hersenen – impulsen – oogzintuigen – ruggenmerg – spieren – zenuwen.

Een jongen ziet een bal en schopt deze bal tegen een muur

Opdrachten 2, 5,6 en 7

(Thema 5, basisstof 5)

Thema 5: Waarneming en gedrag

Basisstof 6: Gedrag

Leerdoelen:

• Je kunt uitleggen wat gedrag is
• Je kunt uitleggen waardoor gedrag wordt bepaald
• Je kunt het verschil benoemen tussen observatie en interpretatie van gedrag 

Wat is gedrag?

Gedrag bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen. Die handelingen hebben samen een doel. 

Het jachtgedrag van de lynx bestaat uit een serie handelingen.

Het doel is eten om in leven te blijven.

Gedragsketen

Verschillende handelingen volgen elkaar in een vaste volgorde op. De ene handeling leidt tot de volgende handeling. 

Het effect van spieden = een prooi opmerken. Leidt tot de volgende handeling: Sluiplopen. 

Gedragsketen = als het effect van de ene handeling leidt tot een volgende handeling. 

Reageren

Een prikkel is een invloed van de omgeving op een organisme. 

• Licht
• Geluid
• Geur
• Smaak
• Warmte
• Kou
• Druk
• Aanraking

Reageren

Zintuigen reageren op prikkels door impulsen naar de hersenen te sturen.

Bij het reageren sturen de hersenen een impuls naar de spieren. 

Reageren

Voorbeeld:

1. Het meisje vindt een leuk filmpje op YouTube. 
2. In haar hersenen worde ze zich bewust van die prikkel.
3. Ze reageert op de prikkel: ze gaat er goed voor zitten, klikt de video aan en kijkt ernaar.
4. Er gaan dan dus impulsen naar haar spieren

De reactie op een prikkel = een respons 

Verschillende soorten prikkels

Er bestaan verschillende soorten prikkels. 

Honger is een prikkel die in het lichaam ontstaat = inwendige prikkel

Andere prikkels komen van buiten het lichaam = uitwendige prikkel. Deze neem je waar via je zintuigen.

Motivatie

Motivatie = de bereidheid tot het verrichten van bepaald gedrag. 

Als je veel hebt gegeten, is je motivatie om te eten laag. 

De prikkel "ruiken van friet" leidt dan niet tot eetgedrag. 

Bij honger is je motivatie om te eten hoog. 

Dan leidt de prikkel wel tot een respons. 

Aangeboren of aangeleerd

Gedrag is voor een deel aangeboren en voor een deel aangeleerd. 

Zuigen aan de tepel van de moeder is aangeboren gedrag. 

Een peuter die met een lepel kan eten is aangeleerd gedrag. 

Sociaal gedrag

Bij veel dieren en mensen wordt gedrag beïnvloed door soortgenoten. Gedrag van soortgenoten naar elkaar noem je sociaal gedrag. 

Een handeling van een dier (of mens) is een prikkel voor een handeling van een soortgenoot. 

Sociaal gedrag

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag noem je een signaal. 

Zwaaien is een signaal aan een soortgenoot. 

Signalen -> communiceren

Voorbeelden bij mensen:

Lichaamshouding, gebaren en taal.

Voorbeelden bij dieren:

Kleur, geluiden en geur.

Gedrag van mensen

Mensen denken na over hun gedrag en ze beoordelen het gedrag van anderen. Dieren doen dat niet.

Waarden zijn de dingen die mensen belangrijk vinden in het leven:

Eerlijkheid, respect, rechtvaardigheid, vrijheid

Normen zijn gedragsregels waarvan veel mensen vinden dat je je eraan moet houden:

Je mat niet stelen (gebaseerd op de waarde "eerlijkheid")

Signaal met meerdere betekenissen

Een hand opsteken is een signaal. Dit kan verschillende betekenissen hebben.

Je kijkt naar de situatie, de gezichtsuitdrukking en de lichaamshouding. 

Observatie en interpretatie

Het feitelijke gedrag dat je waarneemt = observatie.

"De hond beweegt zijn staart op en neer"

Wat jij DENKT dat dit gedrag betekent = interpretatie. 

"de hond is blij"