Thema 6 Erfelijkheid&evolutie Basistof 4

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 2

Thema 6 Erfelijkheid & Evolutie

Basisstof 1 Je uiterlijk

Basisstof 2 Erfelijke eigenschappen

Basisstof 3 Geslachtelijke voortplanting

Basisstof 4 De evolutietheorie

Basisstof 5 De geschiedenis van het leven

Basisstof 6 Biotechnologie

Herhaling 1

Van onze ouders hebben we elk 23 chromosomen gekregen, samen vormen deze weer chromosomenparen. 

Er staat op elk chromosoom informatie over dezelfde eigenschappen, bijvoorbeeld haarvorm. Dit noem je een gen voor haarvorm. Het kan zijn dat je een gen voor steil haar van je vader en een gen voor steil haar van je moeder gekregen hebt, jouw fenotype voor haarvorm is dan ook steil. 

Herhaling 2 Wanneer je twee genen voor steil haar hebt, noem je dat een gelijk genenpaar, zie het eerste plaatje. Je kunt dit ook voor krullend haar hebben. Heb je een gen voor krullend en een gen voor steil haar, is dit een ongelijk genenpaar.

Herhaling 3

Bij een DNA verwantschapstest worden genenparen onderzocht. In de afbeelding hiernaast zijn twee chromosomen te zien, van hetzelfde chromosomenpaar. Je kunt zien dat sommige genenparen bestaan uit gelijke genen, terwijl andere genenparen ongelijk zijn. 

Herhaling 4

Bij geslachtelijke voortplanting vermelten twee geslachtscellen, waardoor een nieuw organisme ontstaat. Je weet vast nog dat er een even aantal chromosomen in een lichaamscel zitten, in geslachtscellen zit daarvan de helft (bij mensen 46 chromosomen, 23 chromosomen in geslachtscellen). Van de chromosomenparen komt door toeval 1 van beide chromosomen van een paar terecht in de eicel of zaadcel. Dat zie je in de afbeelding.

Herhaling 5

Zoals je in de vorige afbeelding kon zien, zijn er heel veel verschillende mogelijkheden. Ook in de eicel is dit het geval. Daarom is er veel variatie in de genotypen. 

Dit kun je al zien als je kijkt naar je broer of zus met een fenotype dat net een beetje anders is dan het jouwe. Bij eeneiige tweelingen is dit natuurlijk niet het geval, zij hebben hetzelfde genotype.

Herhaling 6

Zoals gezegd hebben eeneiige tweelingen hetzelfde genotype (en geslacht), ze zijn ontstaan uit een bevruchte eicel, waarbij cellen tijdens de eerste delingen van elkaar los raken.

Twee-eiige tweelingen zijn hetzelfde als een gewone broer of zus, alleen zijn ze tegelijk ontstaan en geboren. Twee-eiige tweelingen ontstaan uit 2 eicellen die door 2 zaadcellen worden bevrucht, ze hebben een ander genotype en kunnen dus jongen/meisje zijn.

Basisstof 4

Deze basisstof mag je in twee delen maken, op donderdag en vrijdag. Als het goed is heb je de film van de les van Freek Vonk gezien, en er de Quizziz over gedaan? 

In deze les leer je er nog iets meer over.

Belangrijke woorden

Evolutietheorie

Argumenten

Fossielen

Overlevingskans

Natuurlijke selectie

Soort

Rassen 

Isolatie

Het dier op de afbeelding werd door
Freek Vonk in zijn show ook even
vastgehouden. Was dit een egel?

1. Waar
2. Niet waar

Niet waar! Het was een Tenrek!

Tenrek / Egel?

In de stamboom hiernaast en op de vorige slide in het groot, zie je een stamboom van een aantal gewervelde dieren. Onderaan de eerste voorouder, daarna vertakt het steeds verder. 

Hoe later de stamboom vertakt, hoe meer verwant (lijken op elkaar) dieren zijn!

Links in het geel de egel (familie van de spitmuis) en rechts de tenrec (niet in het geel, tenrec: familie van het aardvarken, mollen en olifantspitsmuizen).

Tenrek / Egel!

Blijkbaar is er op twee plaatsen op aarde, een dier ontstaan met dezelfde uiterlijke kenmerken: korte pootjes, een spitse snuit en stekels!  Alleen is de egel een gewerveld dier met baarmoeder/vagina of penis/balzak en heeft de tenrek een cloaca (zoals reptielen en vogels ook hebben).

De egel en tenrek zullen roofdieren allebei met hun stekels op afstand houden. 

Geloof 

De schepping (of ‘creationisme’) is al sinds het begin van de mens gekend, inmiddels sinds ongeveer zo’n 6000 jaar. Allerlei religies zijn overtuigd dat de mens wel geschapen moet zijn door een Schepper, een God. 

Biologen zijn er van overtuigd dat de organismen op aarde in de loop van zeer lange tijd zijn ontstaan en veranderd. De ontwikkeling van het leven op aarde noem je evolutie. 

Evolutie

De ontwikkeling van het leven op aarde noem je dus evolutie. Bij deze ontwikkeling ontstaan, veranderen en/of verdwijnen soorten.

De evolutietheorie is vanaf de achttiende eeuw ontwikkeld, maar is niet te bewijzen. Er zijn wel veel feiten die deze theorie erg geloofwaardig maken. Deze feiten noemen we argumenten voor de evolutietheorie, bijvoorbeeld de vondst van fossielen (hier komen we later op terug).

Charles Darwin

Charles Darwin is het meest bekend als de ontwikkelaar van de evolutietheorie. Hij ging van 1831-1836 met de boot de "Beagle" mee rond de wereld en ontdekte daar veel verschillende aanwijzingen voor de evolutietheorie. Daar schreef hij ook een boek over. Op de afbeelding zie je een jonge Darwin, in jullie boek is hij wat ouder.

Op de volgende slide zie je hoe zijn schip rond de wereld gevaren heeft!

Meer dan drie jaar voer het schip op zee, en de bemanning was anderhalf jaar aan land. Van 1831-1836.

Op de galapagos eilanden vond Darwin allemaal verschillende soorten vinken. Het zijn allemaal vinken, maar iedere soort heeft een snavel die is aangepast aan het voedsel wat ze hiermee kunnen zoeken: een dikke snavel om zaden en noten te kraken, een klein snaveltje om insecten mee uit de boom te peuteren enz.

Variate in genotypen

Zoals al genoemd in Basisstof 3, is er variatie in genotypen door geslachtelijke voortplanting, dit zie je terug in de verschillende soorten vinken die zijn ontstaan, maar ook de verschillende uiterlijkheden in de mensensoort enz, zie afbeelding.

De vinken die goed voedsel konden vinden,  overleefden beter en hebben weer jongen kunnen krijgen, die ook weer beter konden overleven: natuurlijke selectie. In de volgende slide gaan we daar op verder.

Natuurlijke selectie

In een gebied leven muizen met verschillende vachtkleuren.

In datzelfde gebied leven ook roofvogels. Muizen met een grijze vachtkleur zijn beter gecamoufleerd dan muizen met een bruine vacht, zij zijn beter aangepast aan het milieu. Omdat de bruine muizen meer opvallen, zullen deze meer gegeten worden door de roofvogels.

Er overleven minder bruine muizen, die dus minder voortplanten. De grijze muizen overleven en krijgen kinderen.

Giraffe

In je boek vind je ook het voorbeeld van de giraffe. Er zijn botten gevonden van de voorouders van giraffen en okapi's (zie volgende slide). Elk dier lijkt weer iets meer op een giraffe. 

In de loop van miljoenen jaren is er een diersoort ontstaan die een lange nek heeft en daardoor goed de bladeren uit hoge bomen kan eten. Hierdoor overleeft de giraffe goed en geeft het genotype van de lange nek door aan zijn nakomelingen.

De okapi is dus de "neef" van de giraffe, 

beiden zijn 16 miljoen jaar geleden ontstaan uit de Cantumeryx

En zo is de mens de "neef" van de chimpansee, 6 miljoen jaar geleden ontstaan uit een gemeenschappelijke voorouder (rode stip). 

Het ontstaan van nieuwe soorten

Het is heel belangrijk dat bij een soort veel verschillende genotypen en fenotypen voorkomen. We hebben als we kijken naar het corona virus, vast ook mensen die heel ziek worden van het virus (we kijken hier even niet naar leeftijd), mensen die een beetje ziek worden en mensen die helemaal niet ziek worden. De mensen die enorm ziek worden van corona zullen misschien niet overleven en krijgen geen kinderen. De mensen die wel tegen corona kunnen, zullen overleven en kinderen krijgen. Er is altijd wel iets waar sommige mensen (of dieren, schimmels, bacterien) goed aan zijn aangepast en anderen niet!

Wat is eigenlijk een soort?

Organismen behoren tot een soort als ze samen vruchtbare nakomelingen kunnen voortbrengen (dus hun kinderen weer kinderen kunnen krijgen). 

Hier zie je de wolf (Canis lupus)

Soorten - rassen

Je zag in de vorige afbeelding de soort wolf (Canis lupus). Er zijn verschillende vormen van deze soort ontstaan (doordat wolven met mensen gingen samenleven, en mensen ook gingen fokken). Dit noem je rassen.

Hier zie je een Duitse dog en een Chihuahua.

Isolatie

De verschillende vormen van een soort kunnen van elkaar gescheiden raken. Bijvoorbeeld door een rivier, bergen, ijs, een woestein of een zee. Dit heet isolatie. De twee vormen gaan dan steeds meer van elkaar verschillen. Na lange tijd ontstaan twee verschillende soorten. Zie de ijsbeer, Freek Vonk vertelde er al over.

Op de volgende slide komt een vraag over deze katten.

Hoe ontstaat een fossiel eigenlijk? Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde.

1

2

3

4

Behoren de katten op de
afbeelding tot dezelfde
soort of hetzelfde ras?

1. Dezelfde soort
2. Hetzelfde ras

De soort is Felis catus (domesticus) en dit zijn allemaal verschillende raskatten.

Hier zie je een neefje van onze huiskat, de wilde kat Felis silvestris. Een andere soort dan onze huiskat, hij komt voor in Europa.

Op de volgende slide komt een vraag over deze grote katachtigen.

Behoren de katachtigen op de
afbeelding tot dezelfde soort,
hetzelfde ras of geen van beide?

1. Dezelfde soort
2. Hetzelfde ras
3. Geen van beide

Tot hetzelfde geslacht

Zoals je misshien nog weet uit klas 1, behoren een aantal katachtigen tot hetzelfde geslacht: Panthera. Zie ook Felis bij onze huiskat en de wilde kat hiervoor.

De soort tijger heet Panthera Tigris en de soort leeuw Panthera leo. Zie afbeelding.

Huiswerk

Lees Thema 6 Bassistof 4 (bladzijde 76, 77, 78, 79, 80) door. 

Maak de opdrachten:

- In je werkboek en mail een foto.

- In de ELO van Biologie&Verzorging voor jou, code K2a: 528112 en K2d: 793210. Via Magister kun je hier komen, mocht je dit nog niet eerder gebruikt hebben.

Samenvatting

Evolutie is de ontwikkeling van het leven op aarde, waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen.

Fossielen zijn een argument voor de evolutietheorie.

 - Fossielen zijn versteende overblijfselen van organismen, of afdrukken van   organismen in gesteenten.

 - Uit fossielen blijkt dat in de loop van de evolutie soorten zijn ontstaan,   veranderd en/of verdwenen.

Filmpjes

In de slides verderop heb ik nog een aantal links naar filmpjes gezet, over evolutie. Achtereenvolgens over:

Evolutietheorie van de mens

Evolutie op de Galapagos eilanden

Evolutie van dieren in de stad

Je kunt op schooltv nog meer filmpjes vinden.

Samenvatting

De evolutietheorie gaat uit van variatie in genotypen, natuurlijke selectie en het ontstaan van nieuwe soorten.

Variatie in genotypen

 - Nieuwe genotypen ontstaan door geslachtelijke voortplanting. Zo   ontstaan ook nieuwe fenotypen.

Samenvatting

De evolutietheorie gaat uit van variatie in genotypen, natuurlijke selectie en het ontstaan van nieuwe soorten.

Natuurlijke selectie

 - Individuen die goed zijn aangepast aan het milieu, hebben een grotere overlevingskans en een grotere kans op nakomelingen. 

- Het genotype bepaalt of een dier goed is aangepast aan het milieu.

Samenvatting

De evolutietheorie gaat uit van variatie in genotypen, natuurlijke selectie en het ontstaan van nieuwe soorten.

Het ontstaan van nieuwe soorten

 - Door isolatie (bijvoorbeeld door een rivier of bergen) kunnen na lange tijd   verschillende soorten ontstaan.

 - Organismen behoren tot dezelfde soort als ze samen vruchtbare   nakomelingen kunnen voortbrengen

 - Binnen een soort kunnen verschillende rassen bestaan.

Vooruitblik...

We ronden dit hoofdstuk af met een so, na de mentorweek. 

Daarna gaan we verder met thema Voortplanting. We kennen elkaar nog niet zo goed, toch hoop ik dat je vragen durft te stellen! Niks is gek, alles mag! Anoniem of met je naam erbij. 

Dit hoofdstuk is het allerbelangrijkste van alle hoofdstukken, je weet dan namelijk helemaal hoe een man/vrouw in elkaar zit en hoe je juist later een kindje kunt verwachten of juist kunt voorkomen dat je zwanger wordt!