6.4 De macht van vorsten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

H5, § 5.4 'De macht van vorsten'

* Hoe Engelse, Franse en Bourgondische vorsten machtig worden

* Hoe vorsten samenwerken met de drie standen

* Hoe het proces Staatsvorming & Centralisatie werkt

Leer- & Lesdoelen vandaag

• Herinnering §5.3
• Behandeling §5.4
• Woord web maken over Staatsvorming, tekening over Centralisatie Filips de Goede en de strijd tussen Kerk & Staat

Leerdoelen

In deze paragraaf leer je...

• hoe Duitse koningen minder machtig worden
• hoe Engelse en Franse vorsten meer macht krijgen
• hoe vorsten samenwerken met de drie standen

Het ('Heilige Roomse') Duitse rijk

Graaf Willem II

In 1247 wordt graaf Willem II op negentienjarige leeftijd door Duitse adel en bisschoppen gekozen tot koning van het Duitse rijk.

Graaf Willem II

Als een Duitse koning wordt verkozen, moet hij volgens 'ongeschreven regel' naar Rome om zich door de paus tot koning te laten kronen.

Graaf Willem II

Maar nog voordat Willem de reis naar Rome maakt, wordt hij tijdens een veldtocht vermoord door Friezen (zij zagen het niet zo zitten dat hij hun macht zou afpakken). 

Het bestuur

• De koning staat aan het hoofd, maar . . . .
• Van oudsher worden gewesten door hertogen, graven en bisschoppen bestuurd
  
• De koning wordt door vier hoge edelen en drie bisschoppen (keurvorsten) gekozen

Het Bestuur

Omdat de koning wordt gekozen, was het Duitse koningschap niet erfelijk.

Hierdoor is de Duitse koning heel erg afhankelijk van de lagere machthebbers (bijv. hoge edelen) en moet hij hen goed te vriend houden.

Investituur strijd

Vanaf de 10e eeuw willen de Duitse koningen hun macht vergroten en meer directe invloed hebben tot in alle geledingen van de maatschappij.

Na de dood van een bisschop kiest en benoemt de koning de nieuwe bisschop = investituur

Investituurstrijd

De pausen waren tegen de benoeming van bisschoppen door koningen omdat zij van mening zijn dat dit door hen (de Kerk) moet gebeuren en door niemand anders.

In 1075 maakt de paus bekend dat alleen bisschoppen door pausen benoemd mochten worden !

Er ontstond een ruzie tussen kerk (paus) en staat (koning) = Investituurstrijd

Investituurstrijd

De Investituurstrijd wordt in 1122 gewonnen door de paus. Vanaf nu is afgesproken dat alleen de paus bisschoppen benoemt.

Hierdoor verliest de Duitse koning veel macht. Het Duitse rijk blijft weliswaar bestaan uit een groot aantal zelfstandige steden, hertogdommen, graafschappen en bisdommen.

Drie vorsten

Ook de Engelse en Franse koningen willen meer macht in hun land. De koningen gaan hun land steeds meer als eenheid besturen = staatsvorming

De koningen doen dit door het invoeren van wetten en koninklijke rechtbanken voor het hele land.

Drie vorsten

De koningen gaan hun staat ook meer besturen vanuit één centrale plek = centralisatie

In hun hoofdstad hebben koningen een mooi paleis met een uitgebreide huishouding en bedienden = hofhouding

De macht van de koningen wordt groter terwijl die van de 'lagere' edelen kleiner en kleiner werd.

De hertogen van Bourgondië

In de Nederlanden hebben de hertogen van Bourgondië veel macht. 

Door huwelijken, erfenissen en oorlogen kregen zij steeds meer gebieden onder hun heerschappij.

Filips de Goede

Vanaf 1419 is een bekende Bourgondische hertog Filips de Goede de hertog (of 'graaf') van negen gewesten in de Nederlanden.

Filips de Goede

Filips bevordert staatsvorming en centralisatie door de instelling van één rechtbank voor alle gewesten en de invoering van belasting die betaald moest worden aan de centrale regering.  

Drie standen

Burgers betalen vorsten voor stadsrechten, maar ze willen meer. Ze willen inspraak: hun mening mogen geven als een besluit werd genomen. In de praktijk betekent dit dat een Landheer rekening moet houden met gevoeligheden van de lagere adel en goed naar hen moet luisteren.

Dus niet in zijn eentje mag bepalen wat hij wil.

Drie standen

Vorsten gingen de burgerij behandelen als derde stand om aan de wens te voldoen.

Eerste stand: De geestelijken

Tweede stand: De adel

Derde stand: De burgers

Drie standen

Als vorsten geld of advies nodig hadden, riepen zij vertegenwoordigers van de drie standen bijeen.

Engeland: parlement

Nederland en Frankrijk: Staten-Generaal

Filips de Goede

Opdracht: zoek uit wie Filips de Goede is en wat het begrip 'centralisatie van macht' betekent en  maak hiervan een woord web.

Hoe: in tweetallen

Hulp: lesboek

Tijd: 10 minuten, daarna nabespreken

Aan de slag

Wat: maak een tekening van het begrip 'centralisatie'

Hoe: individueel (dat betekent; 'voor jezelf')

Tijd: 10 minuten

Klaar: studerend lezen -> § 5.4 in het lesboek -> maak een schematische samenvatting !